Читать книгу Israel-reeks 11: Hooglied - Marzanne Leroux-Van der Boon - Страница 6

Jerusalem

Mei 2018

Iyar 5778

Simon is pas terug ná ’n dag lange navorsingsessie by Jerusalem se Hebreeuse Universiteit. Hy weet dat Marc en Rivkah nog albei by hul onderskeie werke is – Marc as senior lektor by die kunsakademie van die Hebreeuse Universiteit en Rivkah as paramedikus by Magen David Adom, Israel se weergawe van die Rooi Kruis.

Yhoshi is in een van die Hand in Hand-skole, waar Joodse en Arabiese kinders saam skoolgaan. Die onderwysers daar is ook beide Joods en Arabies. Marc het Simon een middag saamgeneem op ’n vlugtige besoek aan die skool toe hy Yhosh gaan haal het ná ’n spesiale lesing wat daar vir die senior leerders aangebied is.

As ’n mens deur die gange van die betrokke skool loop, kan jy byna die fout maak om te dink Jerusalem is die hoofstad van die ontwykende, vreedsame naasbestaan tussen Israeli’s en Palestyne. Yhoshi se skool is een van die ses Hand in Hand-sentrums vir Joods-Arabiese onderwys regdeur Israel. In elke klaskamer is daar ’n mengsel van Joodse en Arabiese leerders wat gelyktydig in Hebreeus en Arabies les ontvang, aangebied deur ’n Arabiese en ’n Joodse onderwyser.

“Omdat ek en Rivkah in ons werk daagliks albei met Jode en Arabiere te doen het, het ons gedink dat dit die beste ding vir Yhoshi sal wees. Hy is ver bo gemiddeld intelligent en ons het gereken hy sal dit kan hanteer,” het Marc verduidelik. “En dit blyk nogal baie suksesvol te wees.”

“Word al die materiaal uit ’n Israeliese oogpunt aangebied ten spyte van die Arabiese leerders?”

Marc het sy kop geskud. “Juis nie. Dit is die belangrike verskil tussen die Hand in Hand-skole en Israel se amptelike kurrikulum. Beide die narratiewe word aangebied.”

“Kan dit?”

“Hulle doen dit wel heel suksesvol. Die Joodse narratief vertel van 2 000 jaar in ballingskap, 1947 se VN-verdelingsplan, wat die Britse mandaat van Palestina in ’n Joodse staat en ’n Arabiese staat verdeel het, en Israel se onafhanklikheidsverklaring in 1948, die onmiddellike aanval van vyf omringende Arabiese state en Israel se verrassende oorwinning. Onder die Arabiese narratief vorm presies hierdie gebeure die Nakba, die katastrofe, wat daartoe gelei het dat honderdduisende Palestyne hul huise te midde van die gevegte verloor het.”

Simon het gefrons. “Werk dit?”

“Nu, ek meen so. Die idee is dat om albei die narratiewe te hoor, jong Jode en Arabiere sal help om die een die ander se wêreldbeskouing beter te verstaan. Persoonlik dink ek Yhosh het daarby gebaat gedurende die vier jaar dat hy nou daar is. Hy was die eerste twee jaar in dieselfde skool waar Natani nou nog is. Maar in September, aan die begin van die nuwe skooljaar, gaan ons hom weer na ’n Hebreeuse hoërskool stuur. Daar is meer ontwikkelingsgeleenthede.”

“Waarheen gaan hy?”

“Na Leyada. Dis die sogenaamde Hebreeuse Universiteit-hoërskool. Semiprivaat. Hy het ’n beurs gekry, anders sou ons dit nie kon bekostig nie. Dis ook langs die Givat Ram-kampus van my universiteit wat vervoerprobleme vir ons kan vergemaklik.”

“En Natani?”

Marc se gesig het versag. “Natani het akademiese uitdagings. Hy is in ’n laerskool naby ons waar ons weet daar word goed na hom omgesien. Baie van sy skoolwerk is rondom kuns en drama gesentreer.”

“Hy is ’n wonderlike kind, Marc. Dis of hy elke emosie van ’n ander persoon aanvoel. Hy is so tenger. Ek sou nooit dink hy is tien jaar oud nie – hy lyk meer na sewe …”

“Ek weet. Simon, hy het al twee ernstige breinoperasies gehad en die moontlikheid van verdere kankerontwikkeling hang altyd soos ’n donker wolk oor ons.”

“Sy artistieke vermoëns is absoluut buitengewoon.”

“Ek weet …” het Marc weer gesê en weggekyk voor sy vriend se ondersoekende blik.

By Simon kom hy egter nie so maklik verby nie. “En jy,” het hy volgehou, “wat van jou eie vermoëns? Steeds onder die Judaïsme begrawe?”

“Nee,” het hy geantwoord en Simon reguit aangekyk. “Ek sal jou mettertyd laat sien.”

Simon koop sy sigarette by die jong Jood van die winkeltjie op die plein wat hom nou al ken en die pakkie uithaal as hy Simon sien inkom.

Toe hy oor die plein terugstap, kom hy rabbi Chaim teë. Dié is net op pad terug van die yeshiva waar hy les gee in die Ou Stad om sy vrou, wat Chaya gedurende die dag oppas, te gaan haal.

Aangesien dit nog meer as ’n halfuur is voordat Rivkah van diens kom, nooi hy Simon vir koffie in die koffiewinkel onderkant die woonstel en oorkant Moshe Kempinski se winkel.

Hul koffie is nog nie eens bedien nie toe Moshe hulle gewaar en aangestap kom en hom by hulle aansluit. Hulle gesels ’n ruk lank oor Simon se navorsing.

“Ek is nou byna ’n maand hier,” sê Simon, “en ek het meer van hierdie landjie geleer as wat ek geweet het bestaan. Baie van my vrae het beantwoord geraak. Baie nie. Soos een bepaalde vraag …”

“Wat die Palestynse vlugtelingprobleem veroorsaak het?” sê-vra Moshe voordat Simon sy sin kan klaarmaak.

Hy kyk verbaas na Moshe. “Ja, eintlik is dit basies wat ek wou vra. Hoe het jy dit geweet?”

Moshe lag. “Dis een van die dinge waaroor elke denkende vreemdeling ná ’n tyd wonder.”

“Wel, ek was nou die dag in geselskap waar iemand die opmerking gemaak het dat die massiewe uittog van die Arabiere uit wat nou besette gebied is, nie as gevolg van Israel se uitdrywing was soos die PA beweer nie, maar die gevolg was van ’n strategiese besluit deur Arabiese leiers en die Arabiese leërs wat die Arabiere beveel het om pad te gee. Ek wou nie my opinie gee nie, want ek het nie ál die feite nie, maar dis mos nie waar nie?”

Chaim en Moshe wissel ’n vinnige blik.

“Dit is wel korrek, Shimón,” sê die rabbi versigtig, “en daar is genoeg getuienis daarvoor.”

“Uit Israeliese bronne, neem ek aan.”

Moshe skud sy kop. “Nee, daar is Arabiere wat jou dit ook kan vertel.”

“Werklik?”

“Ken. Ek kan jou hier in die Ou Stad, in die Arabiese shuks, aan ’n Arabiese vriend van my voorstel wat jou heelwat sal kan vertel.”

“Ek sou dit graag van ’n Arabier self wou hoor. Verskoon my dat ek dit so stel, maar ek was tot nou toe net aan Israeli’s uitgelewer wat ek vind hulle eie narratief het. Verstaanbaar. Maar nie noodwendig die uiteindelike waarheid nie.”

“Ek verstaan wat jy sê, Shimón, en ek verkwalik jou absoluut nie,” sê Moshe. “Maar wat hierdie Arabiere wat dit self nog beleef het, jou kan vertel, is vandag van kritieke belang. Miskien het jy dit nog nie te hore gekom nie, maar tienduisende Palestyne in die Gasastrook wat steeds as ‘vlugtelinge’ geklassifiseer word, is besig om hulle onder leiding van Hamas voor te berei vir gewelddadige demonstrasies genaamd The March of Return.”

“Ek veronderstel dis gemik op die dag van die inwyding van die Amerikaanse ambassade in Jerusalem wat daardie clown van ’n Donald Trump goedgedink het om te organiseer,” sê Simon.

Die twee Israeli’s bly ’n rukkie stil voordat Moshe keel skoonmaak en verder praat. “Hoe jy ook al oor die ambassade en Donald Trump voel, is jou saak …”

“Maar hoe kan die stomme sot op aarde te midde van soveel ontploffings wat wag om na ’n kant toe oop te skiet, Jerusalem die hoofstad van ’n verdeelde land kom maak?”

“Hy het dit nie die hoofstad kom maak nie, Shimón. Dit was duisende jare gelede al ons hoofstad.”

Toe Simon rooi in die gesig sy asem vinnig intrek om die stelling aan te val, praat die rabbi rustig.

“Maar jy wou eintlik weet van die Palestynse vlugtelingprobleem. Moshe sê hy kan jou aan ’n Arabier voorstel wat dit sal kan doen.”

Simon laat sy asem stadig uit. “Wel, is dit moontlik, Moshe?”

“Een oomblik,” sê Moshe. Hy trek sy selfoon uit sy hempsak en daar volg ’n kletterende gesprek in wat Simon reken Arabies moet wees, want hy kan hoor dis nie Hebreeus nie.

“Ons tref dit gelukkig. Sy 96-jarige ma is daar by hom in die winkel en hy roep ook ’n vriend by.”

“Ek sien. Ek neem aan hulle is almal Israeliese burgers.”

“Jy neem reg aan. Ek sal net by Dov hoor of hy die winkel alleen kan beman. Ek het drie-uur weer ’n groep wat kom.”

“Doen jy ook toere?” vra Simon ietwat boetvaardig oor sy effens vyandige aanslag.

“Nee, ek doen nie toere nie. Maar ek gesels gedurig met Christen-toergroepe wat meer wil weet van hul Hebreeuse wortels. Ek kom nou.”

“Moshe,” vertel die rabbi vir Simon terwyl hulle wag, “is eintlik ’n sielkundige, maar toe hy 20 jaar gelede uit Kanada aliya gemaak het, het hy en sy broer Shorashim, wat wortels beteken, geopen waar hy allerhande Judaica en boeke verkoop, maar hoofsaaklik ook doen wat hy nou net gesê het. Hy stuur boonop gereeld ’n nuusbrief uit oor alles wat veral in die Ou Stad aangaan. Dit gaan na honderde belangstellendes wat hom hier leer ken het. Hy is ’n goeie vriend van Marc.”

“Aliya maak?” vra Simon.

“Jode wat Israel toe immigreer van oor die hele wêreld. Dit beteken letterlik om ‘op te gaan’.”

“Beseder.” Moshe is terug. “Jy gaan saam, Rabbi?”

“Ek het ’n bietjie tyd.”

Hulle gaan die druk, nou gangetjies van die Arabiese shuk binne en kort voor lank haal hulle Ahmed se smal, diep winkeltjie. Dit ruik voortreflik na die talle verskillende speserye en kruie wat hy verkoop.

Moshe stel Simon aan hom voor en Ahmed is baie geïnteresseerd om te hoor hy kom uit Suid-Afrika. Op sy beurt stel hy hulle weer voor aan sy hoogs bejaarde moeder, Aisha, en sy vriend Sadek, wat net soos Ahmed diep in sy sewentigs is. Hy maak verskoning dat sy Engels nie goed is nie en Moshe beloof om as tolk op te tree.

“Ons tyd is min en die praat baie. Sal ons maar begin?” sê hy.

Almal knik bevestigend.

“Shimón wil graag weet hoe dit gebeur het dat daar ’n Palestynse vlugtelingprobleem is.” Hy knik in Simon se rigting.

“Ek het gehoor ’n Israeli sê met onafhanklikwording het soveel Arabiere wat hier gewoon het, uit die land gevlug omdat hul leiers gesê het hulle moet. Steek daar enige waarheid in?”

Die drie Arabiere kyk na mekaar en dis Sadek wat eerste praat.

“Ons familie het in daardie tyd in Bir Ma’in gewoon. Ek was nog maar ’n kind, maar ek weet dit was die Jordaniese leër wat gesê het ons moet padgee, want daar kom gevegte en ons sal in hul pad wees. My pa het altyd vertel dat hulle gesê het: ‘Weg! Ons sal jul plek in twee ure bevry en dan kan julle terugkom.’ Ons het net met ons klere aan gegaan en niks saamgevat nie, want ons was veronderstel om binne ure terug te wees. So, hoekom sou ons nou goed saamdra?” hy snork verontwaardig. “Ons wag tot vandag toe nog vir daardie twee uur.”

Die ou vrou se stem is krakerig toe sy praat en Moshe luister versigtig om te tolk.

“Ons het die geluide gehoor van ontploffings en ’n skietery in die begin van die somer in die jaar van die Nakba. Hulle het vir ons gesê die Jode val daai deel aan en dis beter dat ons uit die dorpies uit weggaan en terugkom as die skietery oor is. Dit sal sommer gou wees, het hulle vir ons gesê.”

Sadek knik. “My grootouers het in Ein Karem gewoon en hulle het altyd vertel hoe die Arabiese regimes oor en oor herhaal het: ‘Gee pad van die front af. Dis ’n kwessie van tien dae of op die meeste twee weke en ons sal julle terugbring Jerusalem toe.’ Hulle het vertel hoe motors met megafone op en af in die strate gery en die mense beveel het om pad te gee sodat die gevegte kan slaag. Hulle het in Arabies bly roep dat die mense hul huise moet ontruim.”

“In die Palestynse Nakba het die eerste oorlog tussen die Arabiere en Israel begin. Die Arab Salvation Army is daai tyd gestig en hulle het vir die Palestyne gesê: ‘Ons het na julle toe gekom om die Sioniste en hul staat te vernietig. Los jul huise en jul dorpe agter, want julle sal binne ’n paar dae veilig hierheen kan terugkom.’ Dit het ek oor en oor by my pa en my ooms gehoor,” vertel Ahmed.

“Ek kan dit vir die waarheid sê.” Aisha beduie met haar voorvinger, wat krom van die rumatiek is. “Toe die Nakba gekom het, het ons distrik se offisier – ’n Arabier, hoor! – bevel gegee dat as jy in Palestina agterbly, dan is jy ’n verraaier. En ek weet ook van die karre met die luidsprekers wat in die strate gery en gesê het die mense moet dadelik padgee. Ons sal weer kan terugkom.”

“My oudste broer was toe al ’n getroude man en hy het my meer as een maal die storie vertel. Hy het in Allar gewoon. Toe hulle die nuus kry dat die Jode op pad was na hulle dorpie, het die Arab Salvation Army – mag Allah hulle genadig wees – gekom en gesê: ‘Gee pad uit die dorp dat dieselfde nie met julle gebeur as in Deir Yassin nie. Die Sioniste moor voor die voet. Gaan weg, maar nie te ver van die dorp af nie, want die Jode sal net ’n klein rukkie daar in die dorp rondkyk en dan padgee en julle kan weer terugkom.’ Die mense het niks saamgevat nie, nie eens brood nie, en ’n ent die berg in gaan tent opslaan. Seker om te kyk wat gebeur.”

“Wat het in Deir Yassin gebeur?” vra Simon. “Ek het die naam al gehoor. Dit was die een of ander bloedbad?”

Die drie Arabiere kyk na die twee Jode en daar is ’n paar oomblikke stilte. Dis die rabbi wat die stilte verbreek.

“Op 9 April 1948 tydens die Onafhanklikheidsoorlog het ongeveer 12 vegters van Irgun, ’n Sionistiese paramilitêre groep, Deir Yassin met gewere en handgranate aangeval. Dit was ’n klein Arabiese dorpie omtrent 5 kilometer buite Jerusalem met omtrent 750 inwoners. Ongeveer 100 inwoners is tydens die aanval gedood.”

“Dis afgryslik,” sê Simon. “G’n wonder die mense was bang dit gebeur met hulle ook nie.”

Moshe skud sy kop meewarig. “Dis nie heeltemal die volle verhaal nie, Rabbi. Dit weet u ook. Dis ’n te lang geskiedenis om op alles in te gaan, maar kortliks kom dit daarop neer dat Jerusalem gedurende die Onafhanklikheidsoorlog met sy 150 000 Joodse inwoners heeltemal afgesny is van Tel Aviv, waar die Jewish Agency in daardie stadium gesetel was. David Ben-Gurion was daar. Veral die 2 500 Jode in die Ou Stad was in ’n staat van hongersnood as gevolg van ’n Arabiese blokkade.”

Hy kyk halfverskonend na Ahmed en die ouer man knik stadig. “Dit is so.”

“Joodse konvooie uit Tel Aviv met voorraad kon Jerusalem nie bereik nie, want die Arabiese magte het lokvalle oral langs die pad opgestel en ook beheer gehad oor sekere strategiese punte waarvandaan hulle op die konvooie gevuur en hulle buite aksie gestel het. Deir Yassin was op so ’n strategiese heuwel geleë. Om ’n lang storie kort te maak, die Irgun het besluit om die dorpie … uit die weg te ruim. Dit was egter direk teen die bevel in van die Haganah. Hulle het aangeval terwyl die Haganah nog betrokke was by die slag om Kastel.”

“Menachem Begin, die Irgun-leier, het beweer hulle het ’n vragmotor met luidsprekers vooruit gestuur om die inwoners in Arabies te waarsku om die dorpie te ontruim.”

“Rabbi, ek verstaan dat dit nooit gebeur het nie, dat die vragmotor buite die dorp in ’n dwarssloot omgeval het,” sê Sadek.

Chaim knik. “Begin het gesê dat hulle wel oor die luidspreker mense aangeraai het om hul wapens neer te lê en te vlug. Maar hy weet nie of hulle gehoor het nie. Hulle het in elk geval nie gehoor gegee nie.”

“My pa het vertel dat die dorpie net vreedsame inwoners gehad het,” sê Sadek. “Begin se Irgun was daarop uit om te moor.”

“Nu, hoe ook al. Wat opgeteken staan, is dat die inwoners en buitelandse troepe op die Irgun-aanvallers geskiet het. Hoe anders kon vier van die Irgun dan doodgeskiet en meer as 30 gewond gewees en die geveg ’n paar uur lank geduur het? Maar dit is ook so dat die Irgun swak opgelei, gedisorganiseer en sonder die nodige intelligensie-informasie was.”

“Punt is,” sê Sadek, “dat meer as 100 inwoners gedood is.”

Moshe knik. “Die groter getal Arabiese ongevalle het tot ’n groot mate te doen met die metode van die tyd om huise te bestorm. Daar is eers ’n handgranaat ingegooi. Baie van die huise het eenvoudig op die mense ingeval.”

“Noem ’n mens dit nie ’n massaslagting nie?” vra Simon.

Moshe ignoreer dit. “In 2017 het ’n Israeliese geleerde, Eliezer Tauber, ’n uitgebreide studie oor Deir Yassin gepubliseer. Ek het een van my seuns gehelp wat ’n opstel daaroor moes skryf; dus is ek bewus van die feite. Van die 107 persone wat gesterf het, was 61 gewapende mans en die res familielede wat in dieselfde huise as hulle was. Die swartste feit wat die Irgun betref, is dat 11 lede van een gesin deur ’n enkele lid van die Irgun doodgeskiet is.”

“Dis wat hulle by die King David Hotel ook gedoen het,” sê Sadek gedemp.

“Dit was nie ’n aanval op Arabiere nie,” verweer Moshe.

“Maar dit is erg genoeg,” vat die rabbi die verhaal kort. “Dit is ’n tragiese episode soos wat alles in oorlogtyd tragies is. Ons moet terugkom by ons gesprek oor die vlugtelingprobleem.”

Maar die fut is ’n bietjie uit die argument. Ahmed bring klein koppies sterk Arabiese koffie en die geur daarvan vul die vertrekkie.

Toe die gemeenskaplike atmosfeer weer herstel is, vertel Sadek: “Wat ek vir seker weet van een van my ooms wat al heen is, is dat die Jode by sý dorp ’n tussenganger saamgebring het. ’n Persoon wat húlle geken het en vir wie hulle geken het. Hulle is voor drie keuses gestel. Die eerste keuse was jy oorhandig jou wapens en bly op jou land en leef soos jy altyd geleef het. Die tweede keuse was jy vertrek as jy nie bereid is om jou wapen te oorhandig nie. En derdens, as jy nie bereid was om te gaan nie en jou wapen behou, moet jy jouself voorberei om te veg. Al drie was moeilik. My oom het altyd gesê om destyds van sy wapen afstand te doen, was eintlik ‘soos om my vrou af te gee’.”

Die ou vrou lag tandeloos: “Ek het twee paar skoene gehad, ’n nuwe paar en ’n ou paar. Toe sê ek: ‘Ek sal die ou paar aantrek om mee weg te gaan en die nuwe paar los vir as ons terugkom.’ Ons was so seker ons sal terugkom. Hulle het ons ooste se kant toe gevat, oos van Safed, na die Jordaan toe. Maar ons kon nie weer terugkom nie …”

“En nou woon jy tog weer in Jerusalem, Aisha,” sê die rabbi.

Sy wys na Ahmed. “My seun het my gehelp.”

“En jy en jou seun het Israeliese burgerskap?” vra Moshe, al weet hy dit.

Sy knik drie maal diep.

Toe hulle terugstap, sê Simon: “Die storie het heelwat hoeke.”

“Elke storie het …” antwoord die rabbi hom.

14 Mei

29 Iyar

Op Maandag 14 Mei word die Amerikaanse ambassade in Jerusalem ingewy. Rivkah is aan diens en Marc, Natan en Simon besluit om die verrigtinge maar oor die televisie te volg, want daar is niemand om Chaya op te pas nie, aangesien Chaim en Hadassah die plegtigheid bywoon. Yhoshi is saam met ’n paar maats die stad in om sensasie te slaan uit die feesvierings wat oral aangaan.

“Jy beleef omtrent gewigtige tye in Israel,” sê Marc met ’n grinnik vir Simon, bly dat hulle weer met mekaar Afrikaans kan praat.

Natan is besig om Chaya op die mat besig te hou met blokkies bou.

“Jy kan dit weer sê. Ek skeep ou Chagall af.”

Voordat Simon verder kan praat, lui Marc se selfoon. Toe hy die naam oor die skerm sien flits, maak hy vinnig verskoning en gaan met die foon die slaapkamer in.

Toe hy terugkom, gaan hy met ’n sug sit.

“Die Palestyne by Gasa se grens het nou tot 40 000 aangegroei en 52 is reeds doodgeskiet …”

“Onder die mense wat daar vreedsaam protesteer, is daar dié wat wil terugkeer na die land van hulle geboorte.” Simon klink ontsteld.

Marc onderdruk ’n volgende sug. “Dis nie ’n vreedsame optog nie, Simon. Allesbehalwe. Dit is 40 000 mense met net een doel voor oë – om deur die grensdrade te breek en die land in te stroom. Nié om te kom tee drink nie, belowe ek jou. Om te moor en plunder. Van die leiers het hulle aangehits om die Jode se harte te kom uitskeur. En hulle plaas vroue en kinders in die voorste linie omdat hulle weet ons sal nie vroue en kinders skiet nie.”

“Ag, dis gewoon propaganda. Jy gaan my nie vertel jy glo dit nie.”

“Waarom sal ek dit nie glo nie, Simon? Ek het in twee oorloë in Gasa geveg. Ek het dit aan my eie lyf beleef.”

“En wat van vanmôre se televisie-uitsending wat julle skerpskutters op die duine bokant die grens gewys het?”

“Luister mooi na die woord. Skérp-skutters. Ons skiet nie sommer voor die voet alles wat beweeg dood nie. Daar word met absolute akkuraatheid te werk gegaan. Hulle weet wie hulle skiet. Daar kan soms ander mense in die kruisvuur beland …”

“Met absolute akkuraatheid? Hulle vegters dra dan nie eens uniforms nie.”

Marc kry ’n siniese laggie. “My vriend, jy weet nog niks van Israel se intelligensie nie. Wag maar, jy sal sien. Op die een of ander tyd sal Hamas wel aankondig dat soveel van hul operatives die marteldood gesterf het. Hul shahids. Hulle sal aan die algemene bevolking moet wys hoe hierdie mense vir húlle vryheid geveg het.”

“Ek weet nie. Dit klink nie vir my kosher nie. Mense protesteer vreedsaam oor hulle hul land verloor het en hulle word daarvoor doodgeskiet. Ek dink julle weermag se reaksie is … Ek dink dis disproportionate. Wat is die Afrikaanse woord?”

“Simon, die idee dat die IDF se reaksie oordrewe en buite verhouding is, is die PA se manier van sê: ‘Nie genoeg Israeli’s is dood om selfverdediging te regverdig nie.’ Dis eintlik ’n ander manier van sê: ‘Hoekom tree julle Jode nie aan om doodgemaak te word soos julle altyd gedoen het nie?’ ”

“Marc, ek ken jou nie so nie.”

“Nee, jy ken my nie so nie, want ek het nie vroeër geweet wat die stryd om oorlewing inhou nie. Wat regtig hier aangaan, kom jy net agter as jy hier woon.”

“Wonder jy nie ook soms hoe dit moet wees om soos die mense in Gasa te lewe nie?”

“Wat ek wel wonder, is wáárom hulle so lewe. Waarom hulle Hamas toelaat om hulle so te laat lewe, terwyl die leiers self in ongelooflike weelde lewe en nooit op die gevegsfront teenwoordig is nie. Waarom kom sit hulle nie om ’n onderhandelingstafel nie? Waarom is vroeëre aanbiedings van grond vir vrede nie aanvaar nie? Israel het uit die hele Gasa onttrek. Elke liewe Jood wat daar gewoon het en die onbenutte sandduine van vroeër laat floreer het met die uitvoer van groente, druiwe, blomme, you name it. Ons het die sprinkelbesproeiingstelsels vir hulle laat agterbly. Gasa het my vroeër aan Stellenbosch laat dink, weet jy, Simon? Groen en mooi met rooi teëldakhuise en wingerde. Die setlaars is met geweld en met pynlike skuldgevoelens deur hul mede-Jode daar uitgegooi. En nou? Hulle het alles vernietig. Nou is daar niks van oor nie. Nou kry Israel die skuld dat hulle in sulke haglike omstandighede lewe.”

Marc is uitasem ná die lang, emosionele relaas. Hy neem hom voor om homself te bedwing. Ook omdat hy merk dat Natan hulle angstig dophou.

“Daar is te veel mense op ’n klein stukkie grond. Wat kan jy verwag?” vra Simon.

Marc, wat Natan se weerloosheid ken, bedwing sy emosie en praat sagter.

“Ek kan miskien verwag dat die enorme Arabiese lande rondom hulle die Palestyne sal help met hul oorbevolking. Soos Israel ná 1948 gedoen het met die meer as 800 000 Jode wat uit Arabiese state verdryf is. Al word Hamas as ’n terroristebeweging beskou, ontvang hy miljoene dollars en euro’s uit goedgesinde lande van regoor die wêreld wat blindelings die Palestynse narratief glo. Wat doen hulle daarmee? Bou hulle hospitale, klinieke, skole, biblioteke of crèches? Of selfs net skuilkelders vir hul mense soos ons by elke huis in Israel doen? Nee, hulle grawe tonnels tot onder Israel en koop wapens aan van Iran en nou Turkye ook. Die res steek die leiers in hul sakke.”

Simon reageer nie daarop nie. Natan het met die gemmerkatjie in sy arms langs hom op die rusbank kom sit. Die kind se nabyheid maak hom rustiger sodat hy stilbly. Chaya het teen Marc se knieë kom opstaan en suig driftig aan haar fopspeen. Hy leun oor na haar bottel tee wat op die toonbank staan, tel haar op sy skoot en gee dit vir haar om te drink.

“Ek is nie lus vir argumenteer nie, Simon,” sê hy ná ’n rukkie, self kalmer. “Jy is nou hier in die land. Asseblief, vind by enige iemand anders as by my uit wat regtig hier aan die gang is. Ek kan my indink dat dit jou ontstel oor jy jare lank uitgelewer was aan die media se propaganda en blatante leuens. Ek kan nie jou sienswyse verander nie. Net jyself kan uitvind wat die werklike toedrag van sake is. Ons moet asseblief nie dat hierdie soort gesprekke ons vriendskap loop versuur nie.”

“Ek is jammer,” sê Simon boetvaardig. “Dis nie my doelwit nie, maar jy is reg. Daar is ander mense ook met wie ek kan praat. In die universiteitsbiblioteek is daar ook elke dag Arabiese studente.”

“By all means.” Marc hoop nie Simon lees die wanhoop op sy gesig nie. Hy hou hom met Chaya besig.

“Dink jy daar kom oorlog?” vra Simon tog nog.

“Nie met Gasa nie. Nie nou nie, in elk geval. Daar kan wel vergeldingsaanvalle van die IDF kom as hulle nie daarmee ophou om missiele op bewoonde gebiede af te skiet nie. Hulle is ook besig om geweldige skade aan te rig met brande wat hulle in die landerye oorkant die grens met hul vlieërs stig. Die selfoonoproep van netnou was om my te waarsku dat ons dalk opgeroep kan word vir reserwediens aan die grens.”

“Jy?”

Marc knik.

“Maar jy is tog nie meer in diens nie.”

“Dis my laaste jaar as reserwe. Ek word 39.”

“Ek kan my jou nie as ’n soldaat voorstel in hierdie soort tonele wat ek van gister af op televisie sien nie.”

“Ek kon ook nie, Simon. Ek beloof jou.”

“En tog doen jy dit.”

“Weet jy, ons weermag heet die Israel Defence Forces. Wat ons doen, is om ons land en ons mense te verdédig. Nie om ander lande aan te val en hulle te koloniseer nie. As ek opgeroep word, sal dit wees om die grens met Gasa te verdedig sodat die land nie deur duisende mense ingeval word met een gedagte voor oë nie – om Jode dood te maak.”

“Abba?” Natan se skraal handjie vat sy arm vas.

“Wat, my lief?”

“Kan ons nou kyk wat daar by president Trump se ambassade gebeur?”

“Natuurlik, babbelossie.”

Toe hy opstaan om die televisie aan te skakel, druk hy ’n oomblik lank die donker krulkoppie teen hom aan.