Читать книгу Powrót posła - Niemcewicz Julian Ursyn - Страница 3

Com mówił wczoraj, powtarzam dziś rano,

Cóż, waćpani nie jesteś jeszcze przekonaną?

Jestem prawdziwie, milczę, i wszystkiemu wierzę.

Nie dosyć na tem, bo to zapewne nieszczerze:

Trzeba wchodzić w uwagi, przyczyny, powody,

Tym sposobem przyjdziemy do zupełnej zgody.

Otóż tak, powiedziałem wczoraj na wieczerzy,

Że ta wojna, która się wokoło nas szerzy,

Potrwa, może się mylę, może mniej lub więcej,

Potrwa lat osiemnaście i dziewięć miesięcy;

Potem zgodzą się, jak się każdy już zmorduje.

Bo zwyczajnie po wojnie pokój następuje.

Tak dotychczas bywało, lecz siadajmy, proszę.

Siadają, Podkomorzyna

Ach! jakie ja też nudy z tym człekiem ponoszę.

Waćpani nie pamiętasz wojny siedmioletniej.

Właśnie wtenczas, gdy umarł syn mój małoletni.

Pamiętam, że trybunał sądziłem w Piotrkowie.

Kasztelan był Marszałkiem, niech mu Bóg da zdrowie:

Pani wojewodziny sądziliśmy sprawę,

Nie wiem, o dożywocie, czyli9 o zastawę:

Kiedy przyszła wiadomość, że pokój zawarty.

Ja właśnie u marszałka grałem wtenczas w karty,

Kazaliśmy dać wina, walnieśmy się spili

Za zdrowie Niemców, co się w owych bitwach bili;

Otóż pożar i dzisiaj tak będzie ognisty,

Bo jak zważam gazety i z różnych miejsc listy,

Jak razem kombinuję przeszłe, przyszłe rzeczy,

Wojna potrwa, i nikt mi tego nie zaprzeczy.

Ale, Starosto, kawa tymczasem ostygnie.

Jak się to wszystko skończy, ja tak przewiduję,

I zobaczycie z czasem, jeśli nie zgaduję.

Cała ta długa wojna na tem się zakończy,

Że król pruski z cesarzem najściślej się złączy,

Anglia z Francją obronne uderzy przymierze,

Rosja Krym cały odda, a Chiny zabierze,

Szwed waleczny na zawżdy złączy się z Duńczykiem,

Turczyn zaś wszystkich mocarstw będzie pośrednikiem.

Przyznać należy, że to systema jest nowe.

Względem mojej ojczyzny spokojną mam głowę,

Zawarliśmy z potężnym sąsiadem przymierze,

Jużeśmy dziś pewniejsi.

Ja temu nie wierzę:

Polska nigdy się z nikim łączyć nie powinna,

Niech cicho siedzi, ale niech nie będzie czynna

A jeżeli koniecznie o przymierze chodzi,

Niech się z dalekim łączy, co jej nie zaszkodzi

Z Hiszpanią, Portugalią, nawet z Ameryką.

Z Persami, Tatarami, albo z Siczą10 dziką.

Pewnie że lepiej z nimi; pożytek stąd czysty,

Waćpani zawsze sprzeczna.

Cóż tam?

Z poczty listy.

A to od mego syna; chwalebna ich praca

Zawieszona na chwilę i syn mój powraca.

Ciesz się, kochana żono, dzisiaj go ujrzymy.

Jakżem szczęśliwa! dawno już po nim tęsknimy.

Jam nie tęsknił, gdy zadość czynił urzędowi;

Dom zawsze ustępować powinien krajowi.

W nieprzytomności11 jego cieszyły mię wieści,

Że się wśród tych cnotliwych mężów syn mój mieści,

Co z przemocy i hańby kraj nasz wydobyli.

Niedługo się tem wszystkiem będziemy cieszyli,

Bóg wie, co porobiły sejmujące Stany,

Dlaczego ten rząd, po co te wszystkie odmiany?

Alboż źle było dotąd, a nasi przodkowie,

Nie mieliż to rozumu i oleju w głowie?

Byliśmy potężnymi pod ich ustawami,

Jak to Polak szczęśliwie żył pod Augustami12!

Co to za dwory, jakie trybunały huczne,

Co za paradne sejmy, jakie wojsko juczne.

Człek jadł, pił, nic nie robił, i suto w kieszeni,

Dziś się wszystko zmieniło i bardziej się zmieni,

Zepsuli wszystko, tknąć się śmieli okrutnicy,

Liberum Veto 13, tej to wolności źrenicy!

płacze

Przedtem bez żadnych intryg, bez najmniejszej zdrady

Jeden poseł mógł wstrzymać sejmowe obrady,

Jeden ojczyzny całej trzymał w ręku wagę,

Powiedział: nie pozwalam, i uciekł na Pragę.

Cóż mu kto zrobił: jeszcze za tak przedni wniosek,

Miał promocje, i dostał czasem kilka wiosek;

Dzisiaj co kto dostanie? Nowomodne głowy

Chcą robić jakieś straże, jakiś sejm gotowy,

Czyste do despotyzmu otwierają pole.

Wskrzeszają mądrą wolność, skracają swywole14.

Ten to nieszczęsny nierząd, to sejmów zrywanie,

Kraj zgubiło, ściągnęło obce panowanie.

Te zaborów, te srogich klęsk naszych przyczyną,

I my sami byliśmy nieszczęść naszych winą;

Gnijąc w zbytkach, lenistwie, i biesiad zwyczaju,

Myśleliśmy o sobie, a nigdy o kraju;

Klęskami ojców nowe plemię ostrożniejsze,

Wzgardziwszy zyski, było na całość baczniejsze.

Nieba zdarzyły porę, oni ją chwycili,

Ojczyznę z pod ciężkiego jarzma wydobyli,

Walcząc wszystkie przeszkody gorliwą robotą,

Idąc przykładem króla, i własną swą cnotą,

Powracają porządek, i sławę ojczyźnie.

Stokroć szczęśliwy, że choć przy późnej siwiznie,

Ujrzę, że Polska rządna i że poważana.

Wiem, że waćpanu każda przyjemna odmiana.

W księgach się tych dzikości wszystkich nauczyłeś,

W tych księgach, nad któremi już oczy straciłeś.

Ja, co nigdy nie czytam, lub przynajmniej mało,

Wiem, że tak jest najlepiej, jak przedtem bywało.

Równycheś sentymentów nauczył i syna,

Czysto w zdaniach tatunia swego przypomina.

Pięknie się na dzisiejszym sejmie popisował15.

W nieuczciwem go zdaniu nikt nie poszlakował.

Nie wiem, czyli złe zdanie, czyli też uczciwe,

Może bardzo rozumne, ale niegorliwe;

Każdej rzeczy jakoweś zgłębianie z daleka,

To śmieszne jakieś względy na prawa człowieka,

To zawody sumienia, to delikatności,

To jakieś szanowanie świętych praw własności.

Za naszych czasów na to wszystko nie zważano,

Wszyscy byli kontenci, robiono co chciano.

Rozumiesz, że syn jego dokazywał wiele,

Raz się w tydzień odezwał, lub we dwie niedziele;

Poseł gadać powinien.

Powinien wprzód myślić.

W kilku zważonych słowach łatwiej rzecz jest skreślić,

Niźli w rozwlekłej mowie, bez ładu i związku,

Być upartym pozorem niby obowiązku.

Człek rozumny, co łączy światło z przekonaniem,

Długo waży, niźli się odezwie z swem zdaniem;

Obstaje przy niem, nie przez wrzaski przeraźliwe,

Nie dlatego, że jego, lecz że sprawiedliwe:

Człek cnotliwy jest stałym, człek próżny upartym.

Ja co mówię i myślę, sposobem otwartym

Powiadam, że uparty człek zawsze wygrywa.

Świeży mam tego przykład: rok ledwie upływa,

Kiedy byłem na dziale Chorążego synów;

Najstarszy jak się uparł, o kilka tam młynów,

Niesłusznie prawda; cośmy się go naprosili!

I nie, i nie: nareszcie bracia ustąpili.

Powiedzże waćpan teraz, że uparty traci.

Wielki zaiste zaszczyt, że ukrzywdził braci.

Jakże waćpan takiego dopuściłeś działu?

Mówiłem młodszym, żeby szli do Trybunału,

Nie chcieli: wolim cierpieć, niż z bratem się kłócić.

Niechże cierpią; lecz chcąc się do pierwszego wrócić,

Jakież waćpana zdanie o sejmie gotowym!

Czyli się to z rozumem może zgodzić zdrowym,

Żeby poseł w urzędzie był dwa lata trwale?

Sejm powinien być tylko o świętym Michale,

Nie więcej jak sześć niedziel16, tak przedtem bywało.

I to wszystkich klęsk naszych przyczyną się stało;

W nierządzie i letargu naród zanurzony,

Raz we dwa lata sejmem bywał przebudzony,

Nie dlatego by radził, lecz żeby się kłócił,

W nieładzie wszystko zastał, w nieładzie porzucił.

Kraj ustawnych zaradzeń może potrzebować,

Te powinien w swym rządzie bez zwłoki znajdować.

Bez zwłoki! to o sejmie nie można powiedzieć,

Dzisiejszy przez dwa lata nie przestał się biedzić:

I cóż ci prawodawcy dobrego zrobili?

Wszystko pozaczynali, a nic nie skończyli.

Narody szybkim pędem do upadku lecą,

Lecz długo trzeba czekać, niźli się oświecą,

Nim się zwalczą przesądy, duch niezgód obłudny,

Nad wkorzenionym błędem tryumf światła trudny.

Czernić sejm ten już rzeczą stało się zwyczajną,

Nie zrobił tyle, co mógł, nikomu nie tajną,

Ale zważając jakie znajdował trudności,

Za to co zrobił, wiele winniśmy wdzięczności.

Nie podlegamy nigdy panowi17 obcemu,

Zważmy, czemeśmy byli lat tylko dwa temu?

Wewnątrz słabi, niezgodni, srodze uciśnieni,

U postronnych nieznani, albo też wzgardzeni.

Dziś się sława narodu i powaga wraca;

Obywatel z radością podatek opłaca,

Przez wolny sojusz dawna świetność nam oddana,

Mamy dziś sprzymierzeńca, mieliśmy wprzód pana;

Wojska wzrastają pełne szlachetnej ochoty,

Patrz na okryte zbroją cnej młodzieży roty,

Skarby złotem, zbrojownie śpiżem napełnione:

Będą jeszcze dla Polski dni świetne wrócone,

Będą, byleby naród cnotą zapalony,

Chęcią dobra ojczyzny z królem połączony,

Uwodzić się namowom przewrotnym nie dawał,

I w zaczętej już pracy nigdy nie ustawał;

Niech każdy ma szczęśliwość powszechną w pamięci,

I miłość własną kraju miłości poświęci:

Z dawnym wyborem wkrótce nowy się połączy,

Co pierwszy nie dokonał, to drugi dokończy;

Czynnie robiąc, zaradzi powszechnej potrzebie,

Zyskał szczęście dla kraju, a sławę dla siebie.

Wszystko to piękne słowa i piękne nadzieje,

Lecz na te obietnice ja się tylko śmieję;

W tym rządzie skryta jakaś intryga pracuje;

Ja się na nic nie zgodzę, zaraz protestuję,

z pasją

A gdy zdanie waćpana sprzeczne z mojem wszędzie,

Syn jego mojej córki pewnie mieć nie będzie.

Cóż sprzeczka nasza ma się tykać mego syna?

Żeśmy innego zdania, to nie jego wina,

Porywczo losem córki nie zechcesz rozrządzić,

Raczysz wprzód zięcia poznać i zdatność osądzić;

Najbardziej młodych osób zważyć gust, skłonności.

Znam je już, dobrodzieju.