Читать книгу Krucjaty - Paul M. Cobb - Страница 8

Abbasydzi: Sunnicka dynastia kalifów z Bagdadu, 750–1258. W okresie opisanym w tej książce władza tych kalifów była w dużej mierze symboliczna.

Abd al-Mumin: Pierwszy kalif Imperium Almohadów w Al-Andalus i Maghrebie, 1147–1163.

Al-Adil: Także Safadin itp. Ajjubidzki sułtan (1200–1218). Zmarł podczas kampanii przeciw Frankom w trakcie ich ataku na Damiettę.

Al-Afdal: Tytuł używany przez kilka postaci z tej książki, przede wszystkim przez fatymidzkiego wezyra (1094–1121), który prowadził egipskie kampanie przeciw Frankom podczas pierwszej krucjaty i po niej, oraz przez syna Saladyna, który był generałem swego ojca i rządził jako ajjubidzki emir Damaszku w latach 1193–1196.

Ajjubidzi: Dynstia założona przez Saladyna. Ajjubidzi mieli główną siedzibę w Egipcie, ale rządzili większością Bliskiego Wschodu, w tym Syrią, północną Mezopotamią, zachodnią Arabią i Jemenem, w różnych okresach między założeniem dynastii w 1171 roku i jej faktycznym końcem w roku 1250, do którego doprowadzili mamelucy.

Alfons Henriques: Portugalski król Alfons I, rządzący w latach 1139–1185. Aktywnie walczył z muzułmanami w zachodniej Al-Andalus.

Aleksy Komnen: Cesarz Bizancjum, rządzący w latach 1081–1118. Jego apel do władców Zachodu o pomoc wojskową przeciw Turkom zagrażającym jego wschodniej granicy przyczynił się do zorganizowania pierwszej krucjaty.

Alfons I z Aragonii: Król Aragonii i Nawarry, rządzący w latach 1104–1134. Nosił przydomek El Batallador („Waleczny”) ze względu na liczne kampanie przeciw muzułmanom z Al-Andalus, w tym zdobycie Saragossy w 1118 roku.

Alfons VI: Król Leónu i Kastylii, rządzący w latach 1077–1109. Nosił przydomek El Bravo („Mężny”). Zdobywca muzułmańskiego Toledo w 1085 roku oraz innych miejscowości.

Almohadzi: Druga z dwóch wielkich dynastii berberyjskich z Maghrebu i Al-Andalus panująca po Almorawidach, którzy zostali przez nią pokonani i przegnani. Rządząca głównie z Marrakeszu, od roku 1130 do 1269 (już ze znacznie osłabioną władzą).

Almorawidzi: Pierwsza z dwóch wielkich dynastii berberyjskich z Maghrebu i Al-Andalus, poprzedzająca Almohadów, którzy ją zastąpili. Rządząca ze stolicy w Marrakeszu od około 1040 do 1147 roku.

Alp Arslan: Sułtan tureckiego sułtanatu Wielkich Seldżuków, rządzący w latach 1063–1072. Pierwszy turecki sułtan, który wkroczył do Syrii i ogłosił ją ziemią seldżucką, a następnie pomaszerował na północ i pokonał Bizancjum pod Manzikertem w 1071 roku.

Amalryk I: Znany także jako „Amaury”. Król Jerozolimy w latach 1163–1174. Panował nad frankijskim Królestwem Jerozolimskim w okresie jego największego rozkwitu.

Artukidzi: Także „Ortokidzi” itp. Turkmeńska dynastia złożona z wielu odłamów rządzących w północnej Mezopotamii, północnej Syrii i wschodniej Anatolii w XI i XII wieku.

Al-Aszraf Chalil: Mamelucki sułtan rządzący w latach 1290–1293. Zastąpił swego ojca, sułtana Kalawuna, i dokonał podboju frankijskiej Akki oraz usunął ostatnich Franków z Bliskiego Wschodu.

Atsiz: Atsiz ibn Uwak, chorezmijski najemnik w służbie Seldżuków i Fatymidów. Realizując fatymidzkie cele w Palestynie, w latach 70. XI wieku zdobył kontrolę nad większością południowej Syrii. Następnie został pokonany i zabity przez seldżuckiego generała Tutusza.

Bajazyd: Znany także jako Bajazyd I Jildirim, „Błyskawica”. Sułtan Imperium Osmańskiego we wczesnych latach jego istnienia, 1389–1402. Bajazyd zajmował się ciągłym poszerzaniem osmańskiej kontroli na Bałkanach i we wschodniej Europie.

Bajbars: Znany także jako Al-Malik az-Zahir, „Zwycięski Król”. Sułtan mamelucki, który rozpoczął swoją karierę jako dowódca w służbie ajjubidzkiego sułtana as-Saliha Ajjuba. Podczas swojego panowania (1260–1277) Bajbars podbił większość frankijskiego terytorium pozostałego na Bliskim Wschodzie po podbojach Saladyna.

Bizancjum: Chrześcijańskie państwo greckojęzyczne będące kontynuacją Cesarstwa Rzymskiego, czasami nazywane Cesarstwem Wschodniorzymskim. Jego stolica znajdowała się w Konstantynopolu, założonym w roku 330 przez Konstantyna Wielkiego. Miasto zostało zajęte przez Turków osmańskich w 1453 roku.

Al-Bakri: Geograf z Al-Andalus (ok. 1014–1094), znany ze swojego opisu Rzymu oraz z przekazania wcześniejszego dziennika europejskich podróżny Ibrahima ibn Jakuba.

Baldwin: Także Baudouin. Imię powszechne wśród frankijskich władców na Bliskim Wschodzie. Pierwotnie Baldwin z Boulogne, założyciel frankijskiego Hrabstwa Edessy i późniejszy pierwszy król Jerozolimy (rządzący w latach 1100–1118) jako następca swojego brata Gotfryda, który odmówił przyjęcia tytułu królewskiego. Jego sukcesorem był Baldwin II z Jerozolimy, zwany także Baldwinem z Le Bourg, który zastąpił go jako hrabia Edessy (1100–1118), a następnie król Jerozolimy (1118–1131). Baldwin IV z Jerozolimy, znany także jako Baldwin Trędowaty (panujący w latach 1174–1185), był jednym z pierwszych frankijskich wrogów Saladyna.

Barkijaruk: Sułtan Wielkich Seldżuków w latach 1094–1105. Objął władzę po ostrym konflikcie sukcesyjnym po śmierci swojego ojca Malikszaha.

Boabdil: Znany także jako Muhammad XII z Grenady. Ostatni władca muzułmańskiej Grenady (1487–1492), siedziby dynastii Nasrydów w Al-Andalus. Był także ostatnim muzułmańskim władcą niezależnie rządzącym na dawnych terytoriach Al-Andalus.

Boemund: Popularne imię frankijskich władców na Bliskim Wschodzie. Pierwszym z nich był Boemund I z Antiochii, znany także jako Boemund z Tarentu. Syn normańskiego wodza Roberta Guiscarda. Został księciem Antiochii (1098–1111), do której zdobycia przyczynił się jako ważny przywódca pierwszej frankijskiej inwazji na Bliskim Wschodzie. Boemund VI z Antiochii-Trypolisu rządził obydwoma frankijskimi państwami w latach 1252–1268. Otwarcie stanął po stronie Mongołów podczas ich starcia z mamelukami w 1260 roku. Rządził Antiochią, gdy mamelucy zdobyli ją w roku 1268. Rządził Trypolisem do swojej śmierci w 1275 roku.

Cyd (El Cid): Rodrigo Díaz de Vivar, kastylijski szlachcic i najemnik, który zbił fortunę, walcząc z chrześcijańskimi i muzułmańskimi książętami na Półwyspie Iberyjskim. Rządził Walencją jako książę od 1094 roku do swojej śmierci w 1099 roku.

Daniszmendydzi: Turkmeńska dynastia rządząca w północno-środkowej i wschodniej Anatolii w XI i XII wieku. Byli rywalami, a czasami sprzymierzeńcami Seldżuków z Rumu.

Dukak: Znany także jako Szams al-Muluk. Seldżucki książę Damaszku, 1095–1104. Syn potężnego seldżuckiego generała Tutusza.

Fachr al-Mulk: Sędzia (kadi) i niezależny władca Trypolisu do momentu jego zajęcia przez Franków w 1109 roku. Podczas oblężenia miasta przeniósł się najpierw do pobliskiej Dżabali, następnie do Damaszku, a w końcu do Bagdadu, gdzie poprosił abbasydzkiego kalifa o pomoc w wygnaniu Franków.

Fatymidzi: Izmailicka dynastia szyicka. Początkowo rządząca w Maghrebie w mieście Mahdija. Fatymidzi przenieśli centrum swojego kalifatu do Kairu, który założyli wkrótce po podbiciu przez siebie Egiptu (969–1172). Szybko rozszerzyli wpływy na południową Syrię, Palestynę oraz Jemen i stanowili nominalnych zwierzchników Jerozolimy, gdy pod jej murami w 1099 roku stanęli Frankowie.

Filip August: Także Filip II, Król Francji, 1180–1223. Wraz z Ryszardem Lwie Serce poprowadził inwazję na Bliski Wschód po tym, jak Saladyn odzyskał Jerozolimę.

Fryderyk II: Cesarz Świętego Cesarstwa Rzymskiego z dynastii Hohenstaufów, 1220–1250. Fryderyk był także królem Sycylii w latach 1198–1250. Brutalnie stłumił tam muzułmańskie powstanie pomimo podtrzymywania przed Ajjubidami na Bliskim Wschodzie wizerunku islamofila i niechętnego krzyżowca.

Gwidon z Lusignan: Król Jerozolimy dzięki małżeństwu z Sybillą Jerozolimską, 1186–1192. Rządził Jerozolimą podczas wielkich bliskowschodnich podbojów Saladyna, został pojmany podczas bitwy pod Hittinem, a następnie wykupiony. W latach 1192–1194 był królem Cypru i zapoczątkował tam rządy dynastii Lusignanów.

Harun ibn Jahja: Arab, być może chrześcijanin, więzień Bizancjum w IX wieku. Jest autorem opisów szeregu miast chrześcijaństwa, w tym Konstantynopola i Rzymu.

Hulagu: Mongolski książę i wódz podczas wielkich mongolskich podbojów Iranu, Iraku, Anatolii i części Syrii, 1256–1265. Utworzył fundamenty dla mongolskiego ilchanatu na Bliskim Wschodzie.

Ibn Abbad: Przywódca muzułmańskiej rewolty przeciw normańskiej władzy na Sycylii we wczesnych dekadach XIII wieku. Proklamowany emirem Sycylii. Prawdopodobnie ostatni muzułmański przywódca na wyspie.

Ibn Asakir: Syryjski teolog, jurysta i historyk (1105–1175), którego pracom patronował Nur ad-Din z Damaszku. Wśród nich najsłynniejsza była rozbudowana Historia Damaszku.

Ibn al-Asir: Arabski kronikarz z północnej Mezopotamii (1160–1232). Jego kronika, Doskonała praca historyczna, jest uważana za wzorcową kronikę historii islamskiej.

Ibn Dżubajr: Andaluzyjski pielgrzym, który podczas swoich podróży odwiedził Sycylię i Syrię, w tym ziemie Franków (między 1183 i 1185).

Ibn at-Tumna: Niezależny wódz z Sycylii. Chcąc uzyskać pomoc w walce z rywalami z wyspy, sprzymierzył się z normańskimi najemnikami dowodzonymi przez Roberta Guiscarda, który ostatecznie podbił całą Sycylię.

Ibrahim ibn Jakub: Andaluzyjski podróżnik z X wieku o żydowskich korzeniach. Wyciągi z jego opisów zachodniej i środkowej Europy zachowały się w znacznie późniejszej pracy geografa Al-Bakriego.

Ilchanat: Mongolski „podchanat” obejmujący część Bliskiego Wschodu znajdującą się pod władzą Mongołów (1256–1335), rządzony przez linię ilchanów lojalnych wobec wielkich chanów chińskich.

Al-Idrisi: Maghrebski geograf i uczony, 1099–1161. Służył na dworze Rogera II, normańskiego króla Sycylii, i stworzył dla niego szczegółowy traktat geograficzny znany powszechnie jako Księga Rogera.

Ilghazi: Znany także jak Nadżm ad-Din. Turkmeński władca z dynastii Artukidów, zaangażowany w najwcześniejsze kampanie muzułmańskie przeciw Frankom. Wraz ze swoim wojskiem odniósł spektakularne zwycięstwo w Bitwie na Krwawym Polu w 1119 roku.

Jaghi Sijan: Seldżucki namiestnik Antiochii, 1090–1098. Ulubieniec Tutusza, dowodził obroną Antiochii, gdy zdobyli ją Frankowie podczas pierwszej inwazji na Bliski Wschód.

Jan Hunyady: Czołowy węgierski magnat i krzyżowiec. Jeden z przywódców krucjaty pod Warną w 1444 roku, która zakończyła się zwycięstwem osmańskim. Zmarł w 1456 roku.

Joscelin: Popularne imię frankijskich władców na Bliskim Wschodzie. Pierwszym był Joscelin I z Edessy, znany także jako Joscelin z Courtenay. Hrabia Edessy podczas jej największego rozkwitu, 1119–1131. Joscelin II, hrabia Edessy, 1131–1159, rządził frankijskim Księstwem Edessy, gdy zostało ono zajęte przez Zankiego. Zmarł w niewoli w 1159 roku.

Jusuf I: Także Abu Jakub. Almohadzki kalif w Maghrebie i Al-Andalus, 1163–1184.

Kalawun: Także Kalavun. Sułtan mamelucki, 1279–1290.

Al-Kamil: Sułtan ajjubidzki, 1218–1238. Został sułtanem, gdy Frankowie okupowali Damiettę, i później podpisał traktat z Fryderykiem II, przekazując mu kontrolę nad Jerozolimą.

Kilidż Arslan: Imię wielu sułtanów Seldżuków z Rumu. Szczególnie ważny był Kilidż Arslan I (1092–1107), który przyjął na siebie impet pierwszych frankijskich inwazji w Anatolii. Także Kilidż Arslan II (1145–1192), który nie zdołał zatrzymać frankijskiej inwazji prowadzonej przez cesarza Fryderyka Barbarossę.

Kirboga: Znany także jako Kurbugha. Seldżucki atabeg Mosulu, wysłany na odsiecz Antiochii obleganej przez Franków podczas ich pierwszej inwazji na Bliski Wschód.

Konrad III niemiecki: Król Niemiec, 1138–1152, pierwszy król niemiecki z dynastii Hohenstaufów. Wraz z Ludwikiem VII z Francji był najważniejszym przywódcą tak zwanej drugiej krucjaty.

Konstantyn XI: Ostatni cesarz Bizancjum, wywodzący się z dynastii Paleologów. Objął tron w 1449 roku i rządził Konstantynopolem do czasu jego zajęcia przez Turków osmańskich w 1453 roku. Zginął podczas finalnego oblężenia miasta.

Królowie taifa: Także „królowie stronnictw”. Nazwa wielu władców, którzy uzyskali niezależną władzę w małych królestwach Al-Andalus po upadku centralnej władzy Umajjadów w 1031 roku.

Ludwik IX: Także Ludwik Święty. Król Francji, 1226–1270. Poprowadził inwazję na ajjubidzki Egipt w 1249 roku i na Tunis w 1267 roku, podczas której zachorował i zmarł.

Malikszah: Sułtan Wielkich Seldżuków, 1072–1092. Doprowadził do końca podporządkowanie Seldżukom Syrii i wyznaczył na jej namiestnika swojego brata Tutusza.

Mamelucy: Dynastia dowódców wojskowych wywodzących się z niewolników, która rządziła Syrią i Egiptem w latach 1250–1517. Najaktywniejsi sułtani, przede wszystkim Bajbars, mieli na koncie spektakularne zwycięstwa nad Mongołami i Frankami oraz prowadzili kampanie, które usunęły ich niedobitki z Bliskiego Wschodu.

Maudud: Seldżucki atabeg Mosulu w latach 1109–1113. Prowadził wiele (ostatecznie nieudanych) kampanii przeciw Frankom na Bliskim Wschodzie, częściowo we współpracy z Tughtakinem z Damaszku.

Mehmed II: Znany także jako Fatih Sultan Mehmet, „Mehmed Zwycięzca” itp. Sułtan osmański, 1451–1481 (jego wcześniejsze rządy zostały przerwane przez powrót na tron jego ojca, Murada II). Zdobywca Konstantynopola z 1453 roku.

Al-Mu’azzam: Ajjubidzki władca Damaszku, 1218–1227.

Muhji ad-Din: Także Ibn az-Zaki. Słynny kaznodzieja i uczony teolog, którego Saladyn wybrał do wygłoszenia pierwszego piątkowego kazania w Jerozolimie po odzyskaniu jej przez muzułmanów.

Al-Muktadir: Król taifatu Saragossy w Al-Andalus, 1049–1082.

Murad: Imię dwóch osmańskich sułtanów: Murada I (1362–1389), który rozszerzył osmańską kontrolę nad Bałkanami i zginął w bitwie na Kosowym Polu, oraz Murada II, który rządził dwukrotnie, w latach 1421–1444 i 1446–1451. Był zaangażowany w długotrwałą osmańską inwazję na Bałkany i Europę wschodnią, w tym w bitwę pod Warną.

Nasir Khusraw: Znany także jako Nasir Chosrow. Perski poeta, filozof i podróżnik, 1004–1088. Opisywał kraje muzułmańskie w latach 1046–1052.

Nasrydzi: Ostatnia muzułmańska dynastia z Al-Andalus, rządząca ze stolicy w Grenadzie (1232–1492).

Nizam al-Mulk: Potężny wezyr wczesnych sułtanów Wielkich Seldżuków, 1063–1092.

Nizar: Fatymidzki książę i imam nizaryckich izmailitów, 1042–1097.

Nur ad-Din: Syn i następca atabega Zankiego na Bliskim Wschodzie, 1146–1174. Zjednoczył Aleppo i Damaszek oraz usunął kalifat Fatymidów.

Orhan: Syn Osmana Ghaziego, sułtan osmański, 1326–1362.

Osman Ghazi: Założyciel Imperium Osmańskiego, 1299–1326.

Osmanowie: Dynastia założona przez Osmana Ghaziego, która ostatecznie zdobyła Konstantynopol i zmieniając jego nazwę na Stambuł, uczyniła z niego swoją stolicę. Rządziła jednym z największych muzułmańskich imperiów w historii, które przetrwało od 1299 do 1922 roku.

Rajmund: Imię wielu frankijskich władców Bliskiego Wschodu. Najsłynniejsi to Rajmund z St. Gilles, także Rajmund IV z Tuluzy, ok. 1042–1095, prowansalski przywódca podczas pierwszych frankijskich inwazji na Bliskim Wschodzie. Zmarł, oblegając Trypolis, który dodano do jego rodowych włości. Jego potomek Rajmund III, hrabia Trypolisu, 1142–1187, był regentem Baldwina IV z Jerozolimy.

Ramiro I z Aragonii: Pierwszy król Aragonii w Hiszpanii, 1035–1063.

Renald z Châtillon: Także Renaud. Książę Antiochii, 1153–1160, pan Transjordanii, 1177–1187. Nieprzejednany wróg Saladyna.

Ridwan: Syn seldżuckiego generała Tutusza, seldżucki władca Aleppo, 1095–1113.

Robert Guiscard: Normański książę Apulii i Kalabrii, 1057–1085. Stał za normańskim podbojem Sycylii.

Roger z Salerno: Regent Antiochii, 1112–1119. Pokonany i zabity na Krwawym Polu.

Roussel z Bailleul: Także Urselius. Normański najemnik i poszukiwacz przygód, który na przemian walczył z Bizancjum i służył mu, operując ze swoich baz w Anatolii. Zginął w 1077 roku.

Ryszard Lwie Serce: Król Anglii, 1189–1199, wraz z Filipem Augustem poprowadził inwazję na Bliski Wschód po zdobyciu Jerozolimy przez Saladyna.

Said al-Andalusi: Wczesny andaluzyjski jurysta, historyk i uczony, 1029–1070. Autor między innymi Księgi kategorii narodów.

Saladyn: Także Salah ad-Din. Założyciel dynastii Ajjubidów, którą kierował jako sułtan w latach 1174–1193. Słynny muzułmański wódz i wojownik, który walcząc z Frankami, odebrał im Jerozolimę.

As-Salih Ajjub: Także Nadżm ad-Din. Ajjubidzki sułtan, 1240–1249, wspierany w sporze ze swoim krewnym as-Salihem Ismailem przez chorezmijskich najemników.

As-Salih Ismail: Ajjubidzki władca Damaszku, 1237–1245.

Seldżucy: Ród tureckich sułtanów, którzy rządzili większością Bliskiego Wschodu, podzieliwszy się na dwa odłamy: Wielkich Seldżuków, panujących w Iranie, w latach 1016–1157, i Seldżuków z Rumu, którzy rządzili Anatolią ze swojej stolicy w Konyi, 1060–1307.

Sibt ibn al-Dżauzi: Płomienny kaznodzieja, jurysta i historyk. Zmarł w Damaszku w 1256 roku.

As-Sulami: Syryjski jurysta i filolog, pierwszy muzułmanin, który wygłaszał kazania przeciw frankijskim inwazjom. Zmarł około roku 1106.

Timur: Także Tamerlan. Turecko-mongolski wódz, 1370–1405. W latach 1399–1402 zaangażowany w kampanie przeciw muzułmańskim władcom na Bliskim Wschodzie.

Tughtakin: Także Toghtekin. Potężny atabeg Damaszku, 1104–1128. Założyciel dynastii Burydów.

At-Turtuszi: Także Tartuszi. Andaluzyjski jurysta, filozof i polityk, który żył i pracował w fatymidzkim Egipcie, 1059–1127.

Tutusz: Także Tadż ad-Daula. Potężny seldżucki generał i namiestnik Syrii, 1079–1095.

Umajjadzi: Dynastia kalifów rządząca Syrią we wczesnym okresie istnienia islamu, 661–750. Następnie jej odłam rządził kalifatem Al-Andalus, z Kordoby, 929–1031.

Usama ibn Munkiz: Muzułmański wojownik, poeta i dyplomata z syryjskiego Szajzaru, 1095–1188. Służył wielu muzułmańskim władcom z Bliskiego Wschodu i napisał autobiograficzny zbiór przemyśleń Księga kontemplacji.

Wilhelm II: Normański król Sycylii w latach 1166–1189.

Władysław Warneńczyk: Także Władysław III. Król Polski i Węgier, 1440–1444. Zabity przez Turków osmańskich podczas bitwy pod Warną.

Zanki: Także Imad ad-Din. Turkmeński wódz w służbie Seldżuków. Atabeg Mosulu i Aleppo (1127–1146), ojciec Nur ad-Dina. Odebrał Frankom Edessę.

Zirydzi: Dynastia berberyjska rządząca Tunezją w latach 973–1148, okazjonalnie angażująca się w sprawy sycylijskie.