Читать книгу Алиф - Пауло Коэльо - Страница 5

Париждан Лондонга, китоб ярмаркасига бориш – мен учун катта хурсандчилик.

Ҳар сафар Англияда бўлганимда 1977 йилни, Бразилияда овоз ёзиш студиясидаги ишимни ташлаб, фақат адабиёт ортидан пул топишга қарор қилганимни эслайман. Бассет-роуддан уй ижарага олиб, дўстлар орттирдим, вампирологияни ўргандим, шаҳарни кездим, севдим, кинотеатрларда қўйиладиган барча киноларни кўрдим ва бир йил ўтмасдан бир сатр ҳам ёзмай яна Риога қайтдим.

Бу гал Лондонда уч кун бўламан, холос. Олдинда мени дастхат-сессиялар, ҳинд ва ливан ресторанлари, меҳмонхона лоббиларида китоблар, ёзувчилар ва китоб дўконлари ҳақидаги суҳбатлар кутмоқда. Йил охиригача Сен-Мартенга қайтмоқчи эмасман. Самолёт мени Лондондан одамлари ўз она тилимда гаплашадиган, оқшомлари асал шарбати ичиладиган ва кун бўйи деразадан дунёдаги энг чиройли манзара – Копкабана пляжини томоша қилса бўладиган Рио-де-Жанейрога олиб кетади.

* * *

Сўнгги бекатга яқинлашганимизда вагонга бир даста атиргул кўтарган йигит кириб келади ва атрофга аланглайди. “Қизиқ, – ўйлайман мен, – “Евростар”да гул сотишганини ҳеч кўрмагандим”.

– Менга йигирмата кўнгилли одам керак, – эълон қилади йигит. – Улардан ҳар бири биттадан атиргулни севган қизимга совға қилиши керак. У бекатда мени кутяпти. Унинг қўлини сўрамоқчиман.

Кўнгиллилар ҳам топила қолди. Мен ҳам улар қаторида эдим-у, охирида менинг номзодимни рад қилишди. Шундай бўлса-да, вокзалда уларга эргашишга қарор қилдим. Йигит платформада кутаётган қизни кўрсатади ва йўловчилар бирма-бир келиб, қизга атиргул совға қилади. Йигит севги изҳор қилади, ҳамма қарсак чалади ва қиз уялганидан қизаради. Ниҳоят улар бўса алмашиб, бир-бирларининг елкаларидан қучиб йўлларига равона бўладилар.

– Шунча йиллик хизматим давомида бу – вокзалимиздаги энг романтик воқеа, – дейди поезд хизматчиларидан бири.

* * *

Дастхат-сессия деярли беш соатдан бери давом этаётганига қарамай китобхонлар билан учрашув мени янада қувватлантирмоқда. Қандай қилиб шунча ойни тушкунликда ўтказдим экан? Модомики, руҳий камолотимда ўтиб бўлмайдигандек кўринган ғовга дуч келган эканман, эҳтимол, озгина сабрли бўлишим керакдир? Атрофдагиларнинг камдан-камларигина бошдан ўтказиши ва кўриши мумкин бўлганларни мен кўрдим, бошдан кечириб бўлдим.

Лондонга жўнаш олдидан Барбазан-Дебадаги кичик ибодатхонага кириб ўтгандим. У ерда Яратгандан марҳаматини дариғ тутмасликни ва ўз-ўзимга олиб борувчи белгиларни фарқлай олишда мадад сўрадим. Мен ўз яқинларимда, улар эса менда яшашларини биламан. Улар билан биргаликда Ҳаёт Китобини битамиз. Бизнинг ҳар учрашувимиз тақдир томонидан белгилаб қўйилган. Биз бўлсак бу дунёда ниманидир ўзгартириш илинжида бир-биримиздан ажралгимиз келмайди. Ҳар бир киши сўз ёки тимсол билан ўз ҳиссасини қўшади ва булар жамланиб, маъно касб этади. Чунки бир кишининг бахти – ҳамманинг хурсандчилиги.

Биз доим ўзимизга ўша бир хил саволларни бераверамиз. Нима учун бу ердалигимиз юракларимизга аён ва буни қабул қилиш учун доим ҳам етарли даражада мўмин бўла олмаймиз. Ҳа, ўз қалби билан гаплашиш осонмас. Эҳтимол, бунинг кераги ҳам йўқдир. Шунчаки унга ишонишимиз, тақдир белгилари билан ҳисоблашишимиз ва бизга берилган умрни яшашимиз керак. Эртами-кеч биз бир бутун умумийликнинг ўзи нималигини англай олмасак ҳам, ўзимиз унинг бир қисми эканимизни тушуниб етамиз. Айтишларича, одам ўлаётган лаҳзада бу дунёда мавжудлигининг асл моҳиятини тушунади. Ана шу лаҳзадан жаннат ёки дўзах яралади.

Дўзах – ўлиминг олдидан ортга назар солиб, ҳаёт мўъжизаларидан баҳра олиш имконини қўлдан чиқарганингни тушуниш. Жаннат эса “Хатоларга йўл қўйган бўлсам-да, қўрқоқ бўлмадим. Ўтган умримдан розиман”, – дея олишингдир.

Нима бўлганда ҳам, руҳий изланишларимда олдинга силжий олмаяпман, деб ўзимни қайта-қайта қийнаб, дўзахни яқинлатишнинг ҳожати йўқ. Ҳаракатдан тўхтамаётганимнинг ўзи кифоя. Ҳатто яхши амаллари бўлмаганлар ҳам афв этилган. Улар ҳаётликларида дунё гўзаллиги ва уйғунлигидан бемалол баҳра олишлари мумкин бўлгани ҳолда ўзларини бахтсиз сезишгани уларнинг жазоси бўлган. Боши ҳам, охири ҳам бўлмаган йўлдан бориш учун ҳаммамиз озодмиз ва афв этилганмиз.

* * *

Ўзим билан китоб олмаган эдим. Рус ноширларим билан белгиланган кечки овқатгача меҳмонхона хоналарида бўладиган одатдаги журналлардан бирини варақлаб ўтириб, хитой бамбуки ҳақидаги қизиқ мақолага дуч келдим. Маълум бўлишича, ерга уруғ қадалгандан сўнг, униб чиққан поя беш йилгача ўсмай тураверади. Бу муддатда ривожланиш ер остида давом этиб, бутун қувват илдизларнинг мустаҳкамланишига қаратилади. У ерда мураккаб тизим шаклланиб, илдизлар тобора чуқурлашиш билан бирга кенгайиб ҳам боради. Бешинчи йилнинг охирларига бориб бамбук бирдан кўкка интилади ва йигирма беш метргача етади.

Зерикдим. Журнални четга қўйиб, одамларни кузатиш учун пастга, лоббига тушаман.

* * *

Кутиш асносида қаҳва ичаман. Моника, агентим ва яқин дўстим, мен билан у ёқ-бу ёқдан чақчақлашиб ўтирибди. У турли мамлакатлардаги ноширлар билан ўтказган тинимсиз музокаралар, инглиз ноширлари билан телефон орқали муҳокамалар ва бўлиб ўтган дастхат-сессиялардан кейин оёқда базўр турарди.

Моника билан ишлай бошлаган пайтларимиз у эндигина йигирмага кирганди. У менинг ашаддий мухлисларимдан бўлиб, китобларим бошқа тилларга ўгирилишига ва Бразилиядан ташқарида ҳам катта шуҳрат қозонишига қатъий ишонарди. Шунинг учун Рио-де-Жанейро университети кимё машинасозлиги факультетини ташлади ва йигити билан Испанияга кўчиб келиб, европалик ноширлар эшигини тақиллатишга, уларга бирма-бир хат ёзиб, уларнинг эътиборини менинг ёзувларимга қаратишга киришиб кетди.

Бу уринишлардан бирон наф чиқавермагач, мен Каталониядаги у яшайдиган кичик шаҳарчага келдим ва унга бу бефойда ишдан воз кечиб, ўз ҳаёти ва келажаги билан шуғулланишга кўндириши учун қаҳвахонага таклиф қилдим. У қатъий рад этди ва муваффақиятсизлик билан Бразилияга қайтмаслигини билдирди. Мен унга бу мағлубият эмаслигини тушунтиришга уриндим. Ахир у ўзини йўқотиб қўймади (реклама буклетларини тарқатди, ресторан хизматчиси бўлиб ишлади) ва бегона юртда яшаб қолишдек қимматли тажриба орттирди. Аммо Моника ўз фикрида қатъий туриб олди. У ердан ҳаётини барбод қилаётганига ишонган ва қайсарлигини енга олмаганимдан хафа ҳолда қайтдим. Бироқ орадан ярим йил ўтиб, ҳолат бутунлай ўзгарди. Яна ярим йилдан сўнг у ўзига уй сотиб олишга етарли даражада пул топарди.

Моника имконсиз нарсага ишонди ва ҳар қайсимиз, ҳатто мен ҳам, ютқазишимиз аниқ бўлган курашда у енгиб чиқди. Жангчилик санъати ҳам ирода ва жасорат бир нарса эмаслигини тушунишдан иборат. Жасорат ўзига қўрқув ва хушомадгўйликни чорлайди, ирода эса сабр ва матонат дегани. Чинакам кучли эркак ва аёллар кўпинча ёлғиз бўлишади. Чунки улар совуққон кўринадилар. Кўпчилик Моникани совуққон деб ўйлайди, аммо бу янглиш фикр. Унинг юрагидаги оташ ҳали ҳам биз кўп йиллар аввал Каталониядаги қаҳвахонада ўтирган пайтларимиздаги каби ёрқин. Кўп нарсаларга эришганига қарамай унинг қалби иштиёққа тўла.

Моникага Ж. билан бўлган суҳбатимизни айтиб бермоқчи бўлиб турган эдим, лоббида болгариялик икки ношир кўринди. Бунинг ҳайрон бўладиган жойи йўқ: ярмарка қатнашувчиларининг кўпчилиги шу меҳмонхонада тўхташган.

Улардан бири савол билан мурожаат қилади:

– Бизнинг юртимизга қачон бормоқчисиз?

– Агар сафарни ташкиллаштира олсангиз, келаси ҳафтада. Биргина шартим – дастхат-сессиядан сўнг зиёфат ҳам ўтказилса.

Аёллар каловланишади.

Хитой бамбуки!

Моника менга даҳшат билан қарайди:

– Биз жадвални кўриб чиқишимиз…

– Софияга келаси ҳафтада учиб боришга тайёрман, – гапини бўламан ва португалчада қўшиб қўяман: – Кейин сенга ҳаммасини тушунтириб бераман.

Моника қарайдики, мен ҳазиллашмаяпман. Ношир аёллар эса ҳали ҳам иккиланишмоқда. Улар муносиб қабул уюштиришга улгуришлари учун ташрифни бироз кечиктиришни сўрашади.

– Келаси ҳафтада, – туриб оламан мен. – Акс ҳолда ташрифни ноаниқ муддатга кечиктиришга тўғри келади.

Гапларимнинг мутлақо жиддийлигини улар энди тушунишади ва Моника билан музокарага киришишади. Шу пайт олдимизга испан ноширим келади. Суҳбат вақтинча тўхтатилади, ҳамма бир-бири билан танишади ва испаниялик ноширдан ҳам ўша савол янграйди:

– Испанияга яна қаъъъъъъъъъъъчон ташриф буюрмоқчисиз?

– Болгариядан кейин тўғри сизлар томонга бораман.

– Аниқроғи?

– Тахминан икки ҳафталардан сўнг. Дастхат-сессияларни Сантьяго-де-Компостелада ва яна бирини Басклар Мамлакатида ўтказишимиз мумкин. Сессиялардан сўнг китобхонларни ҳам таклиф қилса бўладиган зиёфат уюштирилади.

Болгариялик аёлларнинг нигоҳларида яна ишончсизлик зоҳирланади, Моника эса табассум қилади.

«Масъулиятни бўйинга олишга қўрқманг!» – деган эди Ж.

Лобби одамлар билан тўлади. Барча катта кўргазмаларнинг қатнашчилари, у китоб ярмаркаси бўладими ёки оғир саноат дастгоҳлари кўргазмасими, одатда битта меҳмонхонага жойлашади ва энг муҳим учрашувлар меҳмонхона барлари, лобби ёки бугунги каби кечки овқатларда бўлиб ўтади. Мен ҳар бир ношир билан саломлашаман ва “Бизнинг юртга ҳам борасизми?” деб мурожаат қилганларга розилик билдираман. Моника мени четга тортиб, “Нималар бўляпти ўзи, жин урсин?” деб сўрашига имкон бермаслик учун уларнинг ҳар бири билан иложи борича кўпроқ суҳбатлашишга интиламан. Унинг келишилаётган ташрифларни кундалигига қайд қилиб боришдан ўзга чораси қолмайди.

Яқин вақтларда нечта мамлакатга боришим кераклигини билиш учун араб ноширим билан суҳбатни бўламан.

– Менга қара, мени аҳмоқона ҳолатга тушириб қўйяпсан, – безовталик билан шипшитади Моника португалчада.

– Хўш, нечта экан?

– Беш ҳафтада олтита мамлакат. Умуман, бу ярмаркалар ноширлар учун ўтказилмоқда, ёзувчилар учун эмас. Ҳамма таклифни қабул қилишинг шартмас. Ахир мен…

Моника гапини тугатмай олдимизга португалиялик ношир келади ва бизнинг суҳбатимиз узилади. Салом-аликдан сўнг ундан сўрайман:

– Мабодо мени Португалияга таклиф қилмоқчи эмасмисиз?

У Моника билан суҳбатимиз қулоғига тасодифан чалиниб қолганини тан олади.

– Ростдан ҳам. Гимараиш ва Фатимда дастхат-сессиялар ташкил қилинса ажойиб иш бўларди.

– Агар охирги лаҳзада фикрингиз ўзгариб қолмаса…

– Фикрим ўзгармайди. Ваъда бераман.

Биз муддатларни келишиб оламиз ва Моника кундалигига ёзиб қўяди: Португалия, яна беш кун. Ниҳоят, рус ноширлар кўриниш беради. Моника енгил нафас олади ва мени тезроқ ресторанга судрайди.

Такси кутаётганимизда мени четга тортади.

– Ақлдан оздингми?

– Ҳа, бунга анча йил бўлган. Сен хитой бамбуки ҳақида эшитганмисан? У беш йилгача кичиккина поя бўйича тураверади. Бу муддатда унинг фақат илдизлари ўсади. Вақти келганда эса бирданига тезлик билан кўкка бўй чўзади ва йигирма беш метрга етади.

– Хўш, хитой бамбуки ва сенинг ақлга сиғмайдиган хатти-ҳаракатинг ўртасида қандай алоқа бор экан?

– Кейинроқ сенга бир ой аввал Ж. билан бўлган суҳбатимизни гапириб бераман. Бамбукка келсак, бир нарсани айтишим мумкин: менда ҳам худди шундай бўлганди. Мен бор кучим ва вақтимни сарфлаб, меҳр ва фидойилик билан ўз устимда ишладим. Аммо бундан ҳеч нарса чиқмади. Узоқ йиллар давомида шундай бўлиб келди.

– Ҳеч нарса чиқмади деганинг нимаси? Ким бўлганингни унутдингми?

Такси келади. Россиялик ношир Моникага эшикни очиб беради.

– Мен руҳий ҳаёт ҳақида гапиряпман. Фикримча, мен ана шу бамбук поясидекман ва мана энди менинг бешинчи йилим келди. Ўсиш пайти келди. Сен “Ақлдан оздингми?” деб сўрадинг, мен жавобан ҳазил қилдим. Тўғрисини айтганда, ростдан ҳам ақлдан озгандим. Ҳатто шунча йил орттирилган билимларнинг бирортаси ҳам қалбимда илдиз отмаганига ишона бошлаган эдим.

Олдимизга болгариялик ношир аёллар келишган лаҳзада мен Ж. ни ёнимда тургандек ҳис қилдим ва шу онда унинг нима демоқчи бўлганини тушундим (аммо ички сезги менга аввалроқ – зерикишдан боғдорчилик ҳақидаги журнални варақлаб ўтирганимда келганди). Узлатга чекиниш менга ўй-хаёлларимни тартибга солишда ёрдам берди. Аммо бунинг иккинчи томони ҳам бор – юракни эзадиган ёлғизлик. Менинг оламим кам сонли дўстлар ҳамда электрон почтадаги ёзишмалар билан чекланарди ва умримнинг қолган қисми фақат ўзимга тегишли, деб ўйлардим. Бундай ҳаёт тарзида ўзгалар билан мулоқот қилиш оқибатида юзага келадиган муаммоларга ўрин қолмайди.

Наҳотки менинг излаганим мана шу: чақирувларга ўрин бўлмаган ҳаёт. Бошқалардан ўзни олиб қочиб, Худони топиш мумкинми?

Кўпчилик шундай йўл танлайди. Бир сафар Непалда одамлардан буткул узилган ҳолда йигирма йилни ғорда ўтказган монах аёл билан ҳазиломуз суҳбат қургандим. Унинг бу билан нимага эришганини билишга қизиқдим. “Руҳий лаззат”, деб жавоб берганди. “Лаззат олишнинг бошқа қулайроқ йўллари ҳам бор”, дегандим ўшанда кулиб.

Бу менинг йўлим эмаслиги тайин; унга ҳеч қачон қадам қўймаган бўлардим. Бутун умримни руҳий лаззатга, боғимдаги эманни томоша қилиб Яратганнинг марҳаматини кутиб ўтиришга сарфлай олмайман. Ж.га бу аён. У мени ўз-ўзимни топиш учун борадиган йўлим харитасини ўзга инсонлар кўзидан қидириб топишим учун сафарга йўллаган.

Рус ноширлардан узр сўраб, Моникада гапим борлигини тушунтираман ва португалчада гап бошлайман:

– Бир одам қоқилиб, чуқур ўрага тушиб кетибди. Ўра олдидан руҳоний ўтибди. Чуқурдаги одам ундан ёрдам сўрабди. Руҳоний уни дуо қилиб, ўтиб кетаверибди. Бир муддат ўтгач доктор ўтибди. Жабрдийданинг илтижосига жавобан бир қараб қўйиб, унга дори ёзиб берибди ва яқин орадаги дорихонадан сотиб олишни буюрибди. Ниҳоят яна бир нотаниш кўринибди. Асир ёрдам сўрабди ва нотаниш унинг ёнига сакраб тушибди. “Нима қилиб қўйдинг! Энди иккимиз ҳам бу ердан чиқа олмаймиз!” Нотаниш эса: “Мен шу яқин орада яшайман ва бу ердан қандай чиқишни биламан”, – деб жавоб берибди.

– Хўш, бу нимани билдиради? – сўрайди Моника.

– Менга ҳам шунақа нотаниш кераклигини. Менинг илдизларим етарлича ўсди. Энди кўкка бўй чўзиш учун бошқаларнинг ёрдами керак. Нафақат сенинг, Ж. нинг ёки рафиқамнинг, балки ҳали мен учратмаганларнинг ҳам. Бунга ишончим комил. Мана нима учун дастхат-сессиялардан сўнг зиёфат уюштиришни сўраяпман.

– Доим бир нималар бошлаб юрасан! – дейди Моника норози оҳангда.

– Шунинг учун ҳам севасан-да мени, – табассум қиламан жавобан.

* * *

Ресторанда турли мавзуларда гаплашамиз, муваффақиятимизни нишонлаймиз ва ҳамкорлигимизни муҳокама қиламиз. Китобга оид гаплар фақат Мониканинг ваколатига киргани боис суҳбатнинг кўп қисмида жим ўтираман. Яна ўша савол янграйдиган вақт ҳам етади:

– Пауло Россияга қачон бормоқчи?

Моника менинг жадвалим бирдан тиғиз кўриниш олгани ва кейинги ҳафтадан ҳар куним соатларигача режалаштириб қўйилганини тушунтиради. Мен гапини бўламан:

– Биласизми, мен анчадан бери бир нарсани орзу қилардим. Буни амалга оширишга икки марта уриндим, аммо ҳеч нарса чиқмади. Агар ёрдам беришга рози бўлсангиз, Россияга борардим.

– Қанақа орзу экан?

– Поездда бутун Россиядан юриб ўтиб Тинч океани соҳилларигача етиб бориш. Йўлдаги шаҳарларда тўхтаб дастхат-сессияларни ўтказишимиз мумкин бўларди. Бу билан Москвагача етиб боришга имкони йўқ китобхонларни хурсанд қилган бўлардик.

Қувончдан ноширнинг кўзлари чақнайди. У ҳозиргина тўққизта вақт чизиғи ўтган улкан мамлакатда китобларни оммалаштириш қийинчиликлари тўғрисида гапирган эди.

– Қандай романтик орзу! Худди хитой бамбуки руҳида, – кулади Моника. – Ва амалга ошиши қийин. Сенга яхши маълумки, мен ҳамроҳлик қила олмайман. Мен уйда, ўғлимнинг ёнида бўлишим керак.

Ноширим завққа тўлган. Оқшом давомидаги бешинчи қаҳвани буюраркан, у барча ташвишни бўйнига олишига, менинг Россиядаги агентим ҳамма ишни саранжомлашига, Мониканинг ташвишланишига ҳожат йўқлигига ва ҳаммаси зўр бўлишига ишонтиришга уринади.

Шундай қилиб, учрашувларни ташкиллаштиришга масъул бўлганларни ҳам хурсанд қилиб, ҳам бошларига иш орттириб, кундалигимни икки ойлик дарбадарлик билан тўлдирдим. Агентим ва содиқ дугонамнинг завқли, эҳтиромли нигоҳини сезаман. Ўша пайтда устозим айтган ва мен тушунмаган бўлсам-да, ниҳоят масъулиятни зиммамга олганимни ёнимда бўлмаса ҳам билиб турганини ҳис қиламан. Кўча совуқ бўлганига қарамай меҳмонхонага пиёда қайтаман. Энди ортга йўл йўқлигини тушуниб, ҳаяжон ва қувонч ҳис қиламан.

Ўзим шуни истагандим. Ғалабага ишонсанг, ғолиб чиқасан. Чунки ғалаба ҳам сенга ишонади. Инсон ҳаёти озгина телбаликларсиз тўлиқ бўлмасди. Ж. айтганидек, мен ўз оламимни топишим керак. Дунёда нима содир бўлаётганини билсам, қалбимда нима содир бўлаётганини тушунаман.

* * *

Меҳмонхонада рафиқам менга бир неча бор қўнғироқ қилгани ва имкон бўлиши билан унга боғланишимни сўраганини хабар қилишади. Кўнглимда хавотир уйғонади: мен сафардалигимда у камдан-кам қўнғироқ қиларди. Тезда унинг рақамини тераман. Чақирувлар орасидаги вақт мангуликдек туюлиб кетади.

Ниҳоят у жавоб беради.

– Вероника жиддий автоҳалокатга учрабди, лекин хавотир олма, ҳозир анча яхши, – дейди ҳаяжон билан.

Вероника билан гаплашмоқчилигимни айтаман. Бироқ рафиқам бунинг иложи йўқлигини, у ҳали касалхонадалигини айтади.

– Башоратчи эсингдами? – сўрайди у.

Албатта, эсимда. Ахир у менга ҳам башорат айтганди. Суҳбатни якунлашим билан Мониканинг рақамини териб, рўйхатида Туркия бор-йўқлигини сўрайман.

– Кимларнинг таклифини қабул қилганинг ҳам эсингда йўқми?

Ҳа, эсимда йўқ. Бу саёҳатларни белгилаётганда мен ғалати эйфория[2] ҳолатида эдим.

– Зиммангдаги мажбуриятларинг ҳали ёдингда деб умид қиламан. Хоҳласанг, ҳаммасини ўнглашга ҳали вақт бор.

Унга ўйлаганларимни жон деб амалга оширишимни, бироқ ҳозир гап бунда эмаслигини тушунтираман. Башоратчи ва унинг Вероника борасидаги башоратлари ҳақида гапиришга энди жуда кеч. Моникадан рўйхатимизда Туркия бор-йўқлигини қайта сўрайман.

– Йўқ, – жавоб беради Моника. – Туркиялик ноширлар бошқа меҳмонхонада тўхташган. Акс ҳолда…

Мириқиб куламиз.

Энди бемалол ухласам бўлаверади.