Читать книгу Алиф - Пауло Коэльо - Страница 9

Транссибирь магистрали – дунёдаги энг узун темирйўллардан бири. У Европа вокзалларидан бошланиб, юзлаб катта-кичик шаҳарларни боғлаб, Россия бўйлаб тўққиз минг икки юз саксон саккиз чақиримга чўзилади. Бу йўл мамлакатнинг етмиш олти фоиз ҳудудини ва еттита вақт чизиқларини кесиб ўтади. Москвадан кечки соат ўн бирда поездга ўтирган вақтимда сафаримизнинг сўнгги нуқтаси Владивостокда янги кун бошланаётган бўлади.

Ўн тўққизинчи аср охирларида ҳам Сибирга саёҳат қилишга унча-мунча одам журъат эта олмасди. Ахир у ерда, Оймякон шаҳрида, ер юзидаги энг паст –72 С даража қайд этилган. Бу ўлкани ташқи дунё билан боғлайдиган асосий транспорт томирлари – дарёларда йилда саккиз ой муз эримайди. Россия империясининг асосий табиий бойликлари Осиё қисмида бўлса-да, узоқ муддат давомида Европа қисмидан узилиб қолган. Шоҳ Александр II сиёсий ва стратегик мақсадларни кўзлаб, темирйўл қуришга қарор қилади. Бу қурилишга бутун Биринчи Жаҳон урушига сарфлангандан ҳам кўра кўпроқ маблағ сарфланган.

1917 йилги инқилобдан кейинги фуқаролар уруши даврида темирйўл атрофида шиддатли жанглар бўлиб ўтган. Тахтдан ағдарилган императорга содиқ қўшинлар, хусусан, Чехославак легиони бронепоездлардан қизил армия ҳужумларини қайтариш ҳамда шарқдан душманга етказиладиган ўқ-дори ва озиқ-овқатни узиб қўйишда фойдаланган. Ўшанда уруш тақдирини кўприкларни портлатиб, поездлар қатновини издан чиқарган партизанлар ҳал қилишган. Оқ гвардиячилар бутун Сибир бўйлаб чекинишади. Кўплари Аляска ва Канадага ўтиб кетишади, кейин бутун дунёга тарқалиб кетишади.

Москва вокзалларида Европадан Тинч океанигача тўрт ўринли купе чиптаси нархи уч юздан олти юз еврогача.

* * *

Саёҳатимдаги илк олган суратим – вокзалдаги поезднинг жўнаш вақти 23:15 эканини кўрсатиб турган жадвал бўлади. Болалигимда узоқ мамлакатларга сафар қилишни орзу қилиб, ўйинчоқ паравозни рельслар бўйлаб юргизган пайтларидаги каби юрагим тобора тез уради.

Ж. билан охирги учрашувимизга эндигина уч ойдан ошган бўлса-да, у аввалги ҳаётда содир бўлганга ўхшайди. Унга берган саволларим қанчалик аҳмоқона бўлганини энди тушуна бораман. Ҳаётнинг маъноси нимада? Нега олға силжий олмаяпман? Руҳий оламга бефарқ бўлишга нима мажбур қилди? Жавоб оддий: шунчаки, мен ҳозирим билан яшамай қўйгандим.

Қани эди, яна болаликка қайтиб қолсанг! Кўзларинг чақнаб, перрондаги тиқилинчни кузатсанг, вокзал овқати ва машина ёғининг ҳидига димоғинг тўлса, вагонларни санасанг, платформага кираётган поезд тормозлари овозига қулоқ тутсанг…

Яшаш – эртадан-кечгача ҳаётнинг моҳияти ҳақида ўйлаб ётиш эмас, балки ҳар лаҳзани онгли равишда яшаб ўтишдир. Албатта, бунинг учун Осиёни кесиб ўтиш ёки Сантьяго зиёратига бориш шарт эмас. Бир австриялик аббатни билардим. У Мелькдаги монастирини ҳеч қачон тарк этмаган бўлса-да, ҳаёт ҳақида мен учратган барча сайёҳлардан ҳам кўпроқ биларди. Бир танишим ухлаётган болаларни кузатиш орқалигина руҳан ақл бовар қилмас чўққиларга кўтарилган. Рафиқам янги сурат устида иш бошларкан транс ҳолатига тушиб, қўриқчи фариштаси билан гаплашади.

Бироқ мен дарвиш бўлиб туғилганман. Ҳатто ҳеч ерга кетгим келмаганда ҳам, Ватан соғинчи мени тилка-пора қилганда ҳам, сафарларга чорловчи илҳом мени чулғаб олиши учун биринчи қадамни қўйишимнинг ўзи етарли. Ярослав вокзалидаги бешинчи рақамли платформани қидира туриб тушунаманки, бир жойда ўтириб мақсадимга ҳеч қачон эриша олмайман. Мен ўз қалбим билан саҳроларда ёки тоғларда, бегона шаҳар ёки йўлда бўлган кезлардагина тиллаша оламан.

Мен ўтирадиган вагон энг охиргиси, уни бутун йўл давомида бошқа поездларга улаб-ажратиб боришади. Платформанинг мен турган томонидан локомотив кўринмайди. Поезд худди улкан пўлат илонга ўхшаб кўринади. Йўловчилар – мўғуллар, татарлар, рус ва хитойликлар – ўзларининг катта жомадонларига ўтирган ёки тик турган ҳолда, мен каби, вагон эшиклари очилишини сабр билан кутишмоқда. Вақти-вақти билан баъзилари ёнимга келиб гаплашишга ҳаракат қилишади. Аммо мен суҳбатдан ўзимни олиб қочаман. Шу вақтда шу жойдалигимдан бошқа нарсани ўйлагим келмайди. Фақатгина поездда жўнашга эмас, тақдирнинг янги чақирувига ҳам тайёр эканимни ҳис қиламан.

* * *

Завқли болаликка қайтиш онлари беш дақиқага чўзилди, холос. Аммо ҳар бир деталь, ҳар бир товуш ва ҳар бир ҳидни ўзимга сингдиришга улгурдим. Уларни ёдда сақлаб қола олмайман. Аммо бу муҳиммас: вақт – у ёқдан-бу ёққа айлантиравериш мумкин бўлган магнитофон тасмаси эмас.

«Қайтганингда нимани гапириб бериш ҳақида ўйлама. Вақт – шу ер ва шу лаҳза».

Ҳамроҳларим ёнига бораман. Уларда ҳам шундай ҳаяжонни кўраман. Мени Яо исмли таржимонимиз билан таништиришади. Унинг ота-онаси фуқаролар урушида Хитойдан Бразилияга қочишган экан. Яо Японияда ўқиган ва нафақага чиққунга қадар Москва университетида тилшуносликдан сабоқ берган экан. Кўринишидан етмишларга борган, бўйи баланд ва гуруҳимиздаги костюм кийиб бўйинбоғ таққан ягона киши эди.

– Исмим «жуда узоқ» деган маънони англатади, – дейди у илиқ табассум билан.

– Меники эса «кичкина тош», – табассум қиламан жавобан. Ростини айтганда, кеча оқшомдан бери лабимдан табассум аримай қолган. Кечалари эса келгуси саргузаштларни ўйлаб ухлай олмайман. Бундай кайфият менда анчадан буён бўлмаганди.

Ҳар ерда ҳозиру нозир Ҳилол бизнинг вагон олдида турибди. Менинг ҳисобимча, у кетадиган вагон бизникидан анча узоқда. Унинг бу ердалиги мени умуман ҳайрон қолдирмайди. Қизга ҳаводан ўпич юбораман ва у кулиб қўяди. Йўл давомида у билан суҳбатларимиз қизиқарли бўлишига ишончим комил.

Номаълум денгизларга сузиб кетишга тайёр турган сайёҳ сингари бирор тафсилотни ҳам назардан четда қолдирмаслик учун атрофни кузатаман. Таржимон мени безовта қилишга журъат қилмайди, бироқ сезиб турибманки, нимадир режадагидек эмас, ноширларим нимадандир безовта.

Таржимондан нима бўлаётганини сўрайман. У менинг россиялик агентим ҳалиям келмаётганлигини тушунтиради. Тадбиркор дўстим билан бўлган кечаги суҳбат элас-элас ёдимга тушади. Умуман, нима фарқи бор? Келмаган бўлса, келмагандир. Бу – унинг иши.

Ноширимдан бир нима сўраган Ҳилол кескин оҳангда жавоб олса-да, хотиржамлигини сақлаб туради. Мен у билан учраша олмаслигимни айтганимда ҳам у ўзини шундай осойишта тутганди. Бу ердалигининг ўзи менга тобора ёқиб бормоқда. Унинг қатъияти ва дадиллиги менда ижобий таассурот уйғотмоқда. Бу орада аёллар қизғин баҳсга киришиб кетадилар.

Мен яна таржимондан нима бўлаётганини сўрайман. У муҳаррир аёл Ҳилолдан ўз вагонига жўнашни сўраганини тушунтиради. “Бекор уриниш”, ўйлайман ўзимча: бу қиз фақат ўзи керак деб билган нарсанигина қиляпти. Мен бирор сўзни тушунмай туриб, қиёфа ва ишоралар тилини ўқиётганимдан роҳатланаман. Вақтини топиб, юзимда табассум билан улар олдига келаман.

– Азизларим, саёҳатни салбий кайфиятда бошламаслик керак. Ҳеч қайсимиз аввал чиқмаган бундай сафар олдидан ҳаммамиз хурсандмиз ва шу билан бирга ҳаяжондамиз.

– Лекин у хоҳлаяптики…

– Қўяверинг, майли, қола қолсин. Кейинроқ ўз вагонига кетиши мумкин.

Муҳаррир аёл нари кетади.

Эшиклар платформада акс садо бериб, баланд овоз чиқариб очилади ва йўловчилар ўз жойларини эгаллай бошлашади. Бу эшикларга интилган одамлар ким ўзи? Шунча одамни сафарга нима чорлади экан? Севгисига етишми, қариндошларини йўқлашми, бойлик орзусими, зафар ёки мағлубиятми, кашфиётми, саргузаштми, қочишми ёки қувлашми? Поездимиз мана шу имкониятлар билан тўлади.

Ҳилол ёрқин рангдаги сумкаси ва скрипка қутисини кўтариб биз билан вагонга кирмоқчи бўлиб турибди. Муҳаррир аёл гўё уларнинг даҳанаки жанги натижасидан хурсанддек табассум қилади. Аммо унинг қасос олиш учун биринчи имкониятдан фойдаланишини сезиб турибман. Қасос бизни душманларимиз билан тенглаштириб қўйишини, кечириш эса саховатимиз ва ақлимизнинг улардан устунлиги белгиси эканини тушунтиришнинг ҳожати бормикин? Қасос ҳисси тибет монахлари ва саҳродаги зоҳидлардан ташқари барчамизда бор. Негаки бу инсон боласига хос хислатдир. Шунинг учун бу борада ўзимизни айблайвермаслигимиз керак.

* * *

Вагонимизда тўртта купе, ювиниш хоналари, тахминимча, сафаримизнинг кўп қисмини ўтказадиган меҳмонхонага ўхшаш хоналар ва ошхона бор экан.

Мен ўз купемга кираман: икки кишилик каравот, шкаф, дераза томонда стол ва стул, ювиниш хонасининг эшиги. Бу ерда худди шундай хонага олиб кирадиган яна бир эшик бор экан. Афтидан, икки купега битта ювиниш хонаси, шекилли.

Фаҳмимча, бу купеда россиялик агентим кетиши керак эди. Умуман, нима фарқи бор?

Қўнғироқ чалинади ва поезд аста ўрнидан силжийди. Ҳаммамиз умримизда илк ва сўнгги бор кўраётган одамлар билан хайрлашгани меҳмонхонадаги дераза олдига келамиз. Поезд тезлаша боради, ойна ортида чироқлар липиллайди ва платформа ҳам кўринмай кетади. Ҳамманинг хотиржамлиги мени ҳайратда қолдиради. Ҳеч кимнинг гапиргиси келмайди, олдиндаги саргузаштларни ҳамма ўзича тасаввур қилади ва аминманки, ҳар биримиз на ортда қолаётганларимиз ва на олдинда бизни нималар кутаётгани тўғрисида ўйлаймиз.

Тун қоронғуси чўкканда биз стол атрофига ўтирамиз. Саватча тўла меваларимиз бўлса-да, Москвада овқатланганимиз сабабли унга эътибор қаратмаймиз. Фақатгина шишадаги ароқ барчамизда завқ уйғотади ва уни дарров оча қоламиз. Биз ичиб ўтириб сафаримиздан ташқари ҳамма нарса ҳақида гаплашамиз. Чунки саёҳат ҳозирга тегишли ва ўтмиш бўлиб улгурмади. Иккинчи қадаҳдан сўнг бу сафардан нималарни кутаётганлигимиз ҳақида фикрлаша бошлаймиз. Учинчисидан кейин эса стол атрофида жуда самимий ва қувноқ муҳит юзага келади. Бир-биримизни минг йилдан бери танийдигандекмиз гўё.