Читать книгу O naturze ludzkiej - Roger Scruton - Страница 9

Pojęcie memu należy postawić w jednym rzędzie z innymi wywrotowymi pojęciami — „ideologią” Marksa, nieświadomością Freuda, „dyskursem” Foucaulta — jako nakierowanymi na zdyskredytowanie rozpowszechnionych uprzedzeń. Pojęcie to ma na celu obnażyć złudzenia i wyjaśnić nasze sny. Samo również jest jednak tylko snem: przykładem ideologii, którą uznaje się nie ze względu na jej prawdziwość, lecz ze względu na złudną władzę, którą nadaje posługującej się memami osobie. Pojęcie to zrodziło parę frapujących koncepcji — na przykład sformułowaną przez Dennetta w Odczarowaniu. Cierpi ona jednak na tę samą dolegliwość, na którą rzekomo ma być lekarstwem: zaklęciem, za którego pomocą umysł naukowy chce unicestwić wszystko, co mu zagraża.

Kiedy się nad tym zastanawiam, dochodzę do wniosku, że Wallace miał słuszność, kładąc nacisk na te przymioty, które zdają się umieszczać ludzkość w odrębnym świecie, aczkolwiek z pewnością się mylił, uznając te przymioty za „nadwyżkowe w stosunku do potrzeb ewolucyjnych”, bo jeżeli którykolwiek z naszych atrybutów można uznać za przystosowawczy, z pewnością jest nim właśnie racjonalność. Z drugiej strony racjonalność należy do naszej „istoty”, w jednym z wielu znaczeń tego trudnego pojęcia. Wallace zwracał zatem uwagę na fakt, że chociaż jesteśmy zwierzętami, to nasz gatunek zajmuje w porządku rzeczy miejsce nieporównywalne do miejsca innych zwierząt. Zawarta tutaj kontrowersja filozoficzna — sąsiadująca ze sporem biologów i psychologów ewolucyjnych na temat znaczenia kultury — dotyczy właśnie ludzkiej natury: Do jakiego rodzaju należymy?

Dawkins dąży do wyjaśnienia celów i racjonalnych wyborów w kategoriach materiału genetycznego, który nie dokonuje wyborów. Materiał ten opisuje jako „samolubny”, motywowany przez reprodukcyjny „cel”, jednak przyznaje (przynajmniej w momentach, kiedy nie ulega retorycznym wzlotom), że geny nie są i nie mogą być samolubne, ponieważ samolubność to przymiot ludzki, opisywany w kategoriach skłonności i racjonalnych projektów ludzi²³. W spójnej teorii biologicznej taką teleologiczną koncepcję należy zastąpić wyjaśnieniami funkcjonalnymi²⁴. Rzekomo umożliwia to z kolei odwołanie się do teorii gier i podobnych instrumentów. Gracz chce wygrać i dlatego przyjmuje wygrywającą strategię: tak brzmi teleologiczne wyjaśnienie jego zachowania. Dobór naturalny mówi nam, że strategie wygrywające zostaną wyselekcjonowane, nawet jeżeli opisują zachowanie genów, które same niczego nie chcą. Tak brzmi wyjaśnienie funkcjonalne, które nic nie mówi o zamiarach, wyborach ani celach.

Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki