Читать книгу "Doktryny i strategie NATO 1949-2013 - Stanisław Zarychta - Страница 11

Współczesna nauka wojenna, której podstawowym elementem jest sztuka wojenna, rozpatruje wojnę i walkę zbrojną jako starcie podmiotów o przeciwstawnych interesach, wykorzystujących różne sposoby prowadzenia walki do osiągnięcia swoich celów politycznych i militarnych. Samo zjawisko wojny definiuje się nadal w sposób klasyczny przyjmując, że jest to bardzo złożony, specyficzny proces społeczno-polityczny, kierujący się swoimi wewnętrznymi ogólnymi prawami. Natomiast przez pojęcie walki zbrojnej rozumie się specyficzną treść wojny, która decyduje o skoordynowanym użyciu sił zbrojnych w procesie osiągania politycznych i militarnych celów dowolnej wojny. Zależy ona od rozwoju środków walki, a tym samym od sposobów jej prowadzenia. Sposoby prowadzenia walki mogą być bardziej lub mniej agresywne, siłowe, wyrafinowane i zależą przede wszystkim od wieloaspektowej siły państwa i struktury jego potencjału militarnego.

Przedmiotem zainteresowania nauki wojennej jest zatem wojna, jako zjawisko społeczno-historyczne, prowadzona wszystkimi dostępnymi środkami walki, o zasięgu rosnącym wraz z rozwojem technologii. Wojna jest kontynuacją polityki państwa z zastosowaniem przemocy, której celem jest zwycięstwo, zarówno militarne, jak i polityczne. Cele te są ze sobą ściśle sprzężone, przy czym cel militarny jest tylko środkiem do uzyskania celu politycznego wojny. Cele wojny podlegają określonej klasyfikacji, w zależności od sfery realizowanej działalności funkcjonalnej państwa (politycznej, naukowej, technicznej, socjologicznej, ekonomicznej, militarnej). Według klasycznej definicji Clausewitza, wojna jest jedynie kontynuacją polityki innymi środkami; wojna to akt przemocy, mający na celu zmuszenie przeciwnika do spełnienia naszej woli. Jest ona zatem narzędziem polityki, a jej wynik nigdy nie jest bezwzględny. Ostatecznie rozstrzyga o nim polityka. Celem polityki jest doprowadzenie do zmiany rzeczywistości na subiektywnie względnie lepszą[10].

Działem sztuki wojennej, obejmującym teorię i praktykę przygotowania i prowadzenia wojny jest strategia, która wypływa z doktryny. Współczesna zaś doktryna wojenna, ogólnie mówiąc, to system ustaleń odnoszących się do przewidywanego charakteru przyszłej wojny. Jest to zatem zbiór poglądów, idei i twierdzeń związanych z przygotowaniem i prowadzeniem wojny jako całości, z uwzględnieniem takich czynników jak: sytuacja międzynarodowa, sytuacja polityczna, ustrój państwa, potencjał gospodarczy i ludnościowy, a także położenie geograficzne. Doktryna zawiera ogólne założenia, zgodnie z którymi państwo planuje swoje działania w celu ochrony swoich interesów. Oczywiście doktryna nie jest dogmatem, czymś niezmiennym i niepodlegającym korektom. Dlatego też doktryna powinna być dopasowywana do nowych szans, wyzwań i zagrożeń. Opracowanie i posiadanie dobrej doktryny jest kluczem do stabilnego rozwoju sił zbrojnych, a w końcowym efekcie do kształtu sił zbrojnych w zależności od zmieniających się założeń doktrynalnych. Według poglądów strategów wojskowych, bez dobrej doktryny nie uda się uporządkować całości spraw związanych z rozwojem sił zbrojnych.

Na rysunku 1 przedstawiono relacje zachodzące pomiędzy polityką, doktryną i strategią, według poglądów obowiązujących w NATO.

Rys. 1. Relacje występujące pomiędzy polityką, doktryną i strategią

Źródło: Opracowano na podstawie analizy materiałów sojuszniczych oraz J. Kaczmarek, C. Staciwa, S. Zapolski, Doktryna wojenna

Przechodząc do rozważań nad tymi elementami, należy zauważyć, że na samym szczycie mamy ideologię, która kształtuje politykę. We współczesnym świecie nie ma próżni ideologicznej i politycznej, szczególnie w stosunkach międzynarodowych państw (narodów), nie ma sentymentów, jeżeli chodzi o byt, siłę narodu i państwa. Aby kraj liczył się na arenie międzynarodowej musi być silny oraz zdolny do obrony i ochrony swoich interesów.

Definiując ideologię możemy stwierdzić, że jest ona uporządkowanym zespołem idei politycznych, odzwierciedlających świadomość polityczną – poglądy, wierzenia, przekonania określonej grupy społecznej, zarówno w zakresie opisu rzeczywistości społecznej, jak i postulowanych kierunków i dróg jej zmiany[11].

Ideologia (z greckiego idéa – wyobrażenie, lógos – słowo, nauka), jest to zbiór idei, poglądów i przekonań opisujących rzeczywistość oraz zawierających jej ocenę i zasady postępowania grup, ruchów społecznych i partii politycznych. Ideologia tworzy obraz świata istniejącego i prezentuje wizję przyszłości. W skład ideologii wchodzą koncepcje filozoficzne, ekonomiczne, prawne, etyczne i religijne. Ideologia określa wartości i cele, które mają uzasadniać działania polityczne. Nie zawiera wskazań teoretycznych i praktycznych, jak osiągnąć cel, te bowiem znajdują się w doktrynach i programach politycznych. Współcześnie ideologia, definiowana jest jako całość myśli, ideałów i poglądów, będących wyjaśnieniem oraz uzasadnieniem celów określonego ruchu społecznego[12]. Twórcą terminu ideologia w 1796 roku, był myśliciel francuski Destutta de Tracy, żyjący w latach 1754-1836. Według jego koncepcji ideologia stanowi sferę wiedzy społecznej, która podlega określonej logice, posiada swoją gramatykę i prawa, to znaczy przedstawia sobą prawidłowo rozwijający się proces życia duchowego.

Każda ideologia może być i bywa poddawana różnym interpretacjom doktrynalnym. Ogólnie uważa się, że z jednej ideologii może wyrastać wiele doktryn politycznych, które odgrywają dużą rolę w życiu społecznym. Współczesne ideologie polityczne są różnymi konfiguracjami zespołów idei politycznych, które ukształtowały się już w XIX wieku. Ideologie tworzą główny trzon przedmiotu doktryn politycznych i ogólny obraz rzeczywistości i wizji społecznej oczekujących na realizację, dla doktryn politycznych są warunkiem ich powstawania[13].

Należy zatem wspomnieć, czym jest polityka. Pierwotnie określenie polityki obejmowało całokształt spraw państwowych tworzących przedmiot nauk politycznych. Później polityką nazwano również sztukę zdobywania, utrzymywania i wykorzystywania władzy państwowej przez określone siły społeczne do realizacji ich celów. Sam rzeczownik „polityka” pochodzi bezpośrednio od greckiego wyrazu politike, oznaczającego „sprawy państwowe”, pośrednio zaś od wyrazu polis, tożsamego z określeniem „miasto-państwo”. Cele polityczne wskazują na materialny sens polityki, zaś sposoby, procedury, drogi ich osiągania – na jej sens formalny. Strona materialna i formalna polityki, rozpatrywane łącznie, ukazują najwyraźniej funkcje doktryn politycznych, jako naukowego wyrazu różnych form myśli politycznej. Można zatem zdefiniować politykę, jako sztukę rządzenia państwem, kierowanie rozwojem stosunków społecznych w państwie i podmiotach międzynarodowych. Teoria i praktyka polityki wymagają odpowiedniego systemu wdrożeń, odpowiedniej struktury kierowania oraz właściwie przygotowanych kadr do jej realizacji. Proces stopniowych zmian systemu politycznego, inspirowany przez ośrodki władzy politycznej lub inne podmioty życia politycznego (np. partie polityczne, związki zawodowe), nazywany jest ewolucją polityczną. Idea ewolucji politycznej zakłada, że działania polityczne nie będą przebiegały w sposób gwałtowny, a sam proces będzie polegał na stopniowym przechodzeniu od jednego systemu politycznego do innego. Zjawisko ewolucji politycznej można było zaobserwować na przełomie lat 80. i 90. w Europie Środkowej (Polsce), gdzie w sposób ewolucyjny doszło do obalenia komunizmu przez zdobycie, w drodze wyborów, władzy przez siły demokratyczne.

Ideologie, programy polityczne oraz doktryny są istotnym elementem życia politycznego poszczególnych państw, jak i ogółu podmiotów międzynarodowych. Stanowią jedną z form, w jakich poszczególne grupy społeczne wyrażają swoje interesy i dążenia. Możemy przyjąć, że najważniejszym elementem w związku ideologii, polityki i doktryny jest identyczność idei naczelnej – doktryna ma służyć urzeczywistnieniu idei zakodowanej w ideologii. Doktryna nie musi więc obejmować poglądów na całość życia politycznego społeczeństwa. Z jednej ideologii może się narodzić wiele doktryn, ale także doktryna może nawiązywać do wielu ideologii. Doktryn nie można oddzielać od ideologii. Ideologie formowane są w kategoriach ogólnych, generalnych, natomiast doktryny w kategoriach bardziej konkretnych. Doktryny podzielić można ze względu na ich trwanie i zasięg. Jedne egzystują tylko w krótkim historycznie czasie, inne trwają przez stulecia.

Od właściwego naukowego poznania zjawisk, identyfikacji procesów i prawidłowości zachodzących pomiędzy nimi, w dużym stopniu zależy celowość przygotowań wojennych państwa i narodu, jego bazy i nadbudowy, jego administracji i gospodarki, organizacji państwa, wyposażenia oraz szkolenia sił zbrojnych jako narzędzi walki, opracowanie systemu kierowania państwem i dowodzenia siłami zbrojnymi w różnych sytuacjach zagrożenia. Z tych też przyczyn, nieprzypadkowa jest struktura problemowo-tematyczna współczesnej doktryny wojennej państwa, obejmująca dane o charakterze przyszłej wojny (jako rezultat oceny zagrożenia), przygotowaniu kraju do obrony, sposobach prowadzenia wojny w wypadku zagrożenia lub agresji przeciwnika, wychowaniu obronnym narodu, przygotowaniu wojenno-gospodarczym kraju do wojny oraz efektywności bojowej jego sił zbrojnych[14].

Pojęcie doktryna (z łacińskiego doctrina – nauka) oznacza ogół poglądów, twierdzeń i założeń z określonej dziedziny wiedzy lub systemu np. programu politycznego. Współcześnie doktryną określamy zbiór ogólnie uporządkowanych założeń, twierdzeń, poglądów i przekonań na temat określonej dziedziny wiedzy. Określają one główne kierunki i cele do jakich należy dążyć oraz mówią, jak należy postępować, aby te cele osiągnąć.

Podsumowując (rys. 1) doktryna wynika z polityki rządu i usytuowana jest w politycznym spektrum, natomiast strategia pochodzi z doktryny. Strategia, jako główny dział sztuki wojennej, obejmuje teorię i praktykę przygotowania i prowadzenia wojny, jej poszczególnych kampanii i najważniejszych operacji. Do zadań strategii, jako praktyki, dotyczącej działalności wojskowo-politycznego kierownictwa państwa i naczelnego dowództwa, należy m.in.: podejmowanie decyzji strategicznych i planowanie przygotowania kraju do wojny, kierowanie przygotowaniem sił zbrojnych do wojny oraz kierowanie całością sił zbrojnych w toku trwania wojny. Jeżeli strategia przynosi sukces, to wzmacnia doktrynę. Jeżeli zaś strategia ponosi porażkę, to doktryna jest modyfikowana tak, aby możliwe było osiągnięcie założonego celu narodowego.

Doktryna zatem jest wytworem myśli i wiedzy, i podtrzymuje rozwój strategii. Bez doktryny, stratedzy musieliby podejmować decyzje bez punktów odniesienia i wytycznych. Z drugiej strony, strategia jest nadrzędnym planem przejścia ze stanu obecnego do osiągnięcia pożądanego stanu docelowego, według założonego scenariusza (sytuacji). Główną cechą strategii jest fakt umiejscowienia jej w kontekście założonej sytuacji politycznej i wojskowej oraz w obrębie ogólnie określanych interesów i celów. Doktryna może zatem być opisana, jako zbiór fundamentalnych zasad, na podstawie których siły zbrojne prowadzą działania wspierające określone cele. Jest autorytatywna, jednak wymaga oceny przy jej stosowaniu. Doktryna jest też określana jako zbiór zasad, praktyk i procedur użycia sił, których zrozumienie stanowi podstawę działania.