Читать книгу "Doktryny i strategie NATO 1949-2013 - Stanisław Zarychta - Страница 9

Zakończenie II wojny światowej, podpisanie przez Niemcy bezwarunkowej kapitulacji, wzrost potęgi ZSRR sprawiło, że sytuacja polityczno-militarna w Europie uległa radykalnej zmianie. Nowy układ sił potęgowany przez aspiracje mocarstwowe ZSRR generował nowe wyzwania i zagrożenia. Narastające napięcie i wrogość między byłymi sojusznikami, a w szczególności pomiędzy Stanami Zjednoczonymi i Związkiem Radzieckim, bardzo szybko doprowadziły do rozpadu Wielkiej Koalicji.

Sytuacja, która wytworzyła się po II wojnie światowej, wykluczała pokojową koegzystencję dwóch przeciwstawnych bloków polityczno-gospodarczych. Główną przyczyną tej sytuacji był stosunek sił, jaki pozostał po zakończeniu działań wojennych. Bezpośrednio po zakończeniu II wojny światowej, kraje zachodnie przeprowadziły demobilizację swoich sił zbrojnych, podczas gdy ZSRR zwiększał ekspansywność poprzez dodatkowe rozmieszczenie swoich wojsk w krajach Europy Środkowej (Polsce, NRD[1], Czechosłowacji, Węgrzech i Rumunii). Utrzymywanie potężnego potencjału militarnego oraz wprowadzanie niedemokratycznych metod sprawowania władzy w kontrolowanych państwach Europy Środkowo-Wschodniej, utrwalały przekonanie państw zachodnich o narastającym niebezpieczeństwie agresji zewnętrznej ze strony ZSRR. Skłoniło to państwa zachodnie do zrewidowania poglądów odnoszących się do kolektywnej obrony.

W następstwie głębokiej analizy sytuacji bezpieczeństwa w Europie, państwa zachodnie uświadomiły sobie, że konieczne jest powołanie paktu militarnego, który byłby gwarantem bezpieczeństwa państw Europy Zachodniej. Ostatecznie, 4 kwietnia 1949 roku, 10 państw europejskich: Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Wielka Brytania, Dania, Islandia, Norwegia, Portugalia, Włochy oraz USA i Kanada utworzyły Pakt Północnoatlantycki.

Akt powołujący NATO wpisywał się w scenariusz totalnego zagrożenia, którego zasadniczym elementem była niezdolność do zapewnienia skutecznej obrony przez poszczególne państwa Europy Zachodniej wobec ewentualnego zmasowanego radzieckiego ataku. W myśl podpisanego porozumienia, państwa członkowskie zobowiązywały się do udzielania wzajemnej pomocy wojskowej państwu, które stałoby się obiektem zbrojnej napaści. Swoim zasięgiem NATO objęło: Europę, Amerykę Północną i tereny położone na północ od Zwrotnika Raka.

Cel utworzenia Paktu scharakteryzował Hastings Lionel Ismay, pierwszy sekretarz generalny NATO w latach 1952-1957, brytyjski wojskowy, dyplomata i malarz, który stwierdził w swoim wystąpieniu, że NATO powstało by „Rosjan trzymać z dala, Amerykanów jak najbliżej, a Niemców pod kontrolą” (Keeping Russians out, the Americans in and the Germans down). Z perspektywy czasu wydaje się, że te wszystkie cele zostały osiągnięte. Cel pierwszy został zrealizowany na początku lat 90., kiedy upadł mur berliński, nastąpił rozpad ZSRR, a radzieckie wojska opuściły terytoria państw Europy Środkowo-Wschodniej. Natomiast dwa pozostałe cele są aktualne i dalej realizowane.

Zmiany w Europie Wschodniej na początku lat 90., zjednoczenie Niemiec, rozpad ZSRR i rozwiązanie Układu Warszawskiego spowodowały przełom w sposobie postrzegania zagrożeń i problematyki bezpieczeństwa oraz skłoniły państwa członkowskie do podjęcia dyskusji i reform w kierunku budowy nowych zdolności Sojuszu, w nowej sytuacji w Europie i w obliczu nowych wyzwań. Aby sprostać tym wyzwaniom i nowej sytuacji politycznej, jak również militarnej w Europie, Sojusz w 1991 roku, czyli po 24 latach od ostatniej opublikowanej koncepcji wydał swoją piątą koncepcję strategiczną[2].

Nowa strategia została przyjęta po rozpadzie dwubiegunowego świata i podkreślała, że bezpieczeństwo członków NATO jest podstawowym celem Sojuszu, i że członkowie NATO deklarują chęć współpracy z byłymi przeciwnikami, a nie konfrontacji. Zawierała dyrektywy do poprawy bezpieczeństwa w całej Europie. Głównymi elementami nowej koncepcji strategicznej było zachowanie więzi transatlantyckich, utrzymanie skutecznych zdolności wojskowych oraz rozwój Europejskiej Tożsamości Bezpieczeństwa i Obrony w ramach Sojuszu. Podkreślono w niej, że bezpieczeństwo wszystkich sojuszników nadal pozostaje niepodzielne, a atak na jednego członka Sojuszu będzie traktowany, jak atak na wszystkich. Strategia NATO zachowała swoją elastyczność, w celu uwzględnienia dalszych zmian w środowisku polityczno-wojskowym. Nowa koncepcja stanowiła podstawę do dalszego rozwoju polityki obronnej Sojuszu i przedstawiała szerokie podejście do bezpieczeństwa opartego na dialogu i współpracy. Koncepcja zakładała zmniejszenie uzależnienia od broni jądrowej, zmiany w zintegrowanych siłach zbrojnych NATO, a także poprawy ich zdolności w zakresie zarządzania kryzysowego i utrzymania pokoju.

Zadania narzucone przez nową koncepcję strategiczną zmusiły Sojusz do podjęcia głębokich reform. Od początku lat 90. NATO dokonało istotnej transformacji w takich dziedzinach jak: strategia i struktury wojskowe, zasady współpracy z państwami postkomunistycznymi oraz udział w rozwiązywaniu i zapobieganiu konfliktów międzynarodowych. Duże znaczenie w procesie transformacji NATO miała wiosenna sesja, w czerwcu 1996 roku w Berlinie, na której Francja zgłosiła chęć powrotu (po 30 latach nieobecności) do struktur militarnych NATO[3]. Innym ważnym problemem były stosunki NATO z Rosją i Ukrainą, jako największymi państwami po rozpadzie ZSRR. Rozwiązywanie problemu zapoczątkowano na Szczycie w Paryżu w 1997 roku, na którym podpisano „Akt stanowiący o podstawach wzajemnych stosunków, współpracy i bezpieczeństwa NATO – Rosja” i „mapę drogową” do przyszłej współpracy[4]. Natomiast na szczycie NATO w Madrycie, w lipcu 1997 roku podpisano „Kartę o szczególnym partnerstwie między NATO i Ukrainą”[5].

Istotnym punktem tego procesu było wypracowanie nowych doktryn i strategii, transfer innowacji technologicznych, a także zmiany struktur militarnych. Z całą pewnością, przeprowadzona transformacja definiuje współczesny Sojusz. Jej celem jest utrzymanie i budowa zdolności wojskowych[6], które nadążają za pojawiającymi się wyzwaniami w środowisku bezpieczeństwa i wpływają na ich efektywną realizację. Również fakt, że przeprowadzana transformacja i dążenie do wytyczonych celów nie może mieć negatywnego wpływu na zdolności NATO do prowadzenia bieżących operacji (takich jak: KFOR i ISAF), podejmowania nowych inicjatyw, jak również na proces integrowania nowych członków, wskazuje na skalę wyzwań, które stoją przed Sojuszem. Jeśli NATO ma zachować swoją pozycję, musi nadążać za szybko zmieniającymi się potrzebami w zakresie szeroko pojmowanego bezpieczeństwa. Obecnie jest on faktycznie jedynym paktem zdolnym do podejmowania pełnego spektrum działań militarnych, co więcej, należy przypuszczać, że nadal będzie odgrywał czołową rolę w rozwiązywaniu i stabilizowaniu pojawiających się sytuacji kryzysowych.

W 1998 roku J. Kaczmarek w książce „NATO w systemie bezpieczeństwa świata” stwierdził, że Sojusz jest najskuteczniejszym systemem w historii dzięki swoim właściwościom, takim jak:

 oparcie się na tych samych wartościach państw należących do tego samego kręgu cywilizacyjnego;

 jest silnym Sojuszem obronnym, który skutecznie łączy strategiczne interesy Ameryki Północnej i Europy;

 zarówno w Traktacie Waszyngtońskim, jak i we wspólnocie interesów państw członkowskich NATO tkwi potencjał, który umożliwia wszechstronny rozwój, […] co umożliwia stworzenie Sojuszu na miarę europejskiej cywilizacji[7].

Kaczmarek podkreślił, że NATO może być kośćcem euroatlantyckiego systemu bezpieczeństwa, jego głównym elementem.

Z perspektywy minionych lat wynika, że dzięki swoim właściwościom, strukturze, potencjale i zdolnościom NATO dalej, pozostaje głównym filarem bezpieczeństwa w Europie. NATO ma zatem do odegrania unikatową rolę gwaranta bezpieczeństwa. Będzie to oczywiście możliwe, gdy zarówno sam Sojusz, jak i państwa go tworzące w pełni zaangażują się w wysiłki związane z jego ciągłą transformacją. Budowa nowych i utrzymanie szerokiego spectrum zdolności w zależności od pojawiających się wyzwań, szans i zagrożeń bezpieczeństwa, a także ścisła współpraca z organizacjami międzynarodowymi w kreowaniu nowego środowiska bezpieczeństwa jest priorytetowym zadaniem określonym, przez lizbońską koncepcję strategiczną (załącznik 7).

Drugim istotnym aktorem tej sceny jest ZSRR, który musiał poradzić sobie z zaistniałą sytuacją i zmianami, które doprowadziły do jego upadku. ZSRR musiał pogodzić się z utratą mocarstwowości, powstaniem niepodległych państw, takich jak: Litwa, Łotwa, Estonia, Ukraina, Białoruś, Mołdawia, czy też innych państw w rejonie Azji Środkowej, a tym samym utratą lub zmniejszeniem wpływów w byłych republikach. Dodatkowo zmuszony został do wycofania wszystkich swoich sił z krajów Europy Środkowo-Wschodniej, a następnie do ich redukcji.

Wszystkie te zmiany tworzyły klimat i atmosferę w środowisku bezpieczeństwa Europy w latach 90. W nowym wieku nastąpiła poprawa stosunków między Rosją i NATO. Wymiernym tego rezultatem było utworzenie w 2002 roku stałej Rady „NATO – Rosja”, jako forum o konsultacji w sprawach bezpieczeństwa i współpracy pomiędzy państwami NATO oraz Federacją Rosyjską. Główne obszary współpracy stanowiły: walka z terroryzmem, nierozpowszechnianie broni masowego rażenia, kontrola zbrojeń, budowa środków wzajemnego zaufania, obrona przeciwrakietowa, współpraca w dziedzinie wojskowości, zarządzanie w sytuacjach kryzysowych, a także pojawiające się nowe wyzwania i zagrożenia.

W opublikowanych przez Rosję doktrynach (pierwsza wydana jako dekret Borysa Jelcyna w 1993 roku, druga sygnowana przez Władimira Putina w 2000 roku), Rosja nie wymieniała potencjalnego przeciwnika, który zagrażałby jej bezpieczeństwu.

Jednakże w nowej doktrynie, wydanej w lutym 2010 roku przez prezydenta Rosji Dmitrija Miedwiediewa, pod tytułem „Doktryna Wojskowa Federacji Rosyjskiej do 2020 roku”, jako zagrożenie militarne uznano rozszerzanie NATO, budowę nowych instalacji w ramach tarczy antyrakietowej, przesuwanie zachodnich wojsk ku swym granicom oraz dążenia NATO do przejmowania funkcji globalnych. Rosja określiła NATO, jako źródło niebezpieczeństwa militarnego dla Rosji. Tak więc przez te zapisy oraz zapowiedź użycia broni nuklearnej nawet w razie ewentualnego konfliktu konwencjonalnego z NATO, Rosja powróciła do retoryki zimnowojennej.

Na potwierdzenie tych założeń, Rosja zapowiedziała rozbudowę instalacji wojskowych w Obwodzie Kaliningradzkim, co skutkowało uruchomieniem, w listopadzie 2011 roku, stacji radiolokacyjnej Woroneż DM o zasięgu 4500 km przeznaczonej do wykrywania i śledzenia rakiet strategicznych, operacyjno-taktycznych i rakiet manewrujących. Zapowiedziano także, że w razie rozmieszczenia w Polsce elementów amerykańskiej tarczy antyrakietowej, w Obwodzie Kaliningradzkim rozmieszczone zostaną również systemy rakietowe czwartej generacji typu ziemia-powietrze S-400 Triumf, które przeznaczone są do obrony powietrznej obiektów wojskowych i państwowych oraz rozmieszczone zostaną ofensywne pociski rakietowe typu Iskander, o zasięgu 380-500 km, mogące przenosić ładunki nuklearne.

1 Niemiecka Republika Demokratyczna powstała 7 października 1949 roku na terenie byłej radzieckiej strefy okupacyjnej i liczyła 17 milionów mieszkańców. Stolicą kraju był Berlin Wschodni. Likwidacja NRD nastąpiła 3 października 1990 roku, gdy powstało jednolite państwo niemieckie.

2 Szerzej, The Alliance’s New Strategic Concept agreed by the Heads of State and Government participating in the Meeting of the North Atlantic Council, 7-8 Nov 1991, (http://www.nato.int/cps/en/natolive/official_texts_23847.htm) [2.02.2010].

3 Podczas jubileuszowego szczytu NATO w Strasburgu i Kehl w 2009 roku, prezydent Francji N. Sarkozy ogłosił powrót Francji do zintegrowanych struktur militarnych NATO. W praktyce polega to na oddaniu do dyspozycji dowództwa wojskowego NATO ok. 800 oficerów. Francja uzyskała jednak wymierne korzyści w zamian za reintegrację. Dowódcą jednego ze strategicznych dowództw – ACT został generał francuski.

4 NATO – Russia Summit, Paris, 27 May 1997, (http://www.nato.int/docu/comm/1997/970527/home.htm) [5.02.2010].

5 Charter on a Distinctive Partnership between the North Atlantic Treaty Organization and Ukraine, 9 July 1997, (http://www.nato.int/cps/en/natolive/official_texts_25457.htm) [10.02.2010].

6 W obowiązujących dokumentach NATO nie ma dokładnej definicji – zdolności. Jednakże szczegółowy wykaz zdolności wraz z dokładnym opisem ich obszaru został przedstawiony w dokumencie „BI-SC Agreed Capability Codes and Capability Statements” wydanym przez ACT i ACO 14 października 2011 roku. Po analizie obowiązujących w NATO dokumentów wydaje się, że przez zdolności wojskowe należy rozumieć zdolności do osiągnięcia pożądanego efektu w określonym środowisku walki. Stanowią one aktywa, które istnieją do wykonywania określonych funkcji w stosunku do wymagań przyszłych operacji wojskowych. W planie rozwoju zdolności dąży się do zapewnienia globalnego zrozumienia potrzeb w zakresie trendów i potencjalnych braków. W „Strategii Obronności RP” z 2009 roku w rozdziale IV zatytułowanym „Siły Zbrojne RP w systemie obronnym państwa”, w podrozdziale 4.2. przedstawiono założenia oraz poziom zdolności operacyjnych Sił Zbrojnych RP. W punkcie 80 stwierdzono, że Warunki prowadzenia przyszłych działań narzucają konieczność osiągnięcia (rozbudowy bądź poprawy) kluczowych, najważniejszych z punktu widzenia skutecznego wykonywania zadań przez Siły Zbrojne RP, zdolności operacyjnych. Natomiast w punkcie 81, stwierdzono, że Siły Zbrojne RP utrzymują niezbędny poziom zdolności operacyjnych, które powinny zapewnić wykonanie zadań w czasie pokoju, w razie konfliktu zbrojnego o małej i konfliktu o dużej skali.

7 J. Kaczmarek, NATO w systemie bezpieczeństwa świata, Wydawnictwo Atla 2, Wrocław 1998, s. 215.