Читать книгу "Doktryny i strategie NATO 1949-2013 - Stanisław Zarychta - Страница 6

Szanowny Czytelniku, przekazuję do Twoich rąk książkę o doktrynach i strategiach NATO, czyli o dokumentach, które wyznaczały i narzucały priorytety rozwoju tej organizacji. W zasadzie o napisaniu tej książki, czyli o mechanizmach politycznych i militarnych, które rządziły tym Sojuszem marzyłem od dłuższego czasu. Wiedziałem, że muszę napisać o NATO, jako koalicji państw, która została zawiązana przeciwko sile, która mu zagrażała, której celem było opanowanie najpierw Europy, a następnie, być może, całego świata.

Kolejnym impulsem, który pobudzał moją wyobraźnię i chęć napisania książki o NATO były osobiste zainteresowania, które wynikały ze specyfiki wykonywanych obowiązków służbowych. Po skończeniu Wyższej Szkoły Marynarki Wojennej zostałem skierowany do pełnienia służby na okrętach rozpoznania radioelektronicznego, co w zasadzie wymusiło na mnie zaangażowanie się – od początku mojej służby – w rozpoznanie.

Z perspektywy minionego czasu, zajmowanych stanowisk, a także nabytego doświadczenia i wiedzy z pełną odpowiedzialnością mogę stwierdzić, że czasu w Marynarce Wojennej nie zmarnowałem, wręcz przeciwnie, sprawy rozpoznania pochłonęły moje zainteresowania na dalsze lata służby, a kolejne zajmowane stanowiska tylko poszerzały wiedzę o siłach zbrojnych państw NATO i innych państw. Prawie cały okres spędzony w Marynarce Wojennej dotyczył spraw związanych z rozpoznaniem i bezpieczeństwem naszych granic, zarówno w okresie „zimnej wojny”, jak w okresie późniejszym, dlatego moja praca zawodowa została ściśle ukierunkowana na określone zagadnienia i zadania.

Oczywiście służba oprócz satysfakcji dawała mi bardzo precyzyjny obraz i przegląd całej sytuacji politycznej i wojskowej na obszarze, w którym prowadziliśmy działalność bojowo-rozpoznawczą, czyli na Północnoeuropejskim Teatrze Działań Wojennych. W zasadzie mogę mówić o dużym szczęściu, że moja służba na okrętach rozpoznawczych zbiegła się w czasie ze zmianami, jakie miały miejsce w Europie po zakończeniu „zimnej wojny”, rozpadzie dwubiegunowego świata, rozwiązaniu Układu Warszawskiego, którego byliśmy członkami, a także tworzeniem nowego układu sił w Europie i na arenie międzynarodowej.

W latach 80., pełniąc służbę bojową na okrętach Marynarki Wojennej, prowadziliśmy rozpoznanie ćwiczeń sił morskich państw członkowskich NATO w północnej Europie. Naszym głównym celem i zadaniem było rozpoznanie działalności bojowej i szkoleniowej Paktu Północnoatlantyckiego, w tym taktyki działania sił morskich, sytuacji radioelektronicznej, pracujących systemów radioelektronicznych, systemów okrętowych, lotniczych i brzegowych. Trzeba przyznać, że rozmach ćwiczeń i działalności sił zbrojnych NATO w tym okresie były ogromne. Ćwiczenia prowadzone były w ramach wiosennej i jesiennej serii ćwiczeń na całym obszarze traktatowym Sojuszu, z wykorzystaniem wszystkich rodzajów sił zbrojnych (wojsk lądowych, sił powietrznych i marynarki wojennej). Największy zakres terytorialny i organizacyjny miały ćwiczenia w ramach jesiennej serii pod kryptonimem „Autumn Forge” (Jesienna kuźnia), podczas której przeprowadzano jednocześnie kilkadziesiąt ćwiczeń na wszystkich teatrach działań, od północnej Norwegii, aż do wschodnich granic Turcji. Ich celem było przetestowanie i wykazanie zdolności NATO do wzmocnienia i prowadzenia działań w całym obszarze traktatowym Sojuszu, a także sprawdzenie możliwości przerzutu sił wzmocnienia z terytorium Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych na Europejski Teatr Wojny. Ćwiczenie to organizowane było corocznie i angażowało, w różnych latach, do 300000 żołnierzy, setki okrętów i samolotów z wydzielonych komponentów sił zbrojnych, w tym władze cywilne poszczególnych państw, na terytoriach których prowadzone były ćwiczenia.

Służąc na okrętach rozpoznawczych, prowadząc rozpoznanie i analizę zdobytych materiałów, już wtedy można było zauważyć, że we wszystkich ćwiczeniach, epizodach jest jakaś logika działania związana z użyciem sił na poszczególnych Teatrach Działań Wojennych, czy też w taktyce działania sił prowadzonych przez poszczególne państwa członkowskie. Oczywiście, niektóre procesy i zachodzące zależności, a także strategiczne i operacyjne decyzje i działania podejmowane przez strategów NATO nie do końca były dla nas zrozumiałe, przede wszystkim ze względu na naszą nieznajomość koncepcji strategicznych, które w tym czasie były tajne i dostępne tylko członkom Sojuszu. Koncepcje te narzucały rozwój i działanie sił, a także pełną integrację działania Sojuszu. Wyczuwało się jednak, że wszystkie działania i przedsięwzięcia wykonywane są kompleksowo, konkretnie ukierunkowane, z określoną strategią, której celem było powstrzymanie, zniechęcenie lub zniszczenie potencjalnego przeciwnika.

Dlatego moją książkę o Pakcie Północnoatlantyckim chciałbym poświęcić podbudowie ideowej, czyli doktrynom i strategiom, które miały bezpośredni wpływ na rozwój i kształt struktur dowodzenia i struktur sił, integrację i działanie połączonych sił zbrojnych NATO. Celem niniejszej książki jest przedstawienie, w formie skondensowanej, ewolucji doktryn i strategii Paktu Północnoatlantyckiego od momentu ich powstania do chwili obecnej. Doktryny i koncepcje strategiczne uznawane były przez polityków i dowódców Sojuszu za priorytety i wytyczne podczas ich działalności przez sześćdziesiąt lat. Mam nadzieję, że przedstawiony materiał umożliwi w sposób zrozumiały i szybki usystematyzować wiedzę o koncepcjach strategicznych Sojuszu, pogłębić wiedzę Czytelnika z zakresu przedstawianej problematyki, a także zrozumieć zachodzące zmiany w strategii NATO na przestrzeni tych lat. Ideą pracy jest także przedstawienie znaczenia i roli, jaką spełniały poszczególne koncepcje strategiczne w systemie obronności i bezpieczeństwa paktu w zmieniających się warunkach bezpieczeństwa środowiska europejskiego i światowego.

W rozdziale pierwszym, w celu lepszego zrozumienia problemu przedstawiono ogólną charakterystykę doktryn i strategii. Scharakteryzowano doktrynę wojenną i wojskową, a także strategię wojenną i wojskową. Istotnym elementem tego rozdziału jest także ukazanie zależności pomiędzy polityką, doktryną i strategią, które obowiązywały w NATO, i które w zasadniczy sposób wpływały na rozwój sił zbrojnych.

W rozdziale drugim opisano doktryny i strategie Paktu Północnoatlantyckiego okresu „zimnej wojny”. Szczegółowo scharakteryzowano treść czterech koncepcji strategicznych, które miały istotny wpływ na kształtowanie środowiska bezpieczeństwa i rozwoju myśli wojskowej do roku 1990. Często w literaturze można spotkać opinie, że treść pierwszej czy też następnych koncepcji była zbyt ogólna i nie zawierała szczegółowych danych do rozwoju i działania sił zbrojnych. Mam nadzieję, że książka daje odpowiedzi na te wątpliwości. Należy podkreślić, że pierwsze cztery koncepcje bez dokumentów uzupełniających nie byłyby w pełni koncepcjami strategicznymi. To właśnie dokumenty uzupełniające w pełni oddawały treść danej koncepcji strategicznej. I tak pierwszą pełną koncepcję strategiczną tworzyły trzy dokumenty: DC 6/1 Strategiczna Koncepcja Obrony Obszaru Północnoatlantyckiego, MC 14 Strategiczne zalecenia w sprawie planowania regionalnego NATO i DC 13 Średnioterminowy plan organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego. Podobnie jest z pozostałymi koncepcjami. Pełną drugą koncepcję strategiczną tworzyły dokumenty: MC 3/5 Strategiczna Koncepcja Obrony Obszaru Północnoatlantyckiego i MC 14/1 Strategiczne wytyczne, trzecią MC 14/2 Ogólna Strategiczna Koncepcja Obrony Obszaru Północnoatlantyckiego i MC 48/2 Środki do implementowania Koncepcji Strategicznej oraz czwartą MC 14/3 Ogólna Koncepcja Strategiczna Obrony Obszaru Północnoatlantyckiego i MC 48/3 Środki do implementowania Koncepcji Strategicznej Obrony Obszaru NATO. W analizie i opisie koncepcji strategicznych uwagę skupiono przede wszystkim na głównych założeniach i kierunkach działań. Trzeba nadmienić, że każda koncepcja strategiczna odzwierciedlała pewne założenia doktrynalne i uwzględniała możliwy rozwój sytuacji międzynarodowej, rozwój sił i środków militarnych, a także czas, w jakim została opracowana.

Istotnym elementem tworzonych doktryn i strategii był ich wpływ na kształt integracji wojskowych i struktur dowodzenia, które były rozbudowywane w zależności od pojawiających się wyzwań, zagrożeń i strategii NATO. Ich rozwój i wpływ na całokształt przedstawiono w rozdziale trzecim.

Sytuacja międzynarodowa jest zawsze dynamiczna i zmienia się w zależności od sytuacji w poszczególnych regionach świata. W sferze bezpieczeństwa diametralnie zmieniła się po zakończeniu „zimnej wojny” i rozpadzie dwubiegunowego świata. Zachodzące zmiany na początku lat 90., zarówno w sferze politycznej, jak i wojskowej, wymusiły dalsze ewolucyjne zmiany w rozwoju strategii NATO. Globalizacja, nowe zagrożenia, rozpad ZSRR i dążenie byłych krajów komunistycznych Europy Środkowej do ustalenia nowego porządku europejskiego, zaowocowały nowym spojrzeniem na problemy bezpieczeństwa i dalszymi koncepcjami strategicznymi.

NATO, jako koalicja państw szybko zareagowała na zmiany w środowisku bezpieczeństwa i szybko podjęła wyzwanie budowy nowego ładu w Europie, opartego na współpracy i pokojowym współistnieniu. Efektem nowego spojrzenia i działań było opracowanie, w latach 90. i na początku XXI wieku, trzech następnych koncepcji strategicznych, które uwzględniały zmiany, jakie zaszły po zakończeniu „zimnej wojny” oraz wyzwania i szanse, które stały przed Sojuszem.

Koncepcje te wyznaczyły nowe kierunki współpracy między NATO, a byłymi krajami Układu Warszawskiego i zbudowały atmosferę wzajemnego zaufania.

Analiza poszczególnych koncepcji strategicznych uwypukliła znaczenie broni jądrowej w strategii Sojuszu. Odgrywała ona główną rolę podczas opracowywania poszczególnych koncepcji, a przede wszystkim w koncepcji „zmasowanego ataku” oraz strategii „realistycznego odstraszania”. W pierwszym wypadku pełniła ona rolę miecza, natomiast w drugim – rolę tarczy. Wpływ broni atomowej na poszczególne strategie, a także rozwój tej broni i jej środków przenoszenia przedstawiono w rozdziale piątym.

W końcowym rozdziale książki przedstawiono analizę innych zmian polityczno-militarnych zachodzących w Europie i na świecie, które miały bezpośredni lub pośredni wpływ na doktryny i strategie Sojuszu. Przedstawiono nowe wyzwania i szanse, przed którymi stoi Sojusz, a także wnioski wypływające z ostatniego Szczytu NATO.

Ważną część książki stanowią przetłumaczone koncepcje strategiczne, które zostały zawarte w załącznikach. Ich dokładne przestudiowanie pozwoli czytelnikowi prześledzić i zrozumieć główne założenia i wytyczne, jakie zostały zawarte w poszczególnych koncepcjach strategicznych.

Drogi Czytelniku, zdaję sobie sprawę, że książka o doktrynach i strategiach NATO nie jest książką łatwą i zrozumiałą dla wszystkich bez odpowiedniego przygotowania. Na pewno wymaga skupienia, pewnego zaangażowania i zacięcia w studiowaniu i analizie materiałów źródłowych. Jednakże dla osób, które zajmują się zawodowo szeroko pojętym bezpieczeństwem, książka ta może stanowić dobry przewodnik oprowadzający po doktrynach i strategiach NATO. Mam także nadzieję, że książka usystematyzuje Twoją wiedzę o NATO, pozwoli lepiej zrozumieć korzenie powstania i działania Sojuszu w poszczególnych okresach, a także jego siły, jako koalicji państw, która budowana była wspólnym wysiłkiem, z pełną odpowiedzialnością i założonym celem. Wszystkie te działania wytyczały i wspierały kolejne doktryny i poszczególne koncepcje strategiczne.

W tym momencie nasuwa się wniosek, że dobrze opracowana doktryna wojenna zawsze będzie służyła interesom państwa (koalicji państw), będzie gwarantem jego bezpieczeństwa oraz realizacji polityki i osiągnięcia celów, jakie zostały w niej określone.

Szanowny Czytelniku, książka „Doktryny i strategie NATO 1949-2013” jest drugim uzupełnionym i poszerzonym wydaniem. Pierwsze wydanie obejmujące lata 1949-2012 ukazało się w ograniczonej edycji, w roku 2012 nakładem Marynarki Wojennej RP i było dystrybuowane głównie w środowisku wojskowym.

Zainteresowanie tematyką zmobilizowało mnie do poszerzenia i uzupełnienia treści uwzględniając również potrzeby czytelników spoza mojego środowiska zawodowego. Między innymi podrozdział 4.1. został uzupełniony o dokument zatwierdzony przez Komitet Wojskowy MC 400 Dyrektywa Komitetu Wojskowego do wojskowej implementacji Sojuszniczej Koncepcji Strategicznej (MC Directive for Military Implementation of the Alliances Strategic Concept), który był uzupełnieniem rzymskiej koncepcji strategicznej. Dyrektywa zawierała dalsze szczegóły prowadzenia misji wojskowych, zasady tworzenia nowych struktur wojskowych oraz reguły wykorzystania sił konwencjonalnych i jądrowych. Z kolei podrozdział 4.2. został uzupełniony o dokument MC 400/2 Wytyczne do Wojskowej Implementacji Sojuszniczej Strategii (MC Guidance for the Military Implementation of Alliance Strategy), który zawierał dalsze uszczegółowienie waszyngtońskiej koncepcji strategicznej. W dokumencie scharakteryzowano podstawy strategicznej koncepcji, główne misje Sojuszu, podstawowe operacyjne zdolności sił zbrojnych oraz zasady budowy struktur dowództw i struktur sił zbrojnych. Natomiast podrozdział 4.3. uzupełniono o dyrektywę MC 400/3 wydaną przez Komitet Wojskowy pod nazwą Wytyczne do Wojskowej Implementacji Sojuszniczej Strategii NATO (MC Guidance for the Military Implementation of Alliance Strategy), która z kolei zawierała dalsze uszczegółowienie lizbońskiej koncepcji strategicznej. W dokumencie scharakteryzowano sojusznicze misje wojskowe; struktury dowodzenia i struktury sił zbrojnych oraz wykorzystywane zdolności przez państwa Sojuszu.

Dodatkowo w książce rozszerzono treść rozdziału 6. o zalecenia polityczne precyzujące zakres zaangażowania sił NATO w misje o charakterze stabilizacyjnym i rekonstrukcyjnym, a w zakończeniu przedstawiono główne tezy opublikowanego w styczniu 2013 roku w Brukseli, drugiego raportu rocznego sekretarza generalnego NATO

„The Secretary General’s Annual Report 2012”, w którym podsumowano osiągnięcia i wyzwania, z którymi borykał się Sojusz Północnoatlantycki w 2012 roku.

Stanisław ZARYCHTA