Читать книгу Wat het geword van Dinsdag? - Tinus Horn - Страница 6

“Hi,” sê ek.

Hy mik boontoe, na die tweede verdieping, maar ná ’n paar trappe gaan staan hy en dra die fiets teen ’n meer ontspanne pas terug ondertoe. Hy wag vir my, sien ek.

“Joburg boykie. Right? Ek’s Michael,” sê hy. “Highlands North. Jou met daai meisie hoor praat.”

“Joe.”

Mens sien aan sy houding en sy fiets hy is nie ’n onlangse aankomeling met ’n reisplan nie.

“Hoe oud is jy?”

“Sewe-en-dertig,” sê ek.

“Ek het gewéét.”

“Wat geweet?”

“Ek en jy. Ek het hierdie gevoel gehad.”

Ek stel nie belang om te weet watse gevoel nie. Ek neem aan dis oor hy ook sewe-en-dertig is, al lyk hy ouer. Party mense vind sulke goed betekenisvol.

Dis koeler as wat ek verwag het. Ek wil net gou ’n baadjie gryp en hol. Ek het darem reg gepak; die Fodors-reisgids waarsku dat die temperatuur in Oktober vinnig kan styg of daal.

Ek groet Michael met ’n halfhartige waai van die hand, drafstap my kamer binne, glimlag vir ’n mooierige Argentynse vrou en haar man, gryp ’n baadjie uit die locker en drafstap uit.

Daar staan hy nog steeds. Michael.

“Hoekom so haastig? New York gaan nêrens nie. Koop vir my ’n bier, dan vertel ek vir jou ’n storie.”

Enigeen kan sien Michael se geldsake is oes. Sy klere lyk asof dit vir iemand anders gekoop is – en dit is seker, toe dit nuut was. As hy dit self uitgekies het, was dit by ’n charity shop.

Ek weet hy bedoel ons moet gesels, maar die laaste ding waarvoor ek nou lus het, is om na ’n Suid-Afrikaner se aanganery te luister. Ek wil juis aan daardie aanganery ontvlug. Aan daardie glimlag van hom wat so afdraand loop, kan ek sien sy lewensvreugde is gevaarlik min.

Eensaamheid is maar ’n ding, en ek het dit self al dikwels genoeg beleef om dit raak te sien en ’n bietjie deernis te kan hê vir hierdie ou met sy lendelam fiets en sy oë wat fokweet waarnatoe kyk.

Ek krap ’n vyfdollarnoot uit my sak. “Gaan drink jy solank ’n bier. Ek het dinge om te doen. Vertel my môreoggend jou storie in die eetsaal oor ’n koppie koffie.”

“Fokkof,” sê hy, vlieg om en dra sy fiets teen die volgende stel trappe op, nou net een trappie op ’n slag.

Tussen die twee verdiepings gaan staan hy en draai so halflyf terug na my toe. “Ja, jong – jy gaan eendag huis toe en dan gaan jy almal vertel van Mal Michael die kaksleg Jood wat in New York sy sinne verloor het. Druk jou omkoopgeld in jou gat. Golem!”

Hy storm boontoe. Nogal baie inligting vir ’n eerste ontmoeting. Ek vind sy selfbejammering en veral sy selfbeheptheid regtig snaaks. Hy dink iemand gee soveel om oor sy melodramatjie, wat nie eers naastenby oorspronklik is nie, dat hulle hom daarvoor verkwalik. Hy verbeel hom iemand, of dalk almal, verag hom omdat hy in New York bly pleks van Highlands North. Ag, tog. En Jood? Good grief. Lank gelede, voor ons tyd, was dit ’n ding, want die helfte van die land, my ma se broers inkluis, was Nazi’s. Maar nou? In 1999? Vir wat sou mens nóú oor Jode wil karring? Nee wat, Michael, wittes haat swartes en swartes haat wittes en jy’s blerriewil wit en klaar, okay?

Ek oordryf natuurlik. So erg is dit nie. Dis net dat die haters so baie geraas maak.

Ek raai Michael was ’n dienspligontduiker. Patriotisme, of propaganda voorgehou as patriotisme, was in die vroeë tagtigs nogal ’n ding. Maar daar was ander goed wat meer gepla het as ’n outjie hier en daar wat net mooi op die regte tyd verdwyn. Ek het dit self oorweeg en laat vaar.

Ek sal maar môre naby hom gaan sit met my toast en koffie en vriendelik groet. As hy teruggroet, sal ek sê ons moet later die bier gaan drink waarvan hy gepraat het.

Ek maak gewoonlik my planne vir elke dag soos die lus my pak, of ek vaar die strate in sonder ’n plan. Maar vandag het ek ’n plan. Nina het ’n foonkaart, ’n straatkaart en ’n boekie met kaartjies vir museums en ander toeristeplekke onder my kussing gelos. Seker as afskeidsgeskenk, ek weet nie.

Nou mik ek in die rigting van Central Park. ’n Mens kan ’n bus haal van die een kant na die ander, waar ek wil wees, maar hoekom sou ek? Dis immers ’n beroemde park en ek is ’n geesdriftige stapper.

Ek oorskat alewig my navigasievernuf, en hierdie dag is geen uitsondering nie. Ek gaan staan met ’n sug en haal die kaart uit my sak. Nog voor ek hom kan oopvou, stap ’n vrou nader en vra vriendelik waarheen ek wil gaan.

“Metropolitan Museum.”

Sy beduie hoe ek moet stap.

By die museum wys ek my kaartjie en sê nee dankie vir die gehoorstuk wat mens kan huur om jou die een en ander oor die kunstenaars en hulle werk te vertel.

Die Metropolitan. Ek wou lankal kom kyk het waar hang my skilderye. Die meesterlike, monumentale werke wat die skilderkuns van sy sterfbed laat herrys het terwyl kritici op graaf en pik langs die vars graf leun en elke nou en dan ongeduldig op hulle horlosies kyk. Ja, dáárdie skilderye van my. Dié wat ek toe nooit gemaak het nie.

By Wits het net een van my mede-studente, net een in die hele afdeling, beter as ek geteken: Simone Butler. Met die model voor ons was daar min te kies, maar die menslike liggaam, uit elke denkbare hoek, naak of geklee, was in die fynste besonderhede in haar verbeelding afgeëts. Dis ’n helse verskil. Sy kon teken wat sy ook al wou. My moontlikhede was beperk tot dinge wat ek voor my oë kon sien.

Tegniese vaardighede het destyds nie veel by Wits getel nie. Daar was burgeroorlog in die lug, en die kunsbrigade was aan die voorpunt van woedende aanslae op die regering. Aan die voorpunt? Nie rêrig nie. Dié wat aan die voorpunt was, het bomme geplant, in die tronk gesit of in die lykshuis gelê. As jy woedende prentjies maak, kan jy aan die voorpunt wees van woedende prentjies maak. Niks meer nie.

Ek is aangepor om werk te lewer wat die aaklighede van ons tyd aanspreek. My antwoord was altyd dieselfde: Ek weet nie hoe verf op seildoek ’n einde aan boosheid kan maak nie.

Die twee beroemdste skilderye wat gruwels uitbeeld is, sover ek weet, Die Derde Mei deur Goya, en Guernica deur Picasso.

Briljante, skokkende kunswerke. Onderskeidelik die teregstelling van ’n Spaanse opstandeling deur een van Napoleon Bonaparte se soldate en ’n bomaanval op Spaanse burgerlikes deur Nazi’s en Italiaanse fasciste. Maar meer skokkend as die werklikheid?

Dinge was anders in 1808; geen foto’s, twyfelagtige nuusbronne. Maar vir wie was Goya se meesterstuk bedoel? Hy het dit aangepak eers nadat die Franse invallers verdryf is.

In 1937 was daar wel foto’s van die menseslagting in Guernica te sien in die media, maar weens Picasso se roem was dit die skildery wat die bekendste uitbeelding van die bomaanval geword het. Tog het dit nie die Spaanse Burgeroorlog met ’n enkele dag verkort nie. En die gehate generaal Francisco Franco, die poppemeester agter die bomaanval, was dekades later nog aan bewind.

Teen 16 Junie 1976, tydens die Soweto-onluste, kon geen kunswerk dieselfde trefkrag hê as Sam Nzima se foto van die sterwende Hector Pieterson wat deur ’n mede-leerling van die moordtoneel weggedra word nie.

Ek het agt jaar later niks nuuts gehad om te sê nie.

Simone se werk was nie ooglopend polities nie, maar tog het sy iets van die oomblik raakgevat. Ek was veral meegevoer deur haar selfportrette as ’n gevalle engel, as die maagd Maria, as ’n slaaf, as ’n muse, as ’n heks.

Dit was gerieflik om myself te oortuig haar werk praat ook namens my.

Bill Chymes, ’n sagmoedige man en my gunstelingdosent, het eenkeer amper verwonderd, asof hy hardop dink en asof ek nie reg langs hom staan nie, na een van my skilderye gekyk en gesê: “Ai. Te laat, te laat. Honderd jaar te laat.”

Ek het nie aanstoot geneem nie. Ek het geweet hy was reg. Hy het na my styl verwys. As mý werk ’n maatstaf was, sou mens kon sweer daar was nooit ’n Picasso of ’n Matisse nie, wat nog te sê ’n Malevich of ’n Mondrian – en dan trek ons by 1920. My studentewerk het geen aansluiting by die lewe in Suid-Afrika gevind nie en die styl was hopeloos uitgedien.

Nie baie lank daarna nie was ek en Simone tegelykertyd in Parys. Sy in Frankryk, ek in die Vrystaat.

Simone het in die vier jaar nadat ons afgestudeer het twee van Suid-Afrika se belangrikste kunspryse gewen. Ek? Ek was nêrens. En ek was oral.

Die galery was vol en bedompig met die opening van ons laaste groepuitstalling by Wits. Ek het gewens dit wil reën. Nina was nie daar nie. Sy het die volgende dag eksamen geskryf.

Iemand het ’n toespraak gelewer. Ek het uitgestap; die wyn was buite op die stoep.

Ek en ’n oulike eerstejaar het aan die gesels geraak en ek het vir haar die verhaal van Racheltjie de Beer vertel. Sy het gesê dis beautiful and so sad, gou binnetoe gegaan om ’n sigaret te bedel en nie weer teruggekom nie.

Die toespraak het uiteindelik end gekry. Net toe ek dink die aand is verby en ek kan nou maar gaan slaap, kom roep iemand my. So-en-so wil my graag ontmoet. “Big cheese,” het die boodskapper gesê.

Die big cheese het homself aan my voorgestel. “Lloyd.”

“Joe.”

“Ek weet. Kan ons buite praat?”

Ek het gewonder hoekom hy nie maar in die eerste plek buitentoe kon gekom het nie. Maar dis hoe hierdie dinge werk.

Op pad uit het hy vir my met ’n nederige stem gesê hy besit een van die oudste en suksesvolste galerye in Suid-Afrika, en iemand het hom van my solo-uitstalling, twee weke vroeër, vertel. “Ek is gek na jou werk. Baldadig en vry! Deesdae projekteer hulle mos foto’s op ’n doek, trek hulle na en kleur hulle in. Versamelaars weet nie, of gee nie om nie, of albei. En dan is daar … wel … jy weet wat.” Hy het met sy duim in die rigting van die uitstalling beduie en sy kop geskud. Weemoedig.

Hy’t my naar gemaak. Of, nee. Dit was die wyn en al die eetgoed, sout en soet, wat ek verorber het. Ek wou vir Lloyd in sy gesig sê net ’n bedrieër en ’n dwaas kan Simone Butler se meesterlikheid miskyk, maar ek kon vir ’n oomblik nie haar naam onthou nie. Een glasie wyn te veel. Meer as een. Baie meer.

“Kan jy môremiddag by my galery ’n draai maak? So skuins ná vyf.”

“Waarvoor?”

“Kom net.” Toe glimlag hy vir die eerste keer. “Gratis wyn. Maar kom nugter, asseblief.”

“Um, my kar is … my kar is, um, stukkend.”

“Maak ’n plan.”