Читать книгу Trompie Omnibus 4 - Topsy Smith - Страница 14

Trompie die denker

Trompie-hulle kom by die armoedige plek op die verwaarloosde stukkie grond aan.

Hulle wag effens selfbewus op die stoep terwyl Johan gou by die huis ingaan.

Hy is skaars in, toe kom hy weer uit. Sy ma is by hom. Sy is ’n gesette vrou met grys hare. Daar is ’n sagte uitdrukking in haar oë.

“Johan sê julle is vriende van hom en julle kom vir Boetie kuier. Ag, maar dis baie gaaf van julle.”

“Dis Trompie dié, Ma,” sê Johan. Hy stel ook vir Rooie, Blikkies en Dawie aan sy ma voor.

“Aangename kennis, Tannie,” mompel Trompie.

“Noem my sommer tannie Alice. Ek is tog so bly om julle te sien. Ons is al ’n jaar hier op Kwaggaberg en ons ken nog bitter min mense. Boetie kry nooit kuiergaste nie. Ag, hy sal so bly wees julle het gekom. Kom binne, seuns, kom binne.”

Die Boksombende voel effens skuldig wanneer hulle by die huis instap.

Trompie sien die sitkamer is baie armoedig gemeubileer. Daar is net drie stoele en ’n tafeltjie. Maar alles is so silwerskoon, dit blink.

Die seuns gaan by die kamerdeur in.

“En dit,” sê Johan sag, “is my boetie.”

Op die bed lê daar ’n maer seun. Sy gesig is bleek en dit lyk of sy kop te groot vir sy lyf is, veral omdat hy nog bakore ook het. Maar sy bruin oë skitter. Hy glimlag toe hy na die seuns kyk.

“Hallo,” sê hy.

“Hallo,” sê die seuns en hulle kom staan langs die bed.

Johan sê: “Boetie, dis Trompie, Rooie, Dawie en Blikkies. Hulle’t sommer ’n bietjie vir jou kom kuier.”

“Heng, dis gaaf van julle,” sê die outjie opgewonde. “Ek het al baie van jou gehoor, Trompie.”

“So?”

“Ja, Johan vertel my altyd van jou. Jy’s mos een van die groot kokkedore by die skool.”

Trompie stoot sy bors effens uit, maar sê nederig: “Ag wat, dis sommer niks.”

Johan se boetie wys die seuns moet sommer op sy bed sit en hulle maak so. Hulle begin met die outjie gesels.

Die ma kom by die kamer in en glimlag vriendelik.

“Ek gaan vir julle koffie maak,” sê sy, “maar ek het nie suiker nie. Gelukkig maak die kondensmelk dit darem soet.”

“Moenie moeite doen nie, Tannie,” sê Trompie.

“Dis niks moeite nie.”

Trompie het gesien hoe Johan bloos toe sy ma sê hulle het nie suiker in die huis nie. Maar net daarna het hy regop gekom asof hy besef ’n mens hoef nie skaam te wees as jy arm is nie en toe het hy reguit na Trompie gekyk.

Trompie-hulle vertel vir die bedlêende seun van die dorp, die skool – en ook van die Boksombende en al hul kaskenades.

Dirk geniet hul stories terdeë, maar dan sê hy: “Dit lyk my Johan het nie baie vriende nie. Die ou sit die hele dag net hier by die huis en leer.”

Trompie dink aan Johan by die skool. Hy het nie enige vriende nie. Hy staan altyd eenkant met sy verwaarloosde klere – verstote en alleen. Trompie sluk. Hy sal sorg dat dit volgende jaar anders is.

Toe Trompie-hulle vertel van die dam in die kloof en hoe hulle saam met Boesman daar baljaar, sê die seun in die bed met verlange in sy helderbruin oë: “O, ek wens ek kan eendag saam met julle en jul hond soontoe gaan!”

Die koffie is uiteindelik gedrink en dit was lekker, selfs sonder suiker. Dawie staan op en sê met ’n elegante buiginkie: “Tannie Alice, dis die lekkerste koffie wat ek in jare gedrink het.”

Trompie, Rooie en Blikkies beaam wat Dawie sê.

“Ek is bly,” sê die vrou. “Ag, julle moet tog baie kom kuier.”

Die seuns gesels lank en opgeruimd met Dirk. Hulle is sy vriende. Trompie vergeet aanhoudend sy naam en hy kan die outjie mos nie Boetie noem nie, want hy is mos nie sy boetie nie. Toe noem Trompie hom sommer Bakore. Dirk Geel, oftewel Boetie, oftewel Bakore, soos hy van nou af sal heet, glimlag breed.

Trompie vra Bakore uit oor sy mondfluitjie. Daar is ’n hartseer uitdrukking op die seun se gesig toe hy sê: “Ja, hy’t gebreek, so ek sal maar moet leer om sonder hom klaar te kom. My ma sukkel te veel; ek kan haar nie vra om vir my een te koop nie. Sy het nie die geld nie.”

Heelwat later is Trompie-hulle daar weg. Hulle het Bakore belowe hulle sal weer vir hom kom kuier.

Johan stap tot by die hek saam met hulle. Daar aangekom, sê hy: “Baie dankie dat julle gekom het. My boetie gaan nou vir dae oor jul kuier gesels.”

“Vergeet dit, Johan,” sê Trompie, “en vergeet ook van die storie met Rooie se geld. Ons het dit lankal vergeet, reg ouens?”

Rooie, Blikkies en Dawie knik saam kop.

“Dankie,” sê Johan. Sy oë blink skielik. Hy draai vinnig om en stap weg.

Dit is duidelik dat Johan net vir sy ma en sy boetie lewe.

“Hy is ’n goeie ou,” brom Rooie.

Trompie knik ingedagte kop. “Ons kan baie by hom leer.”

“Ons moet weer vir Bakore kom kuier,” sê Dawie.

Blikkies pluk ’n halmpie uit ’n graspol en sê: “Ek skaam my dat ons Johan so sleg behandel het. Ons moet van nou af vriende met die lang lel wees.” Dan begin hy lui kou.

Wanneer Trompie by die huis kom, gaan sit hy in sy kamer. Hy voel sleg oor Bakore. Om te dink die outjie wat altyd so aktief was, sal nooit weer kan loop nie!

“As ’n mondfluitjie hom gelukkiger gaan maak,” prewel Trompie by homself, “dan moet ons vir hom een kry.”

Nou sit Trompie ernstig en dink. Dit gaan geld kos om vir Bakore ’n mondfluitjie te koop en geld is maar ’n skaars artikel by die Boksombende.

Trompie sit met sy vuil hand onder sy ken, presies net soos daardie brons beeld van Die Denker in sy pa se studeerkamer.

Meer as een keer in die verlede wanneer Trompie iets moes uitpluis, het hy hierdie houding ingeneem en dan het hy nog altyd ’n oplossing vir sy probleem gekry.

Trompie se voorkop is gefrons. Hy dink mos nou ernstig. Hy loer darem na die groot spieël om te sien hoe hy lyk as hy so diep sit en dink. Hy is tevrede met wat hy sien. Hy wat Trompie is, is vir jou ’n mooi seun. Hy glimlag vir homself in die spieël, knipoog en frons dan weer soos dit ’n groot denker betaam.

Nee, dink Trompie skielik, dit help nie om so te sit en gekskeer nie. Hy moet dink aan maniere om geld in die hande te kry sodat hulle vir Bakore ’n mondfluitjie kan koop.

Trompie besluit om tot by drie te tel, dan sal hy begin dink. Hy tel en dink dan fronsend. Hoeveel kos ’n mondfluitjie? Hy het geen benul nie. Maar een ding is seker: Bakore moet ’n goeie mondfluitjie kry en nie sommer ’n goedkoop een wat niks beteken en nie lank hou nie.

Rooie, Blikkies en Dawie sal natuurlik moet help. Hulle vier gaan saam die geld vir die mondfluitjie insamel. Hulle kan in die dorp rondloop en vra of hulle nie vir mense teen betaling werkies kan doen nie.

Trompie hou egter nie te veel van hierdie idee nie en hy is seker dit sal ook nie Rooie, Blikkies en Dawie se goedkeuring wegdra nie.

Die Boksombende hou nie eintlik van werk nie. Buitendien, dink Trompie, die mense betaal ’n ou te min. Jy werk jou dood en dan kry jy maar net ’n paar rand.

Trompie besluit dit sal die beste wees as hulle vier die hele kwessie oor hoe om genoeg geld te kry, saam bespreek. Hy sal ’n amptelike vergadering belê. Hy en sy manskappe het lanklaas só bymekaar gekom. Rooie, Blikkies en Dawie sal naderhand vergeet hy is hul Grootkaptein. Hy gaan mooi dink wat om te sê. Hulle sal weer sy woordeskat bewonder en dankbaar en bly wees dat hulle so ’n goeie leier soos hy het.

Voor Trompie met sy rooi fiets na sy vriende toe ry om vir hulle te gaan sê van die middag se amptelike vergadering in hul fort, ry hy eers by die winkel aan. Hy wil uitvind hoeveel ’n goeie mondfluitjie kos. Hy wil by die vergadering weet presies hoeveel die winkel vir so ’n ding vra sodat hulle kan weet hoeveel geld om in te samel.

By die winkel is daar verskillende mondfluitjies – allerhande groottes, soorte en pryse. Trompie weet nie veel van die goed af nie, maar hy probeer tog op ’n paar speel.

Daar is een waarvan hy sommer baie hou. Die ding lyk en speel vir hom soos hy sê “sommer ekstra eksie-perfeksie”.

“Hoeveel kos hierdie een, Oom?” vra hy vir die ou man agter die toonbank.

Trompie skrik toe hy die prys hoor.

“Jislaaik, Oom,” sê hy spontaan en lyk terneergedruk, “dis darem baie geld.”

Die oubaas bied vir die seun tien persent afslag vir kontant aan.

“Dankie, Oom, ek is binne ’n dag of twee weer hier,” sê Trompie vriendelik, maar hy stap met ’n swaar gemoed by die winkel uit. Hy wonder of hy binne ’n dag of twee weer hier by die winkel sal wees.

Hy ry na Rooie, Blikkies en Dawie toe en sê vir hulle om hom later in hul fort te ontmoet. “Dis ’n baie belangrike vergadering,” deel Trompie hulle mee en wikkel sy neus effens. Hy sê nie vir hulle waaroor dit gaan nie.

Dié middag ná ete stap Trompie deur die veld na die vervalle ou waenhuis wat as die Boksombende se fort dien.

Boesman draf lui langs hom. Dit is warm en sy hond se tong hang uit.

Trompie se pet sit skeef op sy kop, sy kouse lê op sy skoene en sy hemp hang by sy broek uit.

Trompie se hande is diep in sy broeksakke en hy loop ingedagte na graspolle en skop. Hy berei die toespraak voor waarmee hy Rooie, Dawie en Blikkies gaan ompraat om nes hy vuur en vlam te wees om vir arme Bakore ’n mondfluitjie te kry. Hy moet só goed praat dat hulle uit hul eie bereid sal wees om enigiets op te offer.

Toe Trompie naby die fort kom, gee hy ’n uitgerekte fluit. Dit is ’n hoë noot afgewissel met ’n lae een, die Boksombende se sein. Iemand in die vervalle ou waenhuis fluit op dieselfde manier terug.

Blikkies en Rooie sit al klaar in die fort op kissies.

“Haai,” sê Trompie en kom sit ook op ’n kissie.

“Haai,” sê Rooie en Blikkies.

Boesman draai ’n paar keer in die rondte en plof dan in die muur se koelte neer.

“Waar’s Dawie?” vra Trompie. Voor iemand kan antwoord, loer Dawie se ondeunde gesig om die muur.

“Haai,” sê hy.

“Haai,” antwoord die ander terwyl hy kom sit.

En hier is Trompie en sy Boksombende weer amptelik bymekaar vir ’n belangrike vergadering.

Trompie het sy sakboekie en ’n kort, stomp potloodjie by hom. Hy blaai ernstig deur die boekie en daar is ’n frons op sy voorkop. Hy doen eintlik niks nie, maar hy voel tog hierdie gefronsde voorkop en die geblaai deur die boekie is indrukwekkend. Sy drie vriende hou kom aandagtig dop.

“Wanneer begin die vergadering?” brom Rooie. “Dis warm. Ons wil gaan swem.”

“Stil, Rooie,” sê Trompie en lig ’n vuil hand. “Kan jy nie sien ek’s besig nie?”

Trompie blaai weer deur die boekie om te wys hoe besig hy is.

Toe dit later vir Trompie lyk of Blikkies aan die slaap gaan raak, staan hy op. Hy maak keel skoon en sê: “Is ons almal hier?”

Daar is ’n snork van minagting.

“Kan jy dan nie sien nie?” brom Rooie.

“Luister, manne,” sê Trompie kwaai, “dis ’n amptelike vergadering dié. Ek wil nie nonsens hê nie. Alles moet stigtelik en volgens die regte prosedure geskied.”

Trompie tel of hulle voltallig is, al kan ’n mens met een oogopslag sien hulle is. Uiteindelik is hy tevrede. Al vier van hulle is teenwoordig.

“Manne van die Boksombende,” sê Trompie en hy laat sy stem effens tril om te kenne te gee dat dit ’n baie ernstige saak is, “ons vergader vandag hier onder die blou hemel om oor ’n groot ding te praat. Ons moet altyd onthou dat ons as mense met ’n hoër doel op hierdie tranedal is. Ons moet nooit van daardie doel vergeet nie. As ons nie met daardie doel voor oë lewe nie, kan ons maar net sowel twee meter onder die grond wees, want dan beteken ons niks vir die wêreld in die geheel en die samelewing in die besonder nie.”

Drie verbaasde gesigte kyk na Trompie. Dan sê Dawie: “Jissie Trompie, dit klink of jy ’n woordeboek ingesluk het.”

“Wie’s jou Trompie?” Trompie is altyd daarop gesteld dat sy manskappe hom tydens ’n amptelike vergadering as Kaptein moet aanspreek.

“Orraait dan – Kaptein,” sê Dawie, “maar van watse doel praat jy?”

“Die doel wat ons altyd voor oë moet hou!”

“Maar wat is dié doel … Kaptein?”

“Kan jy nie wag tot ek daarby kom nie?”

Dawie is nou stil. Trompie sien sy manne sit aandagtig na hom en kyk en dan begin hy weer: “Soos ek sê, ons is met ’n doel op hierdie ou tranedal en ons moet dié doel nooit uit die oog verloor nie. Julle wil weet wat hierdie doel is?” Trompie hou sy hand weer voor hom, maar toe hy sien hoe vuil dit is, laat sak hy dit gou weer. “Ek sal julle sê wat hierdie doel is. Dit is om jou medemens te help – om tot die beste van jou vermoë hulp en bystand te gee aan iemand wat minder bevoorreg is!”

Die Boksombende kyk verbaas na hul Grootkaptein.

Dawie ook. “Jissie, ou Tr- … ag, ek bedoel Kaptein, jy’t sowaar twéé woordeboeke ingesluk.”

Trompie hou ook so baie van sy laaste sin dat hy dit nou weer herhaal: “Soos ek sê, hier onder die blou hemel, is ons doel op aarde om ons medemens te help, om tot die beste van ons vermoë hulp en bystand te verleen aan dié wat minder bevoorreg is. Dit is wat ek sê.”

“Ek sê ook so.” Blikkies spoeg die grashalmpie waaraan hy gekou het met ’n boog uit. “Maar wat’s jou punt? Vir wie moet ons hulp en bystand en daai klas van goeters gee?”

“As julle net jul verstand wil gebruik – die bietjie wat julle het – sal julle weet van wie ek praat.”

Die seuns kyk ernstig na Trompie. Dan sê Dawie: “Bakore?”

“Ja, natuurlik – Bakore. Hy is die medemens wat ons moet help.”

“Ek sê ook so,” sê Rooie.

“Stil!” snou Trompie hom toe. “Alles moet stigtelik en volgens die regte prosedure geskied. Ons moet nou stem.”

Trompie lek met sy tong aan die potloodpunt. Dan skryf hy op een bladsy in die sakboekie: Help. ’n Entjie onder dit skryf hy: Nie help nie.

So ja, nou is hy reg.

“Dié wat sê ons is met ’n doel hier op aarde en ons moet ander ouens help en nou veral vir Bakore …”

“Hoe moet ons Bakore help, Kaptein?” val Blikkies Trompie in die rede.

“Deur vir hom ’n mondfluitjie te koop. Ek het ’n baie mooie by die winkel gesien … Maar nou moet ons eers stem. Dié wat sê ons moet Bakore help, steek jul hande op.”

Al drie lig hul hande – en Trompie steek syne ook op!

Hy tel versigtig. “Daar is vier,” sê hy en onder “Help” skryf hy 4.

“En nou dié wat stem dat ons Bakore nie moet help nie. Steek hande op.”

“Dis onnodig,” brom Blikkies.

Trompie ignoreer hierdie aanmerking. Hy kyk rond. Daar is geen hande om te tel nie. Onder die opskrif “Nie help nie” maak hy ’n 0.

“Reg manne, so ons het soos een man besluit – en ek is trots op julle – dat ons Bakore gaan help. Ons gaan vir hom ’n mondfluitjie koop.”

“Dis goed,” kom Blikkies se lui stem, “en dit sou nog beter gewees het as ons geweet het waar ons die geld vandaan gaan kry.”

“Ons moet sommer nou dadelik begin planne maak,” sê Trompie ernstig. Hy gaan sit. Hy word moeg van so staan terwyl hulle almal lekker gemaklik op kissies sit.

Die seuns is stil. Almal dink aan planne om geld te maak.

Vir Rooie lyk dit na ’n saak van onmoontlikheid, so hy probeer nie eers daaroor dink nie. Sy kop is by die dam in die kloof. Dit sal lekker wees om nou te gaan swem.

Trompie kyk na Blikkies. Hy wonder of sy vriend besig is om aan ’n plan te dink. As dit nie vir sy kouende kake was nie sou ’n mens gesê het Blikkies slaap. Sy sitvlak rus op die kissie, sy rug is teen die muur en sy bene is lank voor hom uitgestrek. Sy oë is halfpad toe.

Nou kyk Trompie na Dawie wat homself besig hou deur Boesman te kielie. Hy wil sien hoe ’n hond lyk as hy lag.

Trompie kom wyslik tot die besluit dat hulle nie veel sal uitrig as hy moet wag dat sy vriende praktiese voorstelle maak nie. Hy is die Kaptein en hy moet die leiding neem.

Hy lek sy potloodjie weer nat. Hy blaai na ’n skoon bladsy in die sakboekie op sy skoot.

“As ons geld wil bymekaar maak,” sê Trompie met ’n belangrike stem, “moet ons eers dit wat ons het opoffer en dan planne beraam om die balans te kry.”

Die ander kyk na hom. Te oordeel aan hul gesigte het hulle nie veel om op te offer nie.

Trompie sit reg om te skryf.

“Hoeveel geld het jy?” vra Trompie vir Rooie.

“Niks,” sê die skoenmaker se seun met ’n sug.

“Jy, Dawie?”

“Niks. Ek’s platsak.”

“Jy, Blikkies?”

“Ook so.”

“Ook so – wat?”

“Ek het ook niks nie.”

Met ’n sug sê Trompie: “Ek het ook niks nie.”

Hy sit reg om te skryf en hy wil so graag skryf, maar daar is niks om te skryf nie. Die vier is platsak. Hulle het nie ’n enkele sent nie.

“Miskien,” sê Trompie nadenkend, maar dit is duidelik aan die afkeurende uitdrukking op sy gesig dat hy nie van die gedagte hou nie, “kan ons werk vir geld …”

Rooie kreun. Dawie maak of hy nie hoor nie en bly kyk net vir die hond wat nie wil lag nie, al word hy ook hóé gekielie. Blikkies lê nog luier uitgestrek en sy oë is nou heeltemal toe. Hierdie voorstel – dat hulle moet werk – vind duidelik hoegenaamd geen byval nie.

“Ons sal maar net moet sien hoeveel ons binne ’n dag of twee kan bymekaarmaak,” sê Trompie.

Hy draai na Blikkies wie se een oog nou agterdogtig oop is.

“Wat kan jy opoffer?” vra Trompie. “Wat het jy wat jy kan verkoop om geld in die hande te kry?”

Blikkies se oë is nou albei oop en hy sit regop.

“Nee, ek kan aan niks dink wat ek het wat iemand graag sal wil koop nie.”

Die seuns het nou skoon vergeet van die kastige amptelike vergadering en hulle noem Trompie nie meer Kaptein nie.

Trompie kyk streng na Blikkies wat effens ongemaklik van posisie verander.

“Wat van jou duiwe?” vra Trompie.

“Ek het maar net twee,” mompel Blikkies.

“Wel, jy sal nie niks vir hulle kry nie. So dan het ons al ’n paar rand.”

Blikkies kou stadig aan die grashalmpie in sy mond.

“Onthou,” sê Trompie en sy stem is sag, “Bakore lê daar in sy bed en hy kan nie eers loop nie!”

Vinnig sê Blikkies: “Ek weet nie waarom ek nog wonder nie. Dit moet vreeslik wees om nooit weer te kan loop nie!” Blikkies skud sy skop. “Natuurlik sal ek my duiwe verkoop. Ek gee môre vir jou die geld, Trompie.”

Trompie lek die potloodpunt en skryf in sy boekie:

Blikkies -- twee duiwe verkoop (mo^re)

Rooie en Dawie sit albei ernstig en dink. Hulle is heeltemal bereid om iets op te offer. Maar wat?

“Ek kan nie aan iets dink om te verkoop nie,” sê Dawie, “maar ek sal my pa vra om my sakgeld môre vir my te gee, in plaas van die einde van die maand. En miskien kan ek nog ’n ietsie ekstra ook uit hom kry.”

Trompie skryf in sy sakboekie:

Dawie se sakgeld (môre)

Rooie kyk ingedagte na sy wikkelende tone. Hy het twee pare skoene – ’n nuwe paar en ’n ou paar. Twee pare skoene is natuurlik heeltemal oorbodig vir Rooie. Hy dra nooit eers een paar nie!

“Die tuinman wat by die mense langs ons werk, het nou die dag gevra of ek nie vir hom skoene het om vir sy seun te koop nie. Ek sal my ou skoene aan hom verkoop en môre vir jou die geld bring, Trompie.”

“Dankie, Rooie.”

Trompie skryf in die sakboekie:

Rooie – skoene verkoop (môre)

Nou wonder Trompie wat hy kan opoffer. Hy besit niks wat waardevol genoeg is nie.

“Ek sal ’n bietjie met Anna praat,” sê hy ná ’n rukkie. “Sy sweef mos deesdae daar by die huis rond asof sy in ’n droom is. Ek gaan haar vir geld vra. Ek is seker sy sal vir my iets gee. Ek moet net aanhou kerm sodat sy van my wil ontslae raak.”

Trompie skryf in sy sakboekie:

Trompie – Anna se geld (môre)

Dan sê hy: “Dit behoort darem vir ons ’n goeie paar rand in te bring. Maar vir ingeval dit nie genoeg is nie, moet ons maar ons ore en oë oophou. Bring enigiets anders wat julle kan kry vir my. Ek sal boekhou en sodra ons genoeg het, koop ons Bakore se mondfluitjie.”

“Kom ons gaan swem nou,” sê Rooie.

“Ja, laat ons weg wees,” sê Trompie.

Die Boksombende stap vinnig deur die veld na die dam in die kloof.

Toe hulle die water in die blink sonlig sien, skree Trompie: “Laaste een in is ’n vrot eier.”

Die seuns lê oop dam toe. Hulle trek hulle sommer so in die hardloop al uit.

Vier kaal lywe trek een ná die ander deur die lug en kloof die verfrissende water. Trompie wen net-net. Hy en sy manne baljaar heerlik terwyl Boesman blaffend op die wal rondhardloop.