Читать книгу Wag 'n bietjie - Tryna du Toit - Страница 4

Hoofstuk 1

Hoofstuk 1

Op die aantreklike jong gesig van die agtienjarige rooikopseun is ongeloof, verbystering en diepe teleurstelling leesbaar. Hy sit vooroor gebuig in ’n grasstoel, sy elmboë op sy knieë, sy hande slap, algehele verslaentheid in sy hele houding terwyl hy sy suster aanstaar.

“Maar … maar dis tog onmoontlik, Magriet! Dis Middeleeus! Dit kan mos nie in ons tyd gebeur nie! Die ou vrou moes stapelgek gewees het!”

“Sjuut, Kosie. Sy is nou dood.”

Sag berispend kom die woorde en daar lê ’n strengheid oor die fyn gelaatstrekke, maar diepe teleurstelling skuil ook in Magrieta Niemeyer se oë.

“Ek gee nie om nie. Verwag jy dat ek nou skielik met liefde en respek van tant Katrien moet praat?” vra hy vererg.

“Nee, Kosie, ek verwag dit nie. Maar dit help nou niks om so daaroor te praat nie. Per slot van rekening is dit tant Katrien se geld en goed; sy kon daarmee maak wat sy wou.”

“Ek weet. En as sy ons nie ’n pennie nagelaat het nie, sou ek tevrede gewees het. Ons het al die jare wat dit goed gegaan het nooit aan haar gedink nie; sy het geen verpligting teenoor ons gehad nie. Dis die manier waarop sy dit doen wat my so dwars in die krop steek. Waarom die huigelagtigheid, waarom vir ’n mens hoop gee om dit weer weg te neem, jou treiter met die gedagte aan wat kon gewees het?”

Magrieta se lippe begin meteens bewe, sy is self so bitter teleurgesteld. Maar ’n jarelange gewoonte om die blink kant bo te probeer hou ten spyte van terugslae en teleurstellings seëvier weer. Sy pers haar lippe ferm opmekaar en maak haar skouers waterpas terwyl sy na Kosie kyk wat so mismoedig daar op die stoel sit. En met ’n bitter glimlaggie sê sy: “A … die trotse Niemeyers moet vir oulaas nog verneder word! Ons het vir haar geld gaan vra en sy sal dit vir ons gee … op haar eie voorwaardes. Voorwaardes wat so onaanneemlik is dat sy beslis geweet het ons sou nie daarvan droom om dit te aanvaar nie.”

Kosie is stil, te teleurgesteld om verder te praat, en Magriet vervolg stadig: “Ek het in die laaste tyd so baie gewonder wat die oorsaak was van die rusie tussen haar en Vader. Eienaardig dat hy nooit met ons daaroor gepraat het nie. Dit moes ’n ernstige rusie gewees het om lewenslange verwydering en verbittering tussen broer en suster te bring.”

“Met so ’n verkeerde mens sal enigeen rusie maak,” sê Kosie kortaf. “Sy was ook nie Vader se suster nie, sy was net sy halfsuster.”

“Ja, maar tog al familie wat hy gehad het. En sy het tog nie so verkeerd gelyk die paar maal wat ek haar gesien het nie.”

“Maar die hele tyd was sy agteraf besig om wraaksugtig planne vir ons vernedering te smee.”

“Dis onmoontlik!” sê Magriet, opnuut verslae by die gedagte aan die ongelooflike bepalings van tant Katrien se testament.

“Is daar geen uitweg nie? Is … is so ’n testament geldig?”

“Meneer Barnard verseker my dat die testament sonder enige twyfel geldig is. Dit is baie eenvoudig en onverbiddelik ondubbelsinnig. Laat vaar die Niemeyer-trots en -hardkoppigheid en alles is julle s’n! Weier en sien maar self hoe julle klaarkom!”

“Verduidelik die bepalings nog ’n maal. Ek kan dit eenvoudig nie glo of begryp nie.”

“Jy het dit baie goed begryp. Tant Katrien wil aan my ’n man van haar keuse besorg, en sy wil ’n Karoo-boertjie wat haar glo die een of ander tyd ’n guns bewys het, aan ’n vrou help … ook van haar keuse. En sy reken dat sy met die mag van haar aardse besittings haar wil kan afdwing en Pappie finaal ná sy en haar dood deur sy kinders kan verneder. Sy bemaak haar besittings voorwaardelik aan jou en my en hierdie Barry Retief. Jy erf die plaas Eendekuil daar êrens in die Karoo, behalwe vir ’n deel wat die Retief-man erf, omtrent agthonderd morg grond wat aan sy plaas grens en wat hy glo vir ’n dam wil hê, en ek, ek erf seweduisend pond in kontant. Maar nie een van ons erf iets nie tensy ek met dié Barry Retief trou binne sewe dae nadat ons saam verwittig is van die bepalings van haar testament en ons daarna ses maande saamgewoon het as man en vrou. Met ’n man trou wat ek nog nooit gesien het nie! En ses maande lank moet ek daar op sy armsalige, agteraf ou Karoo-plaas gaan sit voordat die veelbegeerde erfporsie joune en myne is! En hy is jou voog met volle seggenskap oor al jou doen en late tot jy een en twintig jaar oud is!”

Kosie bly stil en die bitterheid in Magrieta se stem vind weerklank in sy hart.

“Maar dis natuurlik ons verdiende loon. Watter reg het ons gehad om na haar toe te gaan nadat Vader haar sy hele lewe geïgnoreer het? Ons vergeet nou maar daarvan; eendag as ons oud is, sal ons seker lekker daaroor lag.”

“Ek hoop so,” brom Kosie. “Op die oomblik voel ek glad nie na lag nie.” Ná ’n paar oomblikke stilte vervolg hy: “En sê nou maar net, argumentsonthalwe, jy sou gewillig wees om die … die huwelik te aanvaar. Wie sê dié Barry Retief sal gewillig wees?”

Magrieta haal haar skouers op. “So ver het ek nog nie eens gedink nie. Uit die testament blyk dit dat die Retiefs al baie jare probeer om daardie stuk grond te kry, hulle het dit nodig vir ’n dam. Maar of hy nou so graag die dam wil hê, kan ek nie sê nie en dit traak my ook nie.”

Kosie fluit ’n lang fluit van verbasing, toe skud hy sy kop en met ’n poging tot opgeruimdheid sê hy: “Stapelgek, dis al. G’n wonder dat sy en Pappie nie kon klaarkom nie. Ons Niemeyers is darem stewig in ons boonste verdiepings.” Hy staan op en vervolg: “Nou ja, dis tot daarnatoe. Ek het vir Vossie belowe om saam met hom te gaan swem. Ek sal nou maar gaan.”

Magrieta weet hy wil wegkom, hy wil alleen wees totdat hy sy bittere teleurstelling ’n bietjie te bowe gekom het. Stilswyend laat sy hom gaan. Arme Kosie, vir hom was die tyding ’n vreeslike teleurstelling. Hy het so gehoop dat hulle die bietjie geld van tant Katrien sou kry wat hom in staat sou stel om die landboukursus aan die universiteit te volg. Hulle wou nie ’n plaas en seweduisend pond gehad het nie, ’n paar honderd pond was vir hulle meer as voldoende. Hulle wou dit ook nie verniet gehad het nie, hulle wou dit leen en terugbetaal sodra hulle kon. Met dié doel voor oë het Magriet en Kosie ná eindelose beraadslaging besluit om die Niemeyer-trots te laat vaar en tant Katrien te nader met die versoek om ’n paar honderd pond aan hulle te leen.

Magrieta en Kosie het nooit die bittere vyandskap wat daar tussen hul pa en sy halfsuster was, begryp nie. Haar pa was nooit geneë om daaroor uit te wei nie en met die verloop van jare het hulle minder en minder daaraan gedink. Dit was genoeg dat die vyandskap daar was, en gedurende haar pa se leeftyd het hulle nooit met sy halfsuster in aanraking gekom nie. Eers lank ná sy dood het hulle heel toevallig gehoor dat die ou dame in Johannesburg woonagtig was.

Hulle pa, Jan Niemeyer, was ’n bekende advokaat in Pretoria, welgesteld soos hulle gemeen het, en sy skielike dood aan longontsteking vier jaar gelede terwyl hy in Kenia was om grootwild te jag het hulle as ’n verskriklike slag getref. Hy was in die fleur van sy lewe, maar die dood het hom onvoorbereid getref. Hy was tot oor sy ore betrokke in spekulasies op die aandelemark wat juis toe ’n ongekende laagtepunt bereik het, en Magrieta en Kosie se mooi wêreld van veiligheid, sorgeloosheid en geluk het soos ’n kaartehuis om hulle in duie gestort. Hulle het alleen agtergebly, want hul ma het reeds agt jaar vantevore gesterf en daar was geen ooms of tantes of familie behalwe dié tant Katrien wat hulle nog nooit gesien het nie. Alleen moes die twee die nuwe lewe aanpak. Kosie was maar veertien jaar oud, Magrieta negentien, en al die verantwoordelikheid het noodwendig op haar skouers gerus. Haar universiteitsloopbaan is onderbreek, sy moes onmiddellik ’n werk kry en vir haar en Kosie ’n nuwe tuiste skep. Selfs op die mooi groot huis in Brooklyn waar hulle soveel jare gewoon het, het daar ’n swaar verband gerus, en toe die boedel finaal afgesluit is, het daar vir haar en Kosie feitlik niks oorgebly nie.

Toe het die opdraande jare begin, en alleenlik deur die grootste inspanning, deur taaie volharding, deur vaarwel te sê aan al die geriewe wat sy vroeër as vanselfsprekend beskou het, kon hulle kop bo water hou.

Danksy die invloed van een van haar pa se ou vriende het sy ’n betrekking in ’n prokureursfirma gekry. Sy het ’n goeie salaris ontvang, maar om losies vir haar en Kosie te betaal, om selfs net die nodigste klere en skoolboeke te koop – om siel en liggaam aan mekaar te hou – het vindingrykheid en oorleg geverg.

Vier jaar lank kon hulle nooit met vakansie gaan nie, moes hulle om elke hoek en draai besuinig. Hulle moes die perdry waarvoor hulle so lief was, laat vaar, daar was nie meer mooi nuwe rokke vir partytjies nie. Magrieta het lank ná haar pa se dood ook nooit lus gevoel vir dans nie en ’n mens verloor gou genoeg in ’n stad voeling met jou vriende as jy nie meer saam met die stroom gaan nie. Net haar tennis het sy nie prysgegee nie. Die tennis was haar behoud, dit het die ewewig in haar lewe bewaar.

So is byna vier jaar verby en in Desember kon Kosie die matriekeksamen aflê … met baie goeie gevolge, soos die uitslae wat ’n paar dae vantevore verskyn het, getuig.

En daarmee het daar weer heeltemal nuwe moeilikhede wat al lank op die horison gelê het voor die deur gestaan. Kosie wou universiteit toe gaan, hy het gesmag daarna, en Magriet het hom belowe dat hy kon gaan. Gedurende sy moeilike puberteitsjare, juis toe hulle so swaargekry het, het Kosie haar soms ook nog baie hoofbrekens besorg. Baie dae op kantoor kon sy nie haar gedagtes behoorlik by haar werk hou nie omdat hulle telkens weggedwaal het na Kosie wat so nukkerig en parmantig is, wat toelaat dat verkeerde maats hom van sy skoolwerk verlei, en Magriet moes uiteindelik baie ernstig met hom gesels. Toe het die belofte gekom dat Kosie universiteit toe kon gaan as hy sy bes doen, en Kosie het woord gehou en hard gewerk en ’n eersteklas behaal, soos Magriet stellig ook verwag het.

As aanmoediging vir Kosie het sy ook, nadat hulle dit baie bespreek het, ’n paar maande gelede al haar moed bymekaargeskraap, die Niemeyer-trots en onafhanklikheid wat hulle so ver gebring het, tuis gelaat en by tant Katrien gaan aanklop om hulp. Sonder hulp kon sy nie vir Kosie universiteit toe stuur nie; die bykomende uitgawes was te veel en die vooruitsig van nog vier jaar soos dié wat pas agter die rug was, altyd met die bekommernis dat hulle niks het om op terug te val nie, het haar gestaal in haar besluit om na haar tante, wat nie kind of kraai in die wêreld gehad het nie, toe te gaan. Vir haarself wou sy niks hê nie en hulle sou elke pennie wat sy vir Kosie leen, terugbetaal.

Sy het ’n beleefde briefie aan haar tante geskryf en gevra of sy haar mag kom sien en een Sondagmiddag met ’n angstige gemoed die trein na Johannesburg gehaal en daarna die trem na die voorstad waar mevrou Reyneke woonagtig was.

Catherina Reyneke was ’n lang, skraal vrou van sowat sestig jaar met spierwit hare, streng gelaatstrekke en donkerblou oë waarmee sy Magrieta in die begin skerp en koud aangestaar het.

Sy het in stilte geluister na Magrieta se versoek, toe bitter begin uitvaar teen Magriet se pa en sy kinders wat hulle nooit die moeite kon troos om haar te kom besoek nie, selfs nie eens terwyl sy siek was nie, maar wat nou hier aan die einde van haar lewe na haar toe kom om geld te vra.

Toe sy sien hoe verslae en seergemaak Magriet is, het sy bedaar en haar begin uitvra oor hul lewe ná haar pa se dood. In stilte het sy geluister en dit het gelyk asof die streng gelaat versag. Voor Magrieta weg is, het sy haar gevra om Kosie te bring sodat sy hom kon ontmoet.

Hulle het die volgende Sondag gegaan, Kosie senuweeagtig en ontstem, maar die besoek het baie goed verloop en tant Katrien het belowe om hulle te help. Toe Magriet haar twee weke later weer besoek, het sy haar in die bed gekry, regop teen die kussings, haar lippe blou, haar oë diep vervalle. ’n Ligte hartaanval, het sy gesê. Niks om onrustig oor te wees nie. Twee maal nog het Magrieta die reis onderneem, diep aangetrokke tot die ou dame wat so baie op haar pa gelyk het. Sy was toe weer op en beter, maar sy het nie sterk gelyk nie. Hulle het nooit weer oor geld gesels nie en ook nie veel oor haar pa nie. Die ou dame was meer geïnteresseerd in haar en Kosie en hul drome vir die toekoms.

En toe het Magrieta siek geword: ’n hewige griepaanval wat gedreig het om in longontsteking oor te gaan. Sy was twee weke lank in die bed en voordat sy weer Johannesburg toe kon gaan, is tant Katrien een nag sag in haar slaap oorlede. Vir Magrieta was haar heengaan nie net ’n groot skok nie, maar ook ’n groot verlies, want sy het in dié klein tydjie geheg geraak aan haar en ’n groot agting vir haar ontwikkel.

Toe prokureur Barnard Magrieta na Johannesburg ontbied om haar oor die bepalings van tant Katrien se testament in te lig sover dit hulle raak, het sy gegaan, oortuig daarvan dat tant Katrien vir Kosie studiegeld sou nalaat, maar sy was niks verder te wagte nie.

Met ’n ligte hart het sy gegaan en die verpletterende nuus verneem dat tant Katrien hulle nie ’n bloue duit nagelaat het nie, behalwe as Magriet aan haar onsinnige, onverklaarbare voorwaarde voldoen. Sy het by die prokureur se kantoor uitgestap, verslae, beledig en bedruk. Sy is terug na die losieshuis waar Kosie in spanning op haar gewag het, om al sy mooi drome die doodsteek te gee.

Dit is bitter warm. Die broeiende Januarie-hitte lê stikkend oor die stad en maak ’n bakoond van die warm losieshuiskamer. Met misnoeë kyk Magrieta na die kamertjie wat ten spyte van al haar pogings tot verfraaiing tog maar net ’n losieshuiskamer gebly het. Die bont linnegordyne, die rose wat so gou verlep in die hitte, die paar etse teen die muur, selfs die boeke wat ander dae so gemoedelik en vriendelik lyk … alles is vandag kleurloos en saai.

Moeg en uitgeput gaan Magrieta op haar divan lê en bedruk en vol huiwering tuur sy in die toekoms. Arme Kosie! ’n Gevoel van teerheid en liefde oorweldig haar weer as sy aan Kosie dink. Hy kon natuurlik gaan werk het, maar hy is nog so jonk en sy weet hoe swaar dit is om te werk en tegelykertyd te studeer. En sy wou so graag vir Kosie kommervrye, gelukkige universiteitsjare gee. Ag, tant Katrien, dink sy, het jy Pappie en ons regtig so gehaat dat jy op so ’n manier moes wraak neem? En skielik druk Magriet, die dapper, selfstandige Magriet, haar kop in die kussings en huil bitterlik.

Maar ná ’n rukkie hou die trane weer op. Sy lê stil op die divan, moeg en moedeloos, en heeltyd maal haar gedagtes maar om Kosie. Sy kan dit nie alleen doen nie, maar waar moet sy hulp kry? Moet sy Scholtz se huweliksaanbod maar aanvaar, of Dirk Joubert s’n? Scholtz is baie lief vir haar en hoewel hy nie welgesteld is nie, kan hy tog vir Kosie deur die universiteit help.

Sy hou baie van Scholtz, maar niks van die gedagte om die res van haar lewe saam met hom deur te bring nie.

En doktor Dirk Joubert, jong professortjie aan die universiteit, mag ’n uitstekende tennismaat wees en sy gaan baie graag saam met hom perdry, maar om nou elke môre sy gesig teenoor haar aan die ontbyttafel te sien, sy besliste idees oor alles in die lewe te aanvaar, hou vir haar geen aantrekkingskrag in nie. Dirk dink alreeds dat sy genoeg vir Kosie gedoen het, dat hy verder na homself kan kyk … Dirk, wat gelukkig genoeg was om ouers te hê wat die pad vir hom maklik gemaak het, wat ’n huis het waar hy gereeld elke vakansie kon deurbring. Wat weet die egoïstiese jong goggadokter, ten spyte van al sy cum laudes, die titels agter sy naam, wat weet hy tog van die gevoel wat ’n meisie in haar hart dra vir ’n jong broertjie wat haar mammie aan haar toevertrou het om groot te maak na die beste van haar vermoë?

Eindelik staan sy op en gaan neem ’n koue stort, en toe Kosie laat die middag huis toe kom, is sy oënskynlik maar die ou, kalm Magriet wat hy altyd geken het. Mooi, so mooi dat selfs Kosie dit somtyds raaksien: ’n slanke, fraaigeboude jong meisie met glansende rooigoue hare wat in sagte golwe om haar gesig val, ’n vel so sag soos satyn maar heeltemal kleurloos afgesien van die ferm, soet mond, donker wenkbroue wat skerp teen die ligte hare en vel afsteek en ’n paar groengrys oë daaronder, so veranderlik van kleur soos die wispelturige see self.

Kosie is ’n lang, skraalgeboude seun, nog veels te skraal vir sy lengte, met dieselfde opvallende rooigoue hare as sy suster – ’n erfenis van hul ma, die mooi Ellen Niemeyer – en diep donkerblou oë, dieselfde donkerblou oë wat met versluierde gedagtes vir Magrieta uit tant Katrien se skraalbleek gesig gekyk het.

Hulle gaan eet, onsmaaklike losieshuiskos waarvoor Magrieta in die hitte nie lus het nie. Selfs Kosie wat altyd so honger is, stoot sy bord kos ná die eerste paar happe opsy. Toe hulle later op ’n reisdeken buite op die gras lê in ’n vergeefse poging om koeligheid uit die aandluggie te kry, roer Magriet die onderwerp weer aan.

“Ek is jammer, Kosie, dat dit nou so gebeur het. Dit help nou nie om tant Katrien daarvoor te blameer nie. Ons moes beter geweet het as om vir haar om geldelike hulp te nader. Maar dit sal geen verskil maak nie, jy gaan universiteit toe. Alles sal nog regkom.”

“Hoe, Magriet? Dit gaan nou al so swaar en jy weet ons het baie meer geld nodig as ek universiteit toe gaan. Ons het dit tog al so haarfyn uitgewerk …”

Mismoedig raak sy stem weg en in stilte lê hulle na die helder sterrehemel en kyk. Elkeen is met sy eie probleme besig en dit is eers ná ’n lang tyd dat Kosie die stilte verbreek.

“Magriet?”

“H’m?”

“Ek dink nou net weer hoe snaaks dit is dat ek altyd so graag wou geboer het … en hier erf ons amper ’n plaas.”

Sy stem is dik en onseker en Magriet sien die sterre meteens deur ’n tranenewel; haar keel is seer van die trane wat sy ten alle koste moet onderdruk.

“’n Droë, afskuwelike ou Karoo-plaas. Stof en sand en hitte en kaal vlaktes en rantjies en ’n lelike rooibaksteenhuisie!” sê sy spottend. “Wat wil jy daarmee maak?”

Ná ’n rukkie vervolg hy weer, byna asof sy nie gepraat het nie: “Ons voorouers was almal boere, dis net Pappie wat nooit lus daarvoor gehad het nie.”

“Hy was al verstandige man onder die klomp.”

“Nee, ou sus, dit laat ek my nie vertel nie. Hoe kan iemand met verstand ooit ’n lewe soos Vader s’n verkies – gejaag, gespanne, onseker – bo die rustige, kommervrye lewe van ’n boer …?”

“Kommervry? Met droogtes en siektes en vee wat doodgaan by die duisende, gesaaides wat die hael platslaan of wat die sprinkane opvreet? Jy wou nooit luister as Vader my vertel nie, maar dis juis die onsekerheid van ’n boer se lewe wat Vader so daarteen verbitter het en hom ’n ander beroep laat kies het.”

“En wat het hy daarvoor gekry?” vra Kosie sonder bitterheid.

Magrieta antwoord nie en sag, dromerig, sê Kosie weer: “Eendekuil.” Soos hy dit sê, is die woord ’n liefkosing. “Eendekuil. Dit kan darem nie so droog wees as daar ’n kuiltjie is vir eende om in rond te swem nie.”

“In hemelsnaam, Kosie!” roep Magrieta uit tussen trane en lag. “Weet jy dan nog nie dat hoe mooier die naam, des te treuriger die ou plasie nie! Waterval, Bergvliet, Towerwater … en dit sal die droogste en treurigste ou plasies in die hele Karoo wees. Bloemhof, Leliefontein … en kaal bruin klippers en ’n paar turksvye en dubbeltjiedorings sal al wees wat jy daar sien, as dit miskien gereën het. Eendekuil! ’n Lugspieëling wat ’n ou boer een skreeuwarm dag gesien het toe hy sy stukkende windpomp heelgemaak het en toe as troos as naam vir sy arme, moedelose nageslag nagelaat het.”

Daar is stilte, toe kom dit huiwerig: “Magriet?”

“Ja?”

“Is … is dit nou alles finaal gereël of … of moet jy weer die prokureur sien?”

Arme Kosie, dink Magriet. Wat het tant Katrien gedoen! Hoop in sy hart laat ontvlam wat maar nie maklik gedoof wil word nie. Haar stem is sag en simpatiek toe sy antwoord: “Barry Retief kom môreoggend in die stad aan en die prokureur het my gevra om drieuur môremiddag weer na sy kantoor toe te kom. Ek het geen lus daarvoor nie, ek het hom tog duidelik laat verstaan dat ek glad nie belang stel in tant Katrien se voorwaardes nie, en ek het ook nie geld om heeldag vir spek en boontjies Johannesburg toe te ry nie. Maar om aan tant Katrien se laaste versoek te voldoen het ek belowe om te gaan. Maar jy verstaan tog, Kosie … ons kan nie droom …”

“Natuurlik nie,” sê Kosie stil, en hy praat nie weer nie.