Читать книгу Eendekuil - Tryna du Toit - Страница 8

Hoofstuk 5

Hoofstuk 5

Die volgende oggend vroeg is Kosie weer te perd oor na Skeerpoort toe.

Dit is ’n lieflike, sonnige dag, heelwat koeler as die afgelope weke, en hy besef skielik dat die somer verby is.

Vaaltyn trippel en kopspeel of hy vandag weer ’n bloedjong vulletjie is, maar Kosie se hart is swaar. Hy sien nie uit na die ontmoeting met oom Gideon nie, maar aan die ander kant durf hy nie wegbly nie. Moontlik sal oom Gideon verstaan. Hy is tog ’n verstandige en redelike man. Oom Gideon sal hom in sy posisie kan indink en sy handelswyse begryp.

Maar oom Gideon ontvang hom koel en Kosie se moed sak. Die hartlikheid en vriendelikheid wat so kenmerkend van die oubaas was, is nie daar nie. Dit is ’n kil, ongenaakbare vreemdeling wat hier in sy plek staan.

“Kan ek iets vir jou doen?” vra die oubaas ná hulle gegroet het. Kosie merk dat hy hom nie binnenooi nie en hy voel weer die ergerlikheid en spanning in hom oplaai. ’n Mens sal sweer al die moleste is sy skuld. Dit was ook nie so ’n vreeslike ding om na oom Andries toe te gaan nie. Hy hoef glad nie skuldig of skaam daaroor te voel nie. Hy dreig oom Gideon nie met ’n hofsaak nie. Hy het maar net raad gesoek, hy beskerm maar net sy eie belange. As oom Gideon dadelik erken het dat dit alles Rex se werk was, aangebied het om hom vir die skade, of selfs ’n deel van die skade te vergoed, sou hy nooit eens daaraan gedink het om na oom Andries toe te gaan nie.

“Kan ek iets vir jou doen, kêrel?” herhaal die oubaas toe hy nie dadelik praat nie.

Oom Gideon is vanoggend in ’n verkeerde bui. Hy is ongelukkig en ontsteld oor die besigheid met Rex. Dit sal hom ’n mooi sommetjie kos, dit kan hy sien. Veral noudat die verbrande jong snuiter die prokureurs, die veearts en die polisie ook bygesleep het. Dis ’n wonder dat hy nie die predikant en die magistraat ook gevra het om die partytjie by te woon nie. En dis ook nie al waaroor hy omgekrap is nie. Die gemis van die kinders, en veral Esther, is altyd die eerste paar dae ná hulle weg is byna onhoudbaar. Die huis is so vreeslik leeg en stil, hy kan dit glad nie daar uithou nie. En by die stalle is dit nie veel beter nie. Later is dit of hy hul afwesigheid ’n bietjie meer gewoond raak, weer versoen raak met die gedagte dat dit onvermydelik is. Daarby het hy en Isak gistermiddag nog byna ’n hewige uitval gehad oor die vakke wat Isak op universiteit wil neem, met die gevolg dat hy vannag byna nie ’n oog toegemaak het nie.

Maar Kosie verkeer in salige onkunde wat hierdie dinge betref. Hy is net bewus van oom Gideon se onvriendelikheid en botheid, en toe hy sy vraag herhaal, antwoord Kosie: “Ek het maar sommer oorgery dat ons ’n bietjie kan gesels. Ek soek nie moeilikheid nie, Oom. Ons was nog altyd goeie bure en ek is seker dat ons die besigheid maklik kan skik en nog goeie vriende kan bly.”

Oom Gideon brom iets onhoorbaars, maar nooi darem die jong man om saam met hom na sy studeerkamer te kom. Toe hulle sit, vra Kosie reguit: “Dink Oom nog daar was ander honde saam met Rex gewees?”

Oom Gideon aarsel. Hy kyk na die ernstige, aantreklike jong gesig voor hom, die lewendige rooigoue hare wat tintel van energie en blakende gesondheid, en hyself voel moeg en oud. Stadig sê hy: “Dis vir my moeilik om te glo dat Rex alleen soveel skade kon aanrig.”

Kosie voel sy gesigspiere trek saam. Wat moet ’n mens met so ’n koppige ou man maak?

“Die veearts sê dis heeltemal moontlik, veral vir so ’n groot, sterk hond soos Rex.”

Hy sien oom Gideon se gesig word donker by die noem van die veearts. Met afkeer sê die oubaas: “Jy praat van vriendskap, Buurman. Is dit om jou vriendskap en welwillendheid te betoon dat jy dadelik na die prokureurs en die polisie toe gehardloop het?”

Kosie bloos vererg. Hy voel verleë en ongemaklik onder die skerp, deurdringende blik van Esther se pa, en hy voel vies omdat hy verleë is. Maar hy kyk die oubaas reguit in die oë en sê warm en beslis: “Ek het nie na oom Andries toe gegaan om ’n saak teen oom Gideon te maak nie. Ek het by hom gaan raad soek omdat die man na wie ek altyd gaan as ek raad nodig het, nie hier is nie. Ek is ’n jong boer en die verlies van die ooie is vir my ’n ontsettende skade. Ek wou graag met oom Andries daaroor praat; maar as ’n vriend, nie as ’n prokureur nie.”

“Dis gerieflik as ’n mens sulke vriende het,” antwoord oom Gideon sarkasties, en Kosie byt op sy tande. “En Ben Pienaar? En die veearts? En die polisie? Ook almal vriende?”

Kosie sluk swaar, maar hy bedwing hom nog.

“Konstabel Gerber het vanself gekom, ek het hom beslis nie ontbied nie. Ek weet nie eens waar hy van die voorval te hore gekom het nie. Meneer Pienaar het bloot uit nuuskierigheid saam met oom Andries gekom. Die veearts het ek ontbied omdat ek gehoop het dat hy nog van die skaap sal kan red.”

“Was dit sy idee dat julle die hond se maag moet uitsny?”

“Ek kan nie onthou wie se idee dit was nie, hy het dit maar net gedoen. Maar Oom sal tog begryp dat ek my moet beskerm. Ná oom Gideon dié houding ingeneem het, het ek gedink dit sal verstandiger wees om ’n paar voorsorgmaatreëls te tref.”

“Van watter houding praat jy?” vra oom Gideon warm.

Net so vinnig en warm kom dit terug: “Oom se onvriendelikheid en Oom se onwilligheid om te erken dat Rex, en Rex alleen, die skuldige is. Ek kan tog nie verantwoordelik gehou word vir sy sondes nie.”

“Het jy al uitgevind hoe die hond in jou kamp gekom het?”

“Daar is nêrens deurkruipplek nie. Ons het elke duim draad noukeurig nagegaan. Hy moes eenvoudig bo-oor gespring het. Ongelukkig het die reën alle spore vernietig. Maar dit maak nie saak hoe hy daar gekom het nie. Dis Oom se hond en Oom is verantwoordelik vir wat hy aanvang.”

“Is dit wat jou wetsgeleerde vriende vir jou sê? Ek glo nie Rex kon bo-oor die jakkalsdraad gespring het nie. Iemand was nalatig en het die hek laat ooplê.”

“Iemand? En aan wie dink Oom as Oom sê iemand?”

Oom Gideon maak ’n vinnige, ongeduldige gebaar met sy hande. Dis duidelik dat sy ergernis by die oomblik hoër styg.

“Enigiemand. Jou werkers, myne, trekarbeiders wat verbygekom het.

“Of dalk een van die kinders?” vra Kosie onskuldig.

Hy weet hy is moedswillig, maar sy geduld is ook op. “Esther ry dikwels daardie pad.”

Oom Gideon ruk soos hy hom vererg.

“Esther! My dogter ’n hek laat ooplê! Jy word nou beledigend, kêrel! My dogter het op ’n plaas grootgeword en nie in ’n stad nie, en sy het meer kennis van boerdery en verstand as baie jong snuiters wat ek ken wat met ’n bietjie boekgeleerdheid vir hulle verbeel dat hulle nou ook kan boer. Jy is nog nat agter jou ore, man. Wag nog ’n paar jaar voor jy saampraat.”

“Sê Oom ek is nie ’n goeie boer nie?” wil die erg beledigde Kosie weet.

“Ek sê jy is nog nat agter jou ore. Van jou boerdery weet ek niks nie.”

“Oom weet darem dat ek goeie skaap het?” vra hy betekenisvol. “So goed soos enige in die distrik?”

Oom Gideon praat nie en ná ’n oomblik vervolg Kosie: “En noudat ons weer by die kwessie van die skaap gekom het, sal Oom vir my sê of Oom vir my skadevergoeding gaan betaal, of nie?”

Oom Gideon se stem is koud en snydend: “Ek was die hele tyd van plan om jou te vergoed. Jy was verniet so haastig om prokureurs toe te hardloop. Laat ek hoor op watter bedrag jy jou skade stel?”

“As dit oom Gideon se skaap was, wat reken Oom sou die skade gewees het?”

“Ek vra vir jou. Jy en jou prokureurs het blykbaar alles al haarfyn uitgewerk.”

’n Lang ruk kyk Kosie na die ouer man, dan sê hy stadig: “Vyfhonderd pond sal nie my skade dek nie …”

“Vyfhonderd pond! Jy moet stapelgek wees as jy dink dat ek jou ’n pennie meer as honderd pond sal betaal.”

“Honderd pond vir tagtig uitsoekooie wat binne ses weke sou lam!” Kosie lag spottend. “Liewe aarde, Oom, slagskape haal twee pond stuk!” Hy staan op en vervolg: “Ek is jammer ek het met Oom kom praat. Ek het gedink dat ons die saak soos redelike, verstandige mense kan bespreek, maar ek het blykbaar ’n groot fout gemaak. Dit sal nie weer gebeur nie. Dag, oom Gideon.”

Oom Gideon se gesig is rooi van ergernis. Hy maak of hy nie Kosie se uitgestrekte hand sien nie en ná ’n oomblik trek Kosie dit terug.

“Ek is jammer, oom Gideon,” sê Kosie, bitter teleurgesteld oor die wending wat sake geneem het.

“Ek is nie jou oom Gideon nie,” snou die oubaas hom toe. “Die naam is meneer Bruwer. En in die vervolg sal ek dit waardeer as jy op ’n uitnodiging wag voor jy weer jou voete op Skeerpoort sit.”

“Ek sal dit onthou!” Kosie is nou wit van ontsteltenis. Hy draai om en stap uit.

’n Lang ruk kyk oom Gideon die jong ruiter agterna, dan neem hy sy hoed en kierie en stap tuin toe.

Tant Lenie verskyn op die stoep met die koffie wat sy gou gaan maak het toe sy die besoeker gewaar het, maar tot haar teleurstelling en ontsteltenis sien sy dat hy alreeds weer weg is. Sy roep na haar man, maar hy maak of hy haar nie hoor nie en stap vinnig aan. Met ’n sug draai sy om en stap weer met die koffie terug kombuis toe. Sy skuif die koffiekan nader aan die stoof waar dit warm kan bly en gaan sit by die kombuistafel om maar solank haar koffie te drink.

Lenie Opperman is byna een en twintig jaar gelede getroud met Gideon Bruwer, ’n man byna tien jaar ouer as sy. Hy was destyds ’n fluks, vooruitstrewende jong boer met groot planne en ideale vir die toekoms; sy ’n baie jong onderwyseressie wat net begin skoolhou het. Gideon het byna met die eerste oogopslag op die mooi jong meisie verlief geraak en dit het hom ook nie lank geneem om haar sy vrou te maak en haar plaas toe te bring nie.

Sy dorpsnooientjie, het hy haar altyd tergend genoem, veral in die begin toe sy nog nie so handig en vinnig was met al die werkies wat van ’n plaasvrou verwag word nie. Maar sy het vasgebyt en deurgedruk, en hoewel Gideon vandag nog soms van sy dorpsnooi praat, weet sy dat dit ’n liefkosing is en dat hy haar lange jare al as ’n knap, noulettende huisvrou waardeer.

Haar gesondheid het die afgelope jare heelwat te wense oorgelaat en dit het inspanning gekos om haar plek in die huis vol te staan. Sy kla nie veel nie, maar fyn plooitjies het al vinniger hul verskyning op haar gesig gemaak, en selfs die lang vakansie by die see het nie veel gedoen om haar beter te laat voel nie.

Sy voel nou baie bekommerd. Gideon het seker weer met sy jong buurman woorde gehad, dink sy. Hy kan soms tog so hardkoppig, so verkeerd en onverstandig wees, en hy is altyd prikkelbaarder net ná die kinders terug skool en universiteit toe is. Sy het al geleer om dan maar versigtig en geduldig met hom te werk. Maar dit sou Kosie nie weet nie. Kosie voel natuurlik ongelukkig en ontsteld oor die verlies van sy skape en as Gideon verkeerd en ontegemoetkomend is, kan dit maklik op ’n rusie uitloop. En harde woorde tussen hulle sal die saak tog geensins verbeter nie. Netnou-netnou is daar nog ’n hofsaak, maar sy hoop tog dat Gideon nie so onverstandig sal wees nie.

Die spulletjie sal Gideon seker ’n paar honderd pond kos, dink sy bekommerd. En dit kom nou op ’n baie slegte tyd. Hy het nou net weer daardie duur perd so bitter teen haar sin gekoop. Maar Gideon kan nou eenvoudig nie ’n mooi perd weerstaan nie, en daardie swart vierjaaroud-volbloedhings is seker een van die mooistes wat sy nog gesien het. As sy planne verwesenlik word, sal hy seker nog goed geld maak met die perde. Dit is net dat sy nie dink dis nou die regte tyd om dit te waag nie. Hy het ’n moeilike tydjie agter die rug. Hy het ’n hele klompie skape verloor met die droogte, dit het geld gekos om die vee die laaste maande te voer, hulle het twee kinders op universiteit, ’n derde op kosskool, en altyd kom daar maar nuwe uitgawes by. Haar gesondheid wil maar nie verbeter nie en Dokter wil hê sy moet sonder versuim ’n spesialis in Kaapstad gaan raadpleeg. Hy vrees dat ’n ernstige operasie nodig is. Sy het Gideon nog nie daarvan vertel nie, sy het gewag tot die kinders almal weer terug is op skool en universiteit, maar veel langer kan sy nie so aangaan nie. Die lewe is eenvoudig nie die moeite werd as ’n mens altyd siek en moeg voel nie.

Sy is ook bekommerd oor Isak. Hy het nou ingestem om die landboukursus te volg, maar sy weet dis net om sy pa te behaag dat hy dit doen. Sy hart is nie in die boerdery nie. Hy smag daarna om ’n kursus in ingenieurswese te volg, maar nee, daarvan wil Gideon nie hoor nie. Isak moet op Skeerpoort boer en dis die einde van die saak. Sy het al probeer praat, maar dit help nie. Hy noem haar maar net sy dorpsvrou en laat haar voel dis haar skuld dat Isak sulke verkeerde neigings openbaar.

As Isak maar meer soos Esther was! Sy is in so baie opsigte haar pa se dogter. Haar belangstelling in die boerdery is warm en opreg. Sy is net so hartstogtelik lief vir perde as haar pa. Sy weet van alles wat op die plaas aangaan en dis met haar wat Gideon dikwels oor sy drome en planne vir die toekoms gesels. Isak probeer ook hard om hom in die boerdery in te lewe, maar sy belangstelling is nie so spontaan soos dié van Esther nie. En Gideon wil dit nou maar nie insien nie.

Dis tog nie dat Isak al seun is wat hy het nie. Daar is nog Deon, wat nou al tekens toon dat hy in sy pa se voetspore wil volg.

Daar was ’n tyd dat sy baie bekommerd was oor Esther. Sy was so ’n wilde klein ribbok, sonder die minste neiging om haar in die huis te help of om die dinge te leer wat van ’n meisie verwag word. Wanneer sy met Gideon gepraat het en hom daarvan beskuldig het dat hy van hul enigste dogter ’n seun maak, het hy net gelag en trots gesê: “Sy ís my seun.” Haar vakansies het sy saam met haar pa en Isak buite in die veld, in die skeerhok of op die lande deurgebring. Wind of weer het haar nie gekeer nie. Teen die tyd dat sy moes teruggaan skool toe was sy gewoonlik so pikswart verbrand dat haar ma skaam was om haar te laat gaan. Vir Esther self het dit nooit gehinder hoe sy lyk nie en die blos op haar wange, die tinteling in haar oë, die uitbundige energie en lewensvreugde, was genoegsame rede om haar haar gang te laat gaan. Noudat sy dit self verloor het, besef sy eers dat volmaakte gesondheid een van die grootste skatte van die mensdom is.

Maar Esther het verander. Dis of sy skielik sagter, vrouliker, geword het. Sy is teer en bedagsaam teenoor haar en huisliker. Sy sal nou ’n boek lees in plaas daarvan om in die warm son rond te loop. Sy is oortuig daarvan dat Esther nog ’n baie mooi meisie gaan word. Sy was soos ’n roosknop gewees, styf en toe, maar nou begin die beskermende groen blare terugvou om die skoonheid en teerheid van die blom ten toon te stel. Sy begin selfs belang stel in klere, hoewel sy hier op die plaas tot haar ma se ergernis nog dikwels met ’n ou hemp en broek rondloop en nog dikwels saam met haar pa of Isak gaan ry.

Haar gedagtes word onderbreek deur Gideon se stem wat na een van die werkers roep. Sy stem is hard en ongeduldig, en met ’n sug staan sy op en haal ’n skoon koppie van die rak af.

Dis tog jammer dat Kosie vandag moes kom kuier het.