Читать книгу Мы – хлопцы жывучыя - Іван Сяркоў - Страница 7

За акном было сонца. За акном расціўкаліся вераб’і. А тут душна і нясцерпна пахне карболкай. На суседнім ложку нерухома ляжыць мужчына з васковым тварам. Яго абступілі дактары і сёстры. Яны ціха пра нешта размаўляюць, а пра што, не разбярэш. Быццам бы і не па-нашаму. Калі ўсе пайшлі далей, адна медсястра нахілілася і прасціной накрыла майго суседа з галавой.

З другога боку яшчэ ложак. Адтуль за мной назіраюць вялікія вочы з доўгімі пушыстымі вейкамі. Калі я павярнуў галаву, вочы сарамліва заплюшчыліся. Па-мойму, гэта дзяўчо. На галаве белая хусцінка, тварык белы, аж празрысты, нават крыху блакітны, а на носе рудзенькія канапелькі. Такія канапелькі могуць быць толькі ў Глёкавай Каці, той самай Каці, якую я даўно недалюбліваў, а пасля апошняй сутычкі ля калодзежа і зусім ненавіджу.

Калі мы зноў сустрэліся позіркамі, мне зрабілася ніякавата і неяк трывожна. Мне здалося, што Каця чуць прыкметна ўсміхнулася. Чаго ёй смешна? Відаць, яна даўно вось так, цішком, назірае за мною. А я, чаго добрага, як быў без памяці, стагнаў ці, можа, і плакаў. Яшчэ падумае што-небудзь такое…

Але мае трывогі развеяў доктар. Высокі, шыракаплечы, аж халат на ім не сходзіцца. З аблічча круглатвары, малады, вочы ўвесь час усміхаюцца, толькі валасы зусім белыя. Узяўшыся за маю руку, каб памацаць пульс, ён бадзёра спытаў:

– Ну што – будзем жыць, герой? Э-э, ты чаго ж так кісла ўсміхаешся? А ну-тка весялей! – А потым абвясціў на ўсю палату: – Не хлопец, а крэмень! Сапраўдны мужчына. Ні ўколаў не баіцца, нічога!

У мяне аж зайшлося сэрца: усё – будуць пароць. Крадком я паглядваю, якую сястра бярэ іголку, вялікую ці маленькую, і раблю каменны твар. Падумаеш – укол! Чхаць я на яго хацеў.

Я не бачу, я адчуваю на сабе цікаўны позірк сваёй суседкі. Па-мойму, яна зноў усміхаецца. Дык няхай жа не думае тое дзяўчо, каноплі тыя рудыя, – не войкну. Сапраўдныя мужчыны не войкаюць.

А выпіць, не зморшчыўшыся, горкае, нібы палын, лякарства – гэта проста дробязь. Шкада толькі, што яна ў гэты момант адвярнулася і, мабыць, не бачыла, як я храбра каўтануў.

Затое яна войкнула, аж ледзь не заплакала. Паглядзіце – поўныя вочы слёз. I зморшчылася таксама. Дзяўчынкі – што з іх возьмеш? Ім бы толькі цукеркі есці.

Калі сястра сабрала свае бліскучыя скрыначкі і пайшла далей, Каця ціха спытала:

– Табе і праўда не баліць?

– Не, – схлусіў я, не плюснуўшы вокам, – як камар усё адно.

– Калі б мне так, – уздыхнула яна.

Знайшла з кім раўняцца! Мы з Санькам да ўсяго прывыклі, не пестуны якія-небудзь.

I гэтак кожны дзень. Доктар гаворыць, што я – герой, сястра кажа, што я – золатца, і коле мяне ўколамі і поіць мяне горкім, салёным, кіслым і не прыдумаеш яшчэ якім. I кожны дзень я мужна пераношу ўсе выпрабаванні.

Скончылася гэта напрадвесні. Родны, дарагі Буянчык, кашлаты і карослівы, увесь у мыле, той жа дарогай, якой вёз дзядзьку, цяпер вязе дахаты мяне.

– Гэй ты яго, варушыся! – весела пакрыквае цётка Марына, распырскваючы вялізнымі гумавымі бахіламі брудныя вясновыя лужыны. I так мне хочацца хутчэй дамоў, хутчэй убачыць бабку, Глыжку, Саньку, што, здаецца, саскочыў бы з санак і пабег трушком.

А санкі марудна то плывуць па мокрай снегавой кашы, то дзяруць палазамі голы брук. I стараецца стрыгунок, ды воз цяжкі. Чаго-чаго толькі не апранула цётка на мяне, чаго-чаго толькі не наваліла яшчэ зверху, каб, барані бог, не прастудзіўся: і світку, і армяк, і посцілку, пад шапку завязала тонкую хустку, а па шапцы – тоўстую, бабульчыну.

– Гэй! – прыгаворвае цётка. – Адчыняйце вароты, едзе пан крывароты!

Я гляджу навокал і быццам першы раз бачу свет. Нейкі ён новы, радасны і сонечны. Вунь вераб’і купаюцца ў лужынцы, паўскудлачвалі пер’е, смешна трапечуць крыльцамі, зладзейкавата азіраюцца. Вось біцца пачалі. Дзівакі, і годзе – не хапае ім вады.

На карнізе высокай цаглянай сцяны згарэлага дома вісяць доўгія суслы-ледзяшы, з якіх сыплюцца на тратуар частыя кроплі. Адзін лядзяш абарваўся, ударыўся аб каменне і рассыпаўся дробнымі іскрамі.

Насустрач нам ідзе калона палонных немцаў. Цётка звяла Буянчыка з дарогі, і мы разглядаем іх зблізку. Цяпер яны не цокаюць кованымі ботамі, як калісьці, а брыдуць табуном, шоргаюць і шоргаюць падэшвамі па мокрай шашы. Шынялі злінялыя, запэцканыя цагляным і вапнавым пылам. У руках не аўтаматы, а кіркі і ламы. Што – Москаў капут? Забілі вы мяне з Санькам? Замарылі сыпняком? Вось я – жывы і еду дамоў.

Мы разглядаем немцаў, а яны нас. Адны з цікавасцю, што гэта, маўляў, за пудзіла гарохавае на санках сядзіць; другія глядзяць як на пустое месца, глядзяць і не бачаць; а вунь той бялявы, без броваў і вейкаў, пазірае воўк воўкам. Так бы і з’еў, калі б далі волю. У некаторых выгляд самы добразычлівы. Быццам гэта і не яны давалі нам з Санькам выспяткі, лавілі курэй і расстрэльвалі апалчэнцаў і партызанаў. Быццам гэта і не яны гналі з сабакамі цераз наша сяло ўвосень сорак першага скатаваных, галодных, акрываўленых чырвонаармейцаў.

– А морды якія! – заўважыла раптам цётка. – Кажуць, іх кормяць – дай бог нам і на Вялікдзень. Па фунту ці болей хлеба даюць. Гэта ж дай мне на кожны рот па фунту хлеба, дык я і бяды не ведала б з дзецьмі.

– Па фунту хлеба? – не паверыў я. Мне не хацелася верыць. Чамусьці ўспомнілася, як два гады назад жонка Палікарпа прывезла з палону свайго мужа, таго самага Палікарпа, што памёр сёлета ад сыпняку. Мы бачылі, як родзічы заводзілі тады яго ў хату, бо сам ён не мог ісці: адны косці ды вочы. А ім цяпер па фунту хлеба?

– Душа ў нас добрая, – уздыхнула цётка, папраўляючы на Буянчыку вупраж. – Адыходлівая. Хутка зло забываем.

Не, я яшчэ не забыў. Я ўсё помню. I калі б мая воля, дык накарміў бы іх, напаіў і на дарогу даў, каб помнілі.

– Ой, грэх цяжкі,– засмяялася цётка. – Ён бы ўжо даў! Маўчы лепш, давака.

I яна, па-мужчынску прыцмокваючы, тузанула за лейцы.

У хату яна ўцягнула мяне на спіне, як мяшок, і пасадзіла на ўслон. Ад радасці бабка мітусілася туды-сюды, доўга і бесталкова распранала, хапалася то за гузікі, то за хустку, то за падпяразку; не развязаўшы, бралася расшпільваць, не расшпіліўшы, кідалася сцягваць рукаў. Нарэшце ўсе мае ўборы – хусткі, шапка, стары дзядзькаў армяк, світка і паддзёўка – з мяне зняты, звалены на падлозе ў кучу, і старая гаротна пляснула ў далоні:

– А ліха ж ты маё! Ну кашчэй кашчэем! Ці там нясмачна гатавалі, ці мала давалі. Га?

– На жывой касці мяса будзе расці,– супакоіла старую цётка. Але тая толькі махнула доўгім зашмальцаваным ля печы рукавом «хрэнча». Разумець гэта трэба так: самой бабулі там не было – і толку няма, адна бесталкоўшчына. Хіба ж чужы так дагледзіць, як свой?

А Глыжка вырас – проста дзяцюк. Штаны сталі яму кароткія, рукавы кашулі – таксама. А шыя, як у гусака, доўгая і па-ранейшаму нямытая.

– Лянуецца ўмывацца, – паскардзілася бабка. – Вочы, як той кот лапай, трохі пратрэ, і ўжо ён гатовы, умыўся.

Глядзі ты – ён і «р» вымаўляць навучыўся, так старанна «рэкае», быццам Скокаў Калчан, калі яго дражніш.

– Пр-р-рыехаў? – спытаў Глыжка і, нібы не верачы вачам, дакрануўся да майго калена. Хацеў, відаць, падлашчыцца.

– Прыехаў,– пацвердзіў я.

– Ачуняў?

– Ачуняў,– кіўнуў я.

Брат заўсміхаўся. Ён проста не ведае, чым перш-наперш пахваліцца: столькі ў яго новага. Спачатку выцягнуў з кішэні белую алюмініевую гільзу, якой надзяліў яго начлежнік-салдат.

– Глянь, р-р-ракета!

Затым прынёс самаробны канёк – драўляную калодку з драцяным палазком.

– Глянь, Санька мне змайстр-р-раваў.

Пахваліўся новымі зеленаватымі латкамі на каленях: салдацкія. А калі ўжо хваліцца, здавалася, не было чым, адкрыў рот і паказаў туды пальцамі:

– Глянь, новы зуб р-р-расце.

I раптам Глыжка сказаў мне такую навіну, што бабка аж з месца падхапілася, быццам на яе варам лінулі. Здаецца ж, і ціха брат сказаў:

– Мы твой кр-р-рыж Малахам пазычылі.

– Прыкусі язык свой нямыты! – застукала бабка па стале кулаком.

Глыжка прыкусіў, вінавата заплюскаў вачамі. А потым, калі мяне накармілі з дарогі і мы з ім залезлі на печ, я ўсё роўна пра ўсё выпытаў. Аказваецца, па мяне ў бальніцу ездзілі двойчы: першы раз – па мёртвага, а сёння – па жывога.

Першы раз усё выйшла праз Чмышыху, нашу набожную суседку. Тая хадзіла на базар купіць солі, а бабка ўпрасіла яе перадаць заадно мне ў шпіталь два праснакі. Чмышыха праснакі прынесла назад, а разам з імі і «святую праўдачку» пра мяне. «Няма ўжо вашага Івана». Быццам бы праснакоў тых у яе не ўзялі.

Тут бабка і кінулася ў паніку. Цётка запрэгла Буянчыка і паехала ў горад, а старая, нагаласіўшыся, пайшла ў дрывотнік і выцягнула са сваёй хованкі дубовы слупок.

Я помню той слупок. Ён ляжаў пад сцяной, закіданы розным смеццем і трэскамі. Бабка яго даўно для сябе берагла. Аднойчы ў вялікі мароз я сабраўся пасеч яго на дровы, во бяды было! Я, аказваецца, заадно з тым рудым сабакам-паліцэйскім. Той забраў яе ўборы на смерць, а я і да крыжа дабраўся. Знайшоў сякеру пад лаўкай.

Цяпер бабка сама выцягнула слупок з дрывотніка і папрасіла салдата зрабіць крыж. I салдат зрабіў. Праўда, на папярочку дубу не хапіла, давялося прыбіць сасновую.

Цётка вярнулася дамоў з пустымі санкамі, вясёлая і радасная:

– Жывы ён, жывы! Крызіс у яго нейкі быў…

Глыжка сказаў, што бабка тады хацела манашку з зямлёй змяшаць, ды цётка не пусціла. Бабка крычала, што Чмышыха сваёй «святой праўдачкай» палавіну жыцця ў яе адабрала.

А потым прыйшлі да нас Малахі. У іх старая памерла, а крыжа зрабіць не было з чаго.

– Пазыч, – кажуць, – нам, Матрона, крыж. Вам жа пакуль што не трэба, калі Іван жывы.

– Няхай ён нам век не трэба будзе, – сказала бабка і не пазычыла, а аддала так, дарма і назусім.

Вось колькі тут было розных падзей, пакуль я глытаў у шпіталі ўсялякую атруту і цярпеў на вачах у Каці ўколы. Толькі і гэта яшчэ не ўсё. Санька таксама прынёс навін цэлыя рэзгіны. Дачуўшыся, што я прыехаў дамоў, мой прыяцель заляцеў у хату так, што бабка падумала, ці не гоняцца за ім па пятах сабакі.

– Чулі? Нашы фронт прарвалі! – крыкнуў Санька яшчэ з парога. Ён сам чытаў у газеце загад Вярхоўнага Галоўнакамандуючага. Так на Бузе ўсыпалі фашыстам, што ў шапку не ўбяруць.

– А дзе ж гэта той Буг? – пацікавілася цётка Марына.

– Там! – упэўнена паказаў Санька ў бок Міронавага саду, хоць мне здаецца, што Буг зусім у другім баку – за Малахавым дваром.

А яшчэ ў нашы Падлюбічы прыехалі з Масквы дзве дакторкі ад сыпняку нас лячыць. У Санькавай хаце спыніліся. Яны яго матцы, цётцы Марфешцы, жыць не даюць: чысціні дабіваюцца. А самі цыпы нейкія. Спадніцы вузкія, абцасы высокія. Смех глядзець, як яны бровы сабе нейкімі абцужкамі выскубваюць. Моршчацца, а скубуць. Гэта, па-іхняму, прыгожа.

Міхейчыкаў Назар назусім з вайны прыйшоў. Кантужаны. Пачне цыгарку круціць, рукі трасуцца, і ўвесь тытунь рассыпаецца. Стары Міхейка сам яму цыгаркі робіць.

Нінку, што да вайны ў калгасных яслях была нянькай, цяпер паставілі брыгадзірам. Ці, можа, яшчэ і не паставілі, бо Санька чуў, як яна крычала каля сельсавета на ўсю вуліцу:

– Прападзі яно пропадам, ваша брыгадзірства! А сеяць чым? Што я – сама ў зямлю лягу?

Кожны дзень прыбягае да мяне Санька. А праз тыдзень я ўжо і сам пачаў выходзіць на двор пагрэцца на сонейку. Я сяджу на прызбе, а пасярод двара, сумна апусціўшы галаву, стаіць Буянчык, яшчэ больш кашлаты, яшчэ больш зануджаны, як тады, калі мы яго прывялі. Там-сям ён вымазаны нейкім дзёгцем. Гэта дзед Мікалай лечыць яго ад каросты.

Калі бабка перастала баяцца, што мяне паваліць вецер, я пачаў хадзіць і на вуліцу. А аднойчы мы з Санькам пайшлі нават да калодзежа набраць вады. Вось тут мне зноў і сустрэлася Каця. Яна раней за нас падышла да зруба і хацела першай апусціць вядро. Не, пагуляй трошкі, не на тых хлопцаў ты, Каця, натрапіла! Санька рашуча адсунуў яе вядро ўбок:

– Не лезь!

Яна акінула нас абодвух пагардлівым позіркам і са здзекам у голасе спытала:

– А гэта ваш калодзеж?

– Наш! – адрэзаў Санька так сурова, што пярэчыць было б і не варта. Але ж вы не ведаеце тых рыжых канопляў. Другая б адступілася, а яна:

– Ой, задавакі няшчасныя!

Тут і ў мяне аж закіпела ўсё ўсярэдзіне. Хацеў я па старой памяці тузануць за касу, каб другі раз была ласкавейшая, а ў руках засталася толькі белая хустачка.

Спачатку мы аслупянелі ад здзіўлення. Глядзім і не пазнаем Каці – няма касы. Астрыжана пад нулёўку. Дык вось чаму ў шпіталі яна не здымала сваёй хусцінкі! Санька так і паехаў з рогату, проста за жывот хапаецца. Я захліпаюся – суняцца не магу. Здаецца, нічога на свеце няма смяшнейшага за стрыжаную Кацю. А яна залілася чырванню, нават канапелек не відаць. Глядзім – сваімі доўгімі вейкамі плюсь-плюсь-плюсь, і слёзы як боб. Кінула вядро і бягом дадому. А мы ёй наўздагон:

– Стрыжаная! Стрыжаная! Стрыжаная! Вось так. Будзе ведаць, як нас не паважаць.

Праз паўгадзіны пра наш «геройскі» ўчынак ад Кацінай маці даведалася мая бабуля. Яна паставіла нас з Санькам перад сабою і прачытала мараль. А мараль у бабкі адна: мы выраслі пад неба, а дурні – болей не трэба. Знайшлі з чаго смяяцца, недапечаныя. Калі б былі бацькі дома, яны б нам рогі пазбівалі. Вельмі ўжо крутыя сталі ў нас гэтыя рогі. Толькі пад канец яна сказала нешта новае:

– Паглядзіце вы на іх, людзі добрыя. Кашчэі кашчэямі – і ўжо за дзеўкамі гарцуюць.

– Гы-ы, – расплыўся ва ўсмешцы Глыжка. Я крадком паказаў яму кулак.