Читать книгу QRAF MONTE-KRİSTO - Александр Дюма - Страница 8

Həmin gün, həmin saatda Qran-Kur küçəsində, Meduza fəvvarəsilə üzbəüz, memar Pyuje tərəfindən tikilmiş, qədim kübar evlərin birində də təntənəli surətdə nikah şənliyi keçirilirdi.

Lakin bu təntənənin qəhrəmanları sadə adamlar, dənizçilər və əsgərlər deyil, yüksək Marsel cəmiyyətinə məxsus adamlar idi. Burada hələ qəsbkar kralın zamanında istefaya göndərilmiş yüksək mənsəb sahibləri; Fransız ordusundan Konde ordusuna qaçan hərbiçilər və burada övladlarının təhlükəsizliyindən əmin olmayan bu valideynlərin, övladlarının hər birinin yerinə orduya dörd-beş əsgər göndərsələr də, beş illik sürgündə qurban getməyə, on beş illik bərpadan sonra isə tanrılıq iddiasında olanlara qarşı nifrət ruhunda tərbiyə edilmiş gənc övladları toplaşmışlar.

Hamı masa arxasında oturmuş və ortalıq o dövrün qızğın, şiddətli söhbətləri ilə qaynayırdı, çünki Fransanın cənubunda artıq beş yüz il idi ki, siyasi düşmənçilik dini düşmənçiliklə güclənməkdə idi.

Bütün qitənin, beş-altı min canın hökmdarı, yüz iyirmi milyon rəiyyətin on dildə ona: “Yaşasın Napoleon!” dedikdən sonra, Elba adasının kralı olmuş İmperator ziyafət iştirakçıları üçün Fransanın və taxt-tacın həmişəlik itirilmiş adamı hesab edilirdi. Yüksək mənsəb sahibləri onun siyasi səhvlərini, hərbiçilər Moskva və Leypsiq yürüşlərini, qadınlar isə onun Jozefina ilə boşanmalarını yada salır və müzakirə edirdilər. Bu padşahpərəst yığıncaq, adamın yıxılmağına deyil, prinsipin məhv olmasına sevinirdi – onlara elə gəlirdi ki, onun üçün yeni həyat başlayır və artıq əzablı bir yuxudan oyanıb.

Döşündə Müqəddəs Lüdovikin ordeni olan qamətli, yaşlı bir adam ayağa qalxıb kral XVIII Lüdovikin şərəfinə içməyi təklif etdi. Bu markiz de Sen-Meran idi.

Qartvel sürgünü və kralı, Fransanın barışdırıcısı şərəfinə deyilən bu tost gurultulu çağırışlarla qarşılandı; ingilis adətinə görə hamı badəsini qaldırdı; qadınlar buketlərindən ləçəklər qopararaq masa örtüyünün üzərinə səpirdilər. Bu ani həmlə gözəl poeziyanın təcəssümü idi.

– Onlar burada olsaydılar, – deyə sərt baxışlı, nazik dodaqlı, əsilzadə ədalı, əlli yaşına baxmayaraq hələ də möhtəşəm görünən markiza de Sen-Meran sözə başladı, – onlar burada olsaydılar boyunlarına alardılar ki, bizi evlərimizdən qovan bütün bu inqilabçılar, onlara verdiyimiz imkandan istifadə edərək böyük Terror zamanında bir parça çörəyə aldıqları qədim qəsrlərimizdə oturaraq, bizə qarşı necə cinayət törədirdilər, onlar boyunlarına alardılar ki, əsl fədakarlıq bizə məxsusdur, çünki biz dağılmaqda olan monarxiyaya sadiq qalmışdıq, onlar isə əksinə, yüksəlməkdə olan günəşi alqışlayırdılar, biz var-yoxdan çıxdığımız halda onlar var-dövlət sahibi olurdular, boyunlarına alardılar ki, doğrudan da bizim kralımız Lüdovik Sevimli idi, amma onların qəsbkarları həmişə Napoleon Lənətlənmiş olaraq qalıb; düzdürmü, de Vilfor?

– Əmriniz nədir, markiza?… Bağışlayın, mən sizi dinləmirdim.

Sağlığa içməyi təklif edən yaşlı adam dedi:

– Uşaqları rahat buraxın, markiza. Onların bu gün nişanıdır və əlbəttə, indi onları siyasət maraqlandırmır.

Gənc və gözəl, sarışın, nəmli, məxmər gözlü bir qız dedi:

– Bağışla, ana, cənab de Vilforu mən məşğul etmişdim. Ana, cənab de Vilfor sizinlə danışmaq istəyir.

Cənab de Vilfor dedi:

– Markiza mənim eşitmədiyim sualı təkrar etməyə razıdırsa, ona cavab verməyə hazıram.

Markiza, onun sərt sifətində bunu görmək nə qədər qəribə olsa da, zərif bir gülüşlə dedi:

– Səni bağışlayıram, Rene; lakin qadın ürəyi elə yaradılıb ki, onun xurafatla və əxlaqi tələblərlə əldən salınmış qəlbində həmişə Tanrı tərəfindən qorunub saxlanılan, canlı nəsil törətməyə qadir olan bir guşəsi, ona sevgisi üçün qalır. Vilfor, mən Bonapart tərəfdarlarında nə bizdəki etiqad, nə bizdəki fədakarlıq, nə də sədaqət olduğunu deyirdim.

– Xanım, onlarda sadaladığınız bu keyfiyyətləri əvəz edən bir xüsusiyyət var, bu fanatizmdir. Napoleon – qərbin Məhəmməd Peyğəmbəridir; bütün bu aşağı təbəqəli, lakin həddindən artıq şöhrətpərəst adamlar üçün o, təkcə qanunverici və hökmdar deyil, həm də bərabərlik rəmzidir.

– Bərabərlik! – Markiza ucadan dedi, – bərabərlik! Napoleon bərabərlik rəmzidir? Bəs onda cənab de Robespyer? Mənə elə gəlir, siz onun da yerini qəsb edib bu korsikalıya verirsiniz; onun qəsbkarlığı kifayət etmir?

Vilfor etiraz etdi:

– Xeyr, xanım, – mən hər kəsi öz yerinə oturduram: Robespyeri XV Lüdovik meydanında eşafot üzərinə; Napoleonu isə Vandom meydanında öz sütunu üzərinə. Lakin bunların gətirdiyi bərabərlikdən biri alçaldıcı, digəri isə yüksəldicidir; biri kralları gilyotində başını kəsməyə qədər alçaltdı, digəri xalqı taxt-taca qədər yüksəltdi. – Vilfor gülərək əlavə etdi, – lakin bu onların ikisinin də alçaq inqilabçı olduqlarını inkar etmir və doqquzu termidorla, 4 aprel 1814-cü il Fransa üçün iki əlamətdar gündür, bu günləri həm qanun, həm də monarxiya tərəfdarları eyni səviyyədə qeyd etməlidir; bununla da ümid edirəm, həmişəlik devrilmiş Napoleonun qısqanc tərəfdarlarının əldə saxlanılmasının səbəbini izah etmək olar. Markiza, siz nə istəyirsiniz? Kromvel Napoleonun yalnız yarısı səviyyəsində ola bilər!

– Bilirsiniz nə var, Vilfor, bir verstdən olsa belə, bundan inqilab qoxusu gəlir. Lakin mən sizi bağışlayıram; ola bilməz ki, jirondist tərəfdarının oğlu olub inqilabi ruha malik olmayasan.

Vilforun üzü qızardı.

– Düzdür, mənim atam jirondist idi; lakin o, kralın öldürülməsinə səs verməyib, bunun üçün hətta böyük Terror zamanında təqiblərə məruz qalmış və az qala sizin atanızın başı vurulan eşafotda onun da başı vurulacaqdı.

Bu qanlı xatirə sifətində heç nə ilə əks olunmayan markiza cavab verdi:

– Bəli, – onlar müxtəlif, daban-dabana zidd prinsiplərə görə eşafota qalxmış olardılar, bu da sizə sübut: bizim bütün ailəmiz sürgünə göndərilmiş Burbonlara sadiqliyini qoruyub saxlamışdı, sizin atanız isə tez yeni hökumət tərəfinə keçmişdi; vətəndaş Nuartyye jirondist idi, qraf Nuartyye isə senator oldu.

Rene dedi:

– Ana, siz bizim bir də heç zaman o kədərli xatirələrə qayıtmamaq haqqında şərtlərimizi unutmamısınız ki?

Vilfor dedi:

– Xanım, mən mademuazel de Sen-Meranaya qoşulur və onunla birlikdə sizdən artıq dərəcədə rica edirəm ki, keçmişi unudasınız. Tanrının belə gücü yetmədiyi şeyləri müzakirə etməyin nə mənası var? Tanrı gələcəyi dəyişdirməyə qadirdir, keçmişi isə heç cürə dəyişdirə bilməz. Əgər biz keçmişdən imtina edə bilmiriksə, heç olmazsa üzərinə pərdə salmağı bacarmalıyıq. Məsələn, mən yalnız atamın baxışlarından deyil, onun adından da imtina etdim. O, bonapartist idi və ola bilsin, indi də bonapartistdir və Nuartye adlandırılır; mən isə royalistəm və de Vilfor adlandırılıram. Qoy yaşlı palıd ağacının inqilabı şirəsi qurusun; siz yalnız ondan ayrılan budağa baxın, lakin ondan qopmayan, bəlkə də heç qopmaq istəməyən budağa yox.

– Əhsən, Vilfor! – Markiz ucadan dedi: – Var ol! Yaxşı deyilib! Mən də həmişə markizanı keçmişi unutdurmağa çalışmışam, lakin əbəs yerə; mənə elə gəlir, siz bu işdə məndən daha da bacarıqlı olacaqsınız.

– Yaxşı, mən özüm də bunu istəyirəm, keçmişi unudaq, lakin Vilfor gələcəkdə daha da mətanətli olmalıdır. Vilfor, unutmayın, sizin üçün biz hamımız əlahəzrət qarşısında zamin durmuşuq və əlahəzrət bizim zəmanətimizi nəzərə alaraq hər şeyi unutmağa razılıq verib, mən sizin xahişinizlə bunu unuduram, – deyə markiza əlini uzatdı. – Lakin unutmayın, sizin əlinizə hər hansı bir üsyançı düşərsə: bilin ki, siz də ciddi təqibdəsiniz, çünki elə bir ailəyə mənsubsunuz ki, ola bilsin ki, onun özü də üsyançılarla iş birliyindədir.

Vilfor cavabında dedi:

– Lakin xanım, mənim vəzifəm, xüsusilə də indiki mühitdə, ciddi olmağımı tələb edir. Ciddi də olacağam. Mən bir neçə dəfə siyasi məsələlərdə ittihamçı sifəti ilə çıxış etmişəm və bu işlərə görə yaxşı zəmanət almışam. Təəssüflər olsun ki, bu hələ son deyil.

Markiza soruşdu:

– Siz elə düşünürsünüz?

– Mən bundan ehtiyat edirəm. Elba adası Fransaya çox yaxındır. Napoleonun, demək olar, bizim sahillərdə olması onun tərəfdarlarını ümidləndirir. Marsel yarı maaşa işləyənlərlə qaynayır; onlar kralpərəstlərlə dava etməyə daim səbəb axtarırlar. Kübar adamlar arasında duellər, sadə xalq arasında isə bıçaqlanmalar buradan qaynaqlanır.

Markiza de Sen-Meranın köhnə dostu və qraf d’Arturun kamergeri qraf de Salvyo dedi:

– Bəli, məgər siz bilmirsiniz ki, Müqəddəs İttifaq onu köçürmək istəyir?

Markiz cavab verdi:

– Bəli, biz Parisdən çıxanda bu haqda söhbət var idi. Bəs onu hara göndərəcəklər?

– Müqəddəs Yelenaya.

– Müqəddəs Yelenaya! O haradır? – deyə markiza soruşdu.

Qraf cavab verdi:

– Ekvatorun o tayına, buradan iki min mil o yana.

– Yaxşı yol! Vilfor düz deyir, belə bir adamı doğulduğu Korsika ilə kürəkəninin hökmranlıq etdiyi Neapol və oğluna krallığa vermək istədiyi İtaliya arasında saxlamaq ağılsızlıq olardı.

Vilfor dedi:

– Təəssüf ki, 1814-cü ilin müqavilələri var və onları pozmadan Napoleona toxunmaq olmaz.

Qraf de Salvyo dedi:

– Onları pozarlar! O, yazıq hersoq Engiyenskiyə güllələnmə əmri verəndə son dərəcə prinsipial olmamışdı.

Markiza dedi:

– Əla qərardır: Avropanı Müqəddəs İttifaq Napoleondan qurtarar, Vilfor isə Marseli onun tərəfdaşlarından. Ya kral hökmranlıq edəcək, ya da yox; hökmranlıq edəcəksə, onun hökuməti güclü, idarəediciləri isə mətin olmalıdır; yalnız bu halda təhlükənin qarşısını almaq olar.

Vilfor gülümsəyərək dedi:

– Təəssüflər olsun ki, xanım, kral prokurorunun köməkçisi bəlanı baş verdikdən sonra görür.

– Belə olduğu halda bunu düzəltməlidir.

– Mən deyə bilərəm ki, xanım, biz bəlanın qarşısını deyil, onun qisasını alırıq, vəssalam.

Gənc və gözəl bir qız, mademuazel de Sen-Meranın rəfiqəsi, qraf de Salvyonun qızı dedi:

– Ah, cənab de Vilfor, biz Marseldə olduğumuz müddətdə çalışın bir maraqlı məhkəmə prosesi keçirəsiniz. Mən heç zaman məhkəmə iclasçılarının iştirakı ilə məhkəmə keçirilməsini izləməmişəm, deyirlər, bu çox maraqlı olur.

Qraf prokurorunun köməkçisi cavab verdi:

– Doğrudan da çox maraqlıdır. Bu artıq süni deyil, əsl faciədir; bu riyakar iztirab yox, həqiqi iztirabdır. Tamaşanın sonunda gördüyünüz adam, ailəsi ilə yemək yeməyə, yaxud rahat yatıb sabah hər şeyi yenidən başlamaq üçün evə getmir, həbsxanaya, orada onu gözləyən cəlladın yanına yollanır. Beləliklə, kəskin hisslər axtaran əsəbi xanımlar üçün, bundan gözəl tamaşa ola bilməz. Arxayın ola bilərsiniz, belə bir imkan yaransa ondan istifadə etməyə çalışaram.

Rəngi ağappaq ağarmış Rene dedi:

– Onun sözlərindən adamın bədəninə üşütmə düşür, o isə gülür!…

– Nə əmr edirsiniz?… Bu təkbətək döyüşdür… Mən artıq beş-altı dəfə siyasi və başqa müttəhimlər üçün edam tələb etmişəm… Kim bilir, indi mənə qarşı neçə qılınc tuşlanıb, neçəsi də itilənir!

Rene ucadan dedi:

– Aman Tanrım! – Cənab de Vilfor, bunu ciddi deyirsiniz?

– Vilfor gülümsəyərək cavab verdi:

– Tamamilə ciddiyəm. – Qrafinyada maraq doğuracaq, mənimsə şöhrətpərəstliyim çərçivəsində keçiriləcək bu məhkəmə işləri, mənə qarşı olan nifrəti daha da artıracaq. Bəs kor-koranə düşmənin üzərinə getməyə adət etmiş bu Napoleon əsgərləri nə zaman güllə atacaqlarını, nə zaman isə süngü ilə vuracaqlarını hesablaya biləcəklər? Doğrudan da onlar üzlərini görmədikləri, lakin özlərinin şəxsi düşmənləri saydıqları rus, Avstriya və macar əsgərlərini düşünmədən öldürməyə qadirdir? Doğrusu da budur, bizim işimizdə təhlükə zərurətdir, yoxsa işlərə görə bəraət qazana bilmərik. Müttəhimin gözlərində qəzəb gördükdə, özüm də alovlanıram, bu isə mənə güc verir. Bu artıq mübarizə deyil, döyüşdür; mən onunla döyüşürəm, o, müdafiə olunur, mən yenidən zərbə endirirəm, bütün döyüşlərdə olduğu kimi, bu döyüş də qalibiyyət, ya da məğlubiyyətlə bitir. Məhkəmədə çıxış etmək, bax bu deməkdir! Təhlükə gözəl və aydın danışıq qabiliyyəti doğurur. Əgər məhkum mənim çıxışımdan sonra gülürsə, deməli çıxışım zəif, sözlərim təsirsiz və mənasızmış. Təsəvvür edin, neçə prokurorun təkzib edilməz dəlilləri və gözəl, aydın, qabiliyyətli nitqi altında məhkumun rəngi solur, boynu bükülür. Bu prokurorun qəlbini qürur hissi ilə doldurur! Cinayətkarın başı əyilir və aşağı düşür!

Rene sakitcə qışqırdı. Qonaqlardan biri dedi:

– Gör necə danışır!

Digəri əlavə etdi:

– Bax, bizim zəmanədə məhz belə adamlara ehtiyacımız var.

Üçüncü həmsöhbət davam etdi:

– Sonuncu dəfəki məhkəmədə siz də əla idiniz, Vilfor. Yadınızdadır, atasını öldürən o əclaf? Demək olar, cəllad ona toxunmadan əvvəl, siz onu öldürmüşdünüz.

– Bu ata qatilləri… Mənim onlara heç yazığım gəlmir. – Rene dedi, – bu kimi adamlar üçün lazımi dərəcədə ağır cəza tədbiri yoxdur. Lakin yazıq siyasi cinayətkarlar…

– Rene, onlar daha pis vəziyyətdədir, çünki onlar xalqın atası hesab edilən kralı devirmək, ya da öldürmək istəyirdilər, bu isə otuz iki milyon adamın atasını öldürmək deməkdir.

Rene dedi:

– Fərqi yoxdur, cənab Vilfor. Amma mənə söz verin ki, sizdən xahiş etdiyim adama qarşı daha mərhəmətli olacaqsınız…

Vilfor füsunkarcasına gülərək cavab verdi:

– Sakit olun, ittihamnaməni birlikdə yazacağıq.

Markiza dedi:

– Mənim əzizim, milçəkquşu, itləriniz və bəzək-düzəyinizlə məşğul olun, gələcək ərinizə işlərilə məşğul olmağa imkan verin. İndi silahlar susub, ehramlar dəbdədir; bu haqda yaxşı latın atalar misalı da var.

Vilfor dedi:

– Cedant arma togae.[4]

Markiza dedi:

– Mən latınca deməyə cürət etmədim.

Rene sözünə davam etdi:

– Sizi həkim olaraq görmək daha da xoş olardı. Cəzalandıran mələk, mələk olsa da, həmişə mənə qorxunc görünüb.

Vilfor gənc qıza sevgi dolu nəzər salaraq pıçıldadı:

– Rene, mənim əzizim!

Markiz dedi:

– Cənab de Vilfor bizim əyalətin mənəvi və siyasi həkimi olacaq; qızım, mənə inan, bu şərəfli bir vəzifədir.

İslah olunmaz markiza əlavə etdi:

– Bu həm də onun atasının oynadığı rolu unutmağa kömək edər.

Vilfor qəmgin-qəmgin gülümsəyərək cavab verdi:

– Xanım, – mən ən azı buna ümid edirəm, atamın əvvəlki yanlışlara görə tövbə etdiyini, dinin və qanunun qeyrətli dostuna çevrildiyini demək şərəfinə nail oldum, o, məndən də yaxşı kralpərəstdir, çünki onun sevgisi tövbədən, mənimki isə ehtirasdan keçir.

Vilfor, belə bir gözəl monoloqdan sonra, həmişə məhkəmədə olduğu kimi, nitqinin camaata necə təsir etdiyini yoxlamaq üçün, iştirak edənlərə nəzər saldı.

Qraf de Salvyo dedi:

– Düzdür, Vilfor, üç gün bundan əvvəl eyni sözləri Tüilridə jirondistin oğlu ilə Konde ordu zabitinin qızının evlənməsinə təəccübləndiyini bildirən saray nazirinə bunu demişdim, nazir məni çox gözəl başa düşdü. Kral özü bu tərzdə birliyi himayə edir. Bizi dinlədiyini güman etmirdik, lakin birdən söhbətə qarışıb dedi: “Vilfor (diqqət edin, kral “Nuartye” demir, ancaq Vilfor deyərək müraciət edir) çox irəli gedəcək; bu gənc adam tamamilə oturuşub və artıq mənim çevrəmdəndir. Markiz və markizanın qızını ona ərə verməklərini razılıqla qarşıladım, onu da qeyd etmək istərdim ki, əgər onlar bu iş üçün qabaqcadan izin almağa gəlməsəydilər, özüm bunu onlara məsləhət görəcəkdim”.

Vilfor gülərək dedi:

– Bu həkimə miqren, çil, eşşəkarısının vurduğu xəstə nəsib olmasını arzulamaq kimi bir şeydir. Siz məni kral prokuroru görmək arzusundasınızsa, onda yanıma qorxulu xəstəliklərə yoluxmuş adamların gəlməsini arzulayın, çünki onların sağaldılması həkimə şərəf gətirər.

Bu anda, tale sanki Vilforun diləyini gözləyirmiş kimi, qulluqçu içəri girib onun qulağına nə isə pıçıldadı.

Vilfor, üzr istəyərək masadan qalxdı; bir neçə dəqiqədən sonra xoş təbəssümlə geri döndü.

Rene həsrətlə öz nişanlısına baxdı: onun bakenbardlı sifətində göy gözləri alov saçırdı, bu vəziyyətdə daha yaraşıqlı görünürdü. Rene səbirsizliklə onun ani getmə səbəbinin izahını gözləyirdi.

Vilfor dedi:

– Siz indicə ərinizin həkim olmasını arzulayırdınız, baxın Eskulapın (1815-ci ildə onu hələ belə adlandırırdılar) şagirdləri ilə mənim bəzi oxşarlıqlarım var: öz zamanımı nizamlaya bilmirəm. Məni hətta bu gün sizin yanınızda, nişan günümüzdə axtarıb tapdılar.

Gənc qız narazı halda soruşdu:

– Bəs sizi nə üçün çağırmışdılar?

– Deyilənlərə inansaq, çox ağır bir xəstə üçün. Xəstəliyi çox ciddidir və onun eşafot təhlükəsi gözləyir.

Rene rəngi qaçmış halda ucadan dedi:

– Aman Tanrım!

Qonaqlar bir ağızdan bağırdılar:

– Siz nə danışırsınız?

– Görünür, söhbət nə az, nə çox – Bonapart sui-qəsdindən gedir.

Markiza ucadan dedi:

– Doğrudanmı!

– Görün xəbərdə nə deyilir.

Vilfor oxumağa başladı:

“Taxt-tac və əqidə tərəfdarı cənab kral prokurorunu məlumatlandırır ki, Neapol və Porto-Ferraroya daxil olmaqla Smirnadan gələn “Faraon” gəmisinin kapitan köməkçisi Edmon Dantes, Müratdan qəsbkara, qəsbkardan isə Paris Bonapart komitəsinə məktub gətirmişdi.

Əgər o, saxlanılarsa, ifşaedici məktub özündə, ya atasında, ya da onun “Faraon” gəmisindəki kayutunda ola bilər”.

Rene dedi:

– Bağışlayın, bu məktub sizə yazılmayıb, kral prokuroruna ünvanlanıb.

– Bəli, lakin kral prokuroru burada deyil; məktub poçta cavabdeh olan katibə verilib; o bu məktubu açıb, mənim dalımca adam göndərib, mən evdə olmayınca özü həbs barədə əmr verib.

Markiza soruşdu:

– O halda təqsirkar həbs edilib?

Rene düzəliş etdi:

– Yəni təqsirləndirilən.

Vilfor cavab verdi:

– Bəli, həbs edilib, dediyiniz kimi mademuazel Rene, əgər onda məktub tapılarsa, mənim pasientim təhlükəli xəstə hesab ediləcək.

Rene soruşdu:

– Bəs bu zavallı haradadır?

– Mənim məkanımda, məni gözləyir.

Markiz dedi:

– Əzizim, siz gedin, öz işinizə qarşı etinasız olmayın. Kral qulluğu sizin şəxsi iştirakınızı tələb edir; odur ki, kral qulluğunun tələb etdiyi yerə gedin.

Rene əllərini yalvarıcı tərzdə tutaraq ucadan dedi:

– Ah, cənab de Vilfor! Lütf edin, bu gün bizim nişan günümüzdür.

Vilfor masa ətrafında dövrə vurub nişanlısının kürsüsünə arxadan yaslanaraq dedi:

– Sizin rahatlığınız üçün söz verirəm ki, əlimdən gələni edəcəyəm. Lakin dəlillər şərtsizdirsə və təqsirləndirmə haqlıdırsa, bu Bonapart alaq otunun biçilməsi gərəkdir.

Rene “biçmək” sözünü eşidəndə diksindi, çünki Vilforun ifadə etdiyi kimi, bu alaq otunun başı da varmış.

Markiza dedi:

– Ona qulaq asmayın, Vilfor, bu uşaqlıqdır, alışacaq.

Sonra markiza arıq və cılız əlini Vilfora uzatdı, o isə Reneyə baxaraq onun əlini öpdü; onun gözləri sanki: “əlinizi öpürəm, ən azı öpmək istəyərdim”, – deyirdi.

Rene pıçıldadı:

– Bəd əlamətdir!

Markiza dedi:

– Rene, kifayətdir. Sən uşaq hərəkətlərinlə məni hövsələdən çıxarırsan. Mən bilmək istəyirəm, hansı daha vacibdir, sizin xülyalarınız, yoxsa dövlətin müqəddəratı?

Rene dərindən nəfəs aldı:

– Ah, ana.

De Vilfor dedi:

– Markiza bizim yaramaz kralpərəsti bağışlayın, söz verirəm ki, mən kral prokurorunun köməkçisi kimi öz borcumu lazımınca yerinə yetirəcəyəm, yəni amansız olacağam.

Prokuror köməkçisi markizaya deməklə yanaşı bəy kimi də gəlinə baxırdı və bu baxışlar sanki deyirdi: “Rene, sakit olun, mən sizin xətrinizə mərhəmətli olacağam”.

Rene ona, zərif gülüşlə cavab verdi, Vilfor razılıq içində oranı tərk etdi.