Читать книгу Ніякай літасьці Альгерду Б. - Альгерд Бахаревич, Ольгерд Бахаревич - Страница 10
Песьні крэолаў Паазер’я
Оглавление“То было в Чашниках
Во время оккупации.
Герой – моряк к фашистам
В плен попал,
Его пытали долго,
Издевались,
Закрыли в камере,
Чтоб в муках умирал…”
…Улюбёнымі кніжкамі хваліцца не прынята – хіба што ты крытык і ў цябе служба такая. Улюбёныя кніжкі – рэч інтымная і таемная, як жыцьцё пчолаў. Маю такую запаветную кніжку і я – зь няяснымі мэтамі і нядобрымі намерамі вылаўленую мною ў брудных водах беларускага сеціва. І ў моманты цяжкіх роздумаў, калі на душы маёй скраб, а ў сэрцы скрыпы, я адчыняю таемны файл і нарасьпеў, напаўголасу чытаю:
Летят года,
Но все мы помним
Тот сорок первый,
Роковой,
Как, истекая
Жаркой кровью,
Вступила ты
В смертельный бой.
Ты, Беларусь,
Страна родная,
Нам твоих ран
Не сосчитать,
В веках твой подвиг
Прославляя,
Горжусь тобой,
Родина-мать!
Дапамагае. Скрыпы сьціхаюць. Аўтар гэтага ве-э-э… ну так, верша (ну ня прозы ж) абсалютна невядомы, подзьвіг яго несьмяротны, інтэрпол не дапаможа. Як вучылі ў школе, аўтар – увесь народ, той самы, які калі плюне – не адатрэшся. Бо мая ўлюбёная кніжачка мае назву «Народная ліріка Вітебского Поозерья» і цалкам складаецца з фальклёрных твораў, вылаўленых этнографамі ў тым Паазер'і за апошнія трыццаць гадоў. Менавіта так, біфштэксам «з жаркай кроўю», уяўляюць беларускі фальклёр у мясцовым унівэрсытэце імя Машэрава, які й выдаў яе на свае апошнія беларускія рублі.
Відаць, скончыўся фальклёр на віцебскім Паазер'і. Як, бывае, сканчаецца інтэрнэт. Або бэнзін. Або кіно. У самы неспрыяльны момант на самым цікавым месцы – эратычным або там, дзе робіцца ясна, хто забойца. Нават павярхоўны стылістычны аналіз любога з тэкстаў гэтага «фальклёрнага» зборніка сьведчыць, што замест здаровай, аўтэнтычнай народна-карагоднай творчасьці чытачу падсоўваецца нейкі сурагат, сьпірт «Раяль». Той самы, які даводзілася некалі піваць у небясьпечных для жыцьця колькасьцях падчас этнаграфічнай практыкі. То бок прадукцыю мясцовых графаманаў, якую не надрукуе ніводзін часопіс – з радасьцю друкуе дзяржаўны унівэрсытэт. Апошні прытулак тых няшчасных геніяў, каго пакрыўдзілі праклятыя рэдактары. А можа, і ня з радасьцю друкуе?.. Можа, іх там прымушаюць? Іголкі пад пазногці заганяюць? Хацелася б верыць…
Культура, культурка… Чамусьці здавалася, што на фальклёр тое, што зь ёй, культуркай, адбываецца, пакуль не распаўсюдзілася. Сьвятая наіўнасьць. Калі ўжо культурка – тады і фальклёрчык: гэта непазьбежна. Прыгадваецца Зьезд народных сказіцеляў у 30-х гадах у Маскве, калі там сабраліся акыны, песьняры і кабзары з усяго Савецкага Саюзу. Хітрыя мужычкі і бабы, якія, ня ўмеючы пісаць і чытаць, тым ня менш хутка ўцямілі, па чым цяпер радок «народнае творчасьці», і пачалі гнаць сказы ды думы на злобу дня ў прамысловых колькасьцях: пра леніна ды сталіна, ды пра жалезных каней, ды пра цуда-лесьвіцы ў мэтро…
Вось было б усё гэта запісана як ёсьць – нармальнай беларускай трасянкаю. І адразу стала б на свае месцы. Добрыя былі б тэксты для якіх-небудзь беларускіх панкаў. «Нам тваіх ран не сашчытаць ў вяках твой подзьвіг праслаўляя…» І пра Чашнікі і марака цікава было б пачуць – але не па-расейску. Запісаная расейскаю ў амаль што навуковым зборніку, уся «народная творчасьць» імгненна робіцца нейкім адмысловым шавіністычным спэктаклем. Бо гэта ўжо падмена: нашага іхным, фальклёрнага – ідэалягічным, і насамрэч падмена гэтая робіцца на негалосную дзяржаўную замову.
Згодна з маёй Кнігай Кніг, на Віцебскім Паазер'і – свае тэмы. І свае ўлюбёныя часіны. І стылістыка нейкая ну такая ўжо фальклёрная:
Ты год от года все дороже,
Словно библейская строка,
С тобой становишься моложе,
Как будто пьешь из родника.
Пэўне, так бабкі на Паазер'і пяюць. На сваіх віцебскіх гаворках… «Слоўна біблейская страка…» – выводзяць яны, забыўшыся, за каго галасавалі.
Наагул, віцебскі фальклёр, калі верыць кнізе, актуальны і сацыяльна-значных тэмаў не цураецца. Гэта вам не «Вось хто-та з горачкі спусьціўся». Гэта – народная беларуская песьня:
Зорька над тюрьмою догорает,
Арестантик молодой не знает,
Что пробил его предсмертный час,
Ужинает он в последний раз.
В карты перекинулся с соседом,
Чихиря, он выпил напоследок
И решил, что спать ему пора
С вечера до самого утра.
Паводле ўкладальнікаў зборніка, беларускі народ у сваіх сагах і паданьнях прытрымліваецца дзьвюхмоўя – строга ў адпаведнасьці зь дзейнай-бязьдзейнай канстытуцыяй. То бок калі і пяе песьні, дык такім паліті моўна-карэктным чынам, што не прыдзярэшся: дзесяць строфаў па-расейску, адна па-беларуску. Праўда, захаваць гэтую матэматычную роўнасьць атрымліваецца не заўсёды. Часам расейская бярэ верх. Але з народам не паспрачаешся. Ён сваё «так» сказаў, прыярытэты вызначыў і фальклярыстам засталося толькі прыняць да ведама новую, як для беларускай народнай творчасьці, сытуацыю.
Троіца ідзець,
Нечага надзець.
Пайду я к сястрыцы
Прасіць спадніцы.
Мая сястрыца
Дала спадніцы,
Спадніцы дала,
Я дамоў пайшла.
І тут голая гераіня раптам успамінае, што яна і нармальным языком гаварыць можа – і праблема вырашаная сама сабою:
Пел в кустах соловушка до зари
Песенку весеннюю о любви,
О любви и верности нам с тобой,
Чтоб жилося счастливо, милый мой.
Беларуская мова займае ў кнізе месца роўна столькі, колькі заслугоўвае – на погляд віцебскіх вучоных. Не, ня трэба думаць, што крэолы Паазер'я далёкія ад патрыятызму. Зь ім якраз усё ў парадку. Абы з кім там, на Паазер'і, ня лягуць, а калі лягуць – дык не запяюць:
Женился б на грузинке я, Но какова жена?
Сама, будто тростиночка, Лицом – черным черна.
