Читать книгу Ніякай літасьці Альгерду Б. - Альгерд Бахаревич, Ольгерд Бахаревич - Страница 6

Гэта быў малады яшчэ чалавек з дрэннымі, быццам гаспадарчым мылам нашмараванымі зубамі, у нязьменна брудным спартовым касьцюме – і я яму вельмі зайздросьціў.

Дзень пры дні ён стаяў на прыпынку “Енісейская”, выцягнуўшы галаву і ўглядаючыся ў плынь машынаў – і, пабачыўшы здалёк свой улюбёны дзевяноста трэці аўтобус, вітаў яго радасным брэхам. Пры гэтым ён падымаў да грудзей рукі і складваў іх такім чынам, што выходзілі дзьве цалкам сымпатычныя лапы. І вось так, нецярпліва пераступаючы на мысках тонкіх ног, памахваючы ўяўным хвастом, брэшучы і ажно павіскваючы ад задавальненьня, ён стаяў на самым краі ходніка, рызыкуючы сустрэцца ілбом з бакавым люстэркам – пакуль дзевяноста трэці паволі пад’яжджаў і адчыняў дзьверы.

Кіроўцы пляваліся, але нічога не маглі зрабіць з чалавекам-сабакам. Бо той шторазу сумленна плаціў за праезд. Прабіўшы талёнчык, маладзён уладкоўваўся каля іхных пракураных кабінаў, у той самай высакароднай паставе, і аддана глядзеў скрозь шкло на разьюшаных стырнавых – пёс-рыцар дзевяностых, гатовы ахвяраваць усім дзеля сваёй веры і любові, найлепшы сябра чалавека, чатырохногі рамантык невядомай пароды.

Цёткі і дзядзькі зь Енісейскай называлі яго “Верны”. Ласкавая, калі падумаць, мянушка. Яму падабалася. Неўзабаве ён некуды зьнік. Ці то навечна застаўся ў бакавым люстэрку якога-небудзь ікаруса, ці то яго палічылі за пагрозу для грамадзтва і ізалявалі – ці то проста ён пераблытаў аўтобусы, заехаў не туды і так і ня здолеў вярнуцца на Енісейскую. Ён ніколі не зрабіў нікому нічога благога. Сьмяшыў дзяцей і дарослых, яго шкадавалі. Самае страшнае, што магло зь ім здарыцца – гэта здароўе. Ці перажыў бы ён у гэтым выпадку яшчэ раз гэткае самае ўзрушэньне?

Я сапраўды яму зайздросьціў. Так зайздросьцяць толькі кумірам і старэйшым братам. Бо ён мог вось так, а я не. Ну, хіба што скарыстаўшы якія-небудзь стымулятары. Дый тое для мяне гэта ўсё роўна была б Такая Гульня – а для яго гэта быў сэнс існаваньня.

А вось да некаторых пасажыраў гамбурскага мэтро зайздрасьці было ўжо паменей. Напрыклад, да той дзяўчыны студэнцкага ўзросту, якая звычайна выходзіла на станцыі Дамтор. Яна магла вывучаць што заўгодна: матэматыку, расейскі мат або этнасацыяльную марматалёгію, у ейнай торбе заўжды было напхана з тузін самых розных кніжак. А яшчэ там, паміж кніжак, над хвалямі сінеючага шаліка, побач з сырой моркаўкай, ляжала непрыкметная такая плястыкавая скрыначка. Дзяўчына садзілася ля акна, абгрызала зубамі пазгногці і акуратна скаладвала іх у скрыначку. Калі пазногцяў набіралася дастаткова, яна брала жменьку-другую, клала іх у рот і пачынала задуменна жаваць.

Пазногці храбусьцелі. Я азіраўся. Сьвет поўніўся небясьпекай і вусьцішшу. Пасівелы смуглявы чалавек бегаў па вагоне, з канца ў канец, і зазіраў кожнаму з нас у вочы, хапаўся за галаву, твар ягоны скажала грымаса самага сапраўднага болю. Магчыма, мы яму не падабаліся. Магчыма, ён не пазнаваў нас. Магчыма, ён нас ненавідзеў. Чаму? За што? Нічога не прадвяшчала бяды, быў сонечны дзень, вайна была далёка на поўдні, эўра цьвіў і пахнуў і цягнік рухаўся паводле раскладу. Урэшце неспакойныя перамяшчэньні гэтага небаракі давялі да гістэрыкі нейкую пэнсіянэрку, і яна пачала крычаць. Ёй не хацелася жыць там, дзе перамяшчэньні ў прасторы немагчыма патлумачыць. Ёй хацелася зараз жа выйсьці з вагону. Яна крычала так, быццам яе гвалцілі. Побач загаварыў сам з сабой чалавек, падобны да мэнэджара сярэдняга зьвяна ў ня самай пасьпяховай кампаніі. Над блакітнай кашуляй жвава рухаўся вялікі кадык – быццам нейкая істота намагалася вырвацца на волю і не пралазіла ў глотку. Гэта заўважыла дама ў капелюшы і раптам яе званітавала проста на калені. “Блядзь”, – прамовіла яна на чыстай расейскай мове. Дзяўчына са скрыначкай пачала жаваць яшчэ хутчэй. Моркаўка ў яе торбе гарэла так ярка, быццам яе сарвалі проста з рэклямнага шчыта. Калі не заплюшчыць вочы – зараз нешта здарыцца. Мы ўсе адчувалі сябе замкнёнымі ў клетцы чужога вар’яцтва. Але калі дзьверы адчыніліся, ніхто ня выйшаў. Пакуль чужое вар’яцтва не псуе раскладу – яго можна трываць. Яно непазьбежнае. Яго чакаеш, падсьвядома, а часам нават зь нейкай надзеяй. Бо мусіць жа існаваць нейкае апраўданьне.

Сьвет цяпер такі, казала мая бабуля. Нялюдзкі. Людзі зьяжджаюць з глузду, бо сам глузд зьмяніўся. Ён цяпер як родны горад, куды вяртаешся і нічога больш не пазнаеш. Цяжка не загаварыць самому з сабой, калі на кожным кроку бачыш людзей, якія робяць тое самае – і якая розьніца, што ў іхных вушах схаваныя гэтыя дурацкія слухаўкі, а ў тваіх – не. Хіба ім ёсьць з кім гаварыць, апрача сябе?

У суседнім пад’езьдзе жыве кабета гадоў сямідзесяці, якая ледзьве ня кожны дзень высоўваецца ў акно і сварыцца з кімсьці, ясным, звонкім, зусім не старэчым голасам. З кім – ведае толькі яна сама. Пазаўчора ляйтматывам яе нараканьняў было: “ня буду я піць твае таблеткі!”. Учора: “ты была главой банды ў 240 чалавек”. Вуліца, поўная незнаёмых людзей, і чалавечы твар у акне – пакрыўджаны, злосны, нешчасьлівы. Побач зь ёй заўжды сядзіць прыгожы сабака і ўхвальна рыкае. Душа Вернага, якая знайшла сабе нарэшце прыдатнае цела.

Мусіць, ня я адзін памятаю тую неверагодную, з цагляным загарам мадам, якая разгульвала гадоў дзесяць таму па Менску ў балетнай “пачцы”. У тыя часы я быў знаёмы з адной жанчынай, вязьнем нацыстоўскіх канцлягераў, якая любіла паказваць журналістам шнары на сьпіне і сьцёгнах – яна задзірала сукенку і дэманстравала іх бязь ценю сораму, і паспрабаваў бы хто адвярнуцца – ніхто ж не забыты і нішто не забыта: так нас выхоўвалі…

Варта падумаць пра ўсіх гэтых людзей, як яны зьлятаюцца да цябе, як пчолы на мёд. Яны побач, абсалютна бясплатна і ледзь ня кожны дзень. А як інакш, калі ўсё навокал так прывідна і хістка?

У кілямэтры ад нашага дому – стары менскі аэрапорт. Галоўны ўваход зачынены, але кавярня працуе. Паперка на дзьвярах папярэджвае пра дрэс-код і абяцае фэйс-кантроль. Старасьвецкае акно на ўсю сьцяну, якое наводзіць на думкі пра вітражныя хрыстовы страсьці, сходы, па якіх магла б падымацца Маргарыта на воляндавым балі. Савецкая ляпніна, асалавелая лапезнасьць ва ўсім, паўзмрок, накрухмаленыя сурвэткі, высокія сталінскія столі, строга сымэтрычна расстаўленыя сталы – і ніводнага наведніка. Прасторная заля – абсалютна пустая. Вазачкі з марозівам, падобныя да высахлага фантану ўнізе перад аэрапортам.

А людзі ў вас бываюць? – пытаемся мы афіцыянтку.

Яшчэ ня вечар, – адказвае яна злавесна. Хаця даўно ўжо вечар і нават прыцемкі. Са сцэны пачынае стагнаць нейкае архаічнае тэхна. І ты пачынаеш дадумваць: вясёлых камандзіровачных, якія шумелі тут некалі, закусваючы катлетамі па-кіеўску. Шэратварых чыноўнікаў, што змагаюцца з боязьзю пералётаў уседаступным каньяком. Дзяцей, якім так хочацца паглядзець на іхны Ту, а іх трымаюць тут і таму яны штохвіліны просяцца ў туалет. Круглых афіцыянтачак, якія коцяцца бачком паўз шчасьлівыя твары падарожных. Здаецца, ты чуеш рэха іх галасоў, “шуткі-смех-веселье”, гэта ты ладзіш ім фэйс-кантроль і вызначаеш дрэс-код няіснай ужо эпохі. І “вар’яцтва душу ахінае, закалыхвае і спавівае”…

Я зайздрошчу волі вар’ятаў. Я амаль люблю таго дзівака, які ляжаў учора пад акном у траве і маліўся сваім багам – голасна, як паўночнакарэйскае радыё. Я памятаю Пісьменьніка – лысага, з кругамі пад вачыма, ён сядзеў у тралейбусе і ўвесь час нешта пісаў асадкай, ён сьпісваў адзін нататнік за другім і складваў іх у партфэль; аднойчы я зазірнуў яму праз плячо: ён проста выводзіў на паперы бясконцую хвалістую лінію, падобную да нечай кардыяграмы.

Яны Іншыя – але Іншыя без напругі. Ім ня трэба ладзіць пікетаў, парадаў і паралімпійскіх конкурсаў, каб выказаць сваю іншасьць. За іх ніхто не заступіцца – але ніхто і не аспрэчыць іхнае права на існаваньне. Вар’яцтва больш ня выклік. З аднаго боку, яго, вар’яцтва прыкметна паболела, зь іншага – яно практычна разьвіталася з тым, што цяпер называюць мастацтвам. Ні Мамонаў часоў “Гукаў Му”, ні хаця б Вася Шугалей сёньня ўжо немагчымыя. У мастацтва цяпер ідуць здаровыя розумам – Эўропа, фонды, гранты, фэстывалі, выставы і гэтыя, як іх… пэрформансы, узаконеная форма шызафрэніі. Хворых нешта не відаць. Усё цяжэй быць сярод іх сваім – ну хіба што ў вёсцы, дзе суседзі глядзяць на цябе рыхтык як ты на сваіх сталічных бажаволкаў.