Читать книгу Ніякай літасьці Альгерду Б. - Альгерд Бахаревич, Ольгерд Бахаревич - Страница 5

Мы – людзі зь мінулым: ты і я. Спрабуючы зразумець, хто ты, паволі ідучы да цябе па разорах таго, што было да мяне – непазьбежна натыкаешся на процьму знаёмых і незнаёмых людзей. Менск – вялікая вёска, з кім ні пагаворыш, абавязкова знойдзеш агульных прыяцеляў. Нехта з кімсьці вучыўся, працаваў, спаў, бухаў, сядзеў… На ваду глядзеў. Нехта нешта пра некага абавязкова чуў – хоцькі-няхоцькі. А так – вёска: ну хіба што хаты тут над галавою, зорак паменей і ваколіцы вечна ў імгле.

А ў ёй мільгаюць яны – людзі з твайго мінулага, у якім мне так хочацца разабрацца. Рукацца зь імі? Раздражняцца? Раз зірнуць – і забыць? Прыняць з распасьцёртымі? Раўнаваць? Давядзецца зрабіць усё гэта разам. Асабліва апошняе.

Рэўнасьць да мінулага непазьбежная. Да мінулага тых, каго любіш. Да чужога. Да ўласнага. Некалі ў мяне была дзяўчына, у якой я быў першы. То бок ніякіх яе успамінаў, якія выдумаў бы я сам. Але нават у яе было столькі мінулага, што яго хапіла б на тое, каб закатаць на зіму і паставіць у цёмнае і прахалоднае месца. Мінулае мае ўласьцівасьць выбухаць у самы неспрыяльны момант. Мінулае насьцігае, калі ты думаеш, што ўжо даўно сьпіш.

Калі ты дачытаў да гэтага месца – значыць, і ў цябе ёсьць чужое мінулае. І ты да яго раўнуеш. Гэта бог сказаў: дзяліцца, а чалавек сказаў: сам ня гам і другім ня дам.

Можна раўнаваць да мінулага, якога ў цябе не было. І, як і належыць добраму, палітычна і граматычна карэктнаму мінуламу, ужо ніколі ня будзе. Я сустракаў людзей, якія ўздыхаюць па пяцідзясятых: па часах Элвіса і стылягаў; ім таксама хацелася б вось так, з кокам, у дудачках, Саўка энд Грышка… Па шасьцідзясятых – калі сьвет быў крышку прыгажэйшы і нашмат больш музычны. Па саракавых – ужо ж яны задалі б перцу і немцу, і маскалю, ужо ж яны б зь Філістовічам… Ага, ёсьць і такія.

Хаця саракавыя – гэта, на шчасьце, ня толькі вайна, гэта яшчэ і кіно, і музыка, і літаратура, дый сьвет не сканчаецца ў Эўропе. А яшчэ ўздыхаюць па Парыжы трыццатых, па дваццатых, па тых часах, калі жанчыны насілі такія фрызуры і такія сукенкі, што іх запаміналі адразу і назаўсёды; калі мужчынамі можна было ганарыцца, не рызыкуючы ўляпацца ў гей-скандал; калі сьвет яшчэ пахнуў – пякуча і соладка, і не шукаў сродкаў супраць поту; калі тых, каго цяпер называюць старымі майстрамі, можна было пабачыць проста так на вуліцы – і не пазнаць. Сумуюць па Нашай-Нянашай Вільні – пасядзець бы на Антокалі годзе так у 1929; па панскай Польшчы, згадваючы Пясэцкага і Аляхновіча, па першым джазе, па часах “лясных братоў” – нават па Аўстра-Вугоршчыне часоў імпэратара Франца-Іосіфа. І што такое настальгія па савецкай імпэрыі пэўнай часткі не зусім полава сьпелага насельніцтва, што такое ўсе гэтыя маечкі “Born in USSR“, што такое ўсе гэтыя калярадзкія стужачкі, гераічныя фільмецы і дурацкія песенькі – калі ня рэўнасьць да непражытага мінулага?

А можна пайсьці і далей. Параўнаваць трошкі да таго даўно вымерлага сьвету, у якім кожная рэч была непаўторным творам: ад тэлефону да матыкі, да сьвету, яшчэ не сапсаванага літаратурай. Дзе мятлік нічога не сымбалізаваў, а лётаў сабе і крэсьліў у паветры знакі быцьця, і дзе бедную гусь ні з чым не рыфмавалі, а елі, выціраючы тлустыя пальцы проста аб штаны.

Не прыкідвайся, што ты не такі і хочаш жыць тут і цяпер. Тут і цяпер здольны любы дурань. Ты іх ня любіш, ты апрануты ў сёньня, як у зьмірыцельную кашулю. Дый хто будзе раўнаваць да цяпершчыны. Хіба што палітыкі. Але рэўнасьць цяперашніх нацыяў да свайго і чужога мінулага – усе гэтыя бязглуздыя войны за ня намі падзеленую спадчыну – не кранаюць. Рэўнасьці трэба хрыбет асобнага ўзятага чалавека, каб зайграць на ім свае маршы. А дзе ляжыць хрыбет нацыі? Трохі сьмешныя ўсе гэтыя крыўды на літоўцаў: нам няма чаго дзяліць ні зь імі, ні з палякамі. А рэўнасьць усё адно ёсьць. Дробная, гідкая. Толькі на Антокаль 1929-га зь ёй не патрапіш. І нават да Наваградку 2013-га на яе сьлізкай сьпіне не даедзеш.

Рэўнасьць – гэта ўмоўны лад. А мінулае – пэрфэкт, дасканаласьць, якая адбылася.

За такое асабістае мінулае, якое ўжо ніколі не пражывеш і да якога часам так моцна раўнуеш, можна запраста аддаць кавалак свайго жыцьця. Прызнаньне за прызнаньне: асабіста мне хацелася б апынуцца ў Бэрліне годзе так у 1922-м. Выправіцца на шпацыр, праехацца ў мэтро, пасядзець у кавярнях і на начных вакзалах. Палову жыцьця аддаў бы. Ну, ня цалкам, вядома. Часткамі. Па месяцы, па тыдні – на білет у адзін канец неяк набралося б.

Або – у Менску 60-х. Пакінуўшы машыну часу ў кабеты з пажоўклага фотаздымка. Зьліцца з натоўпам, не падаваць выгляду, сесьці ў трамвай, трапіць пад грузавік… Застацца.

Рэўнасьць да мінулага – гэта мастацтва, на якое здольны кожны, такое самае бессэнсоўнае і вялікае хараство. Яна нічога не стварае, яна інтымная і балючая, яе лепш трымаць пры сабе. Калі яна і натхняе нас на ўчынкі – дык не на тыя, якімі варта было б ганарыцца. Яна заганяе нас у кут: калі я раўную цябе да твайго мінулага, калі я наогул раўную да мінулага – значыць, яно яшчэ ня скончылася. Значыць, давядзецца глядзець на цябе з учора. Але ўчора ніякай цябе яшчэ не было.

Значна лепш раўнаваць да будучага. Менавіта гэтае пачуцьцё гоніць час наперад і стварае нагоды: інфармацыйныя і проста выпіць за штосьці.

Цяжка ўявіць сабе, што некалі сьвет будзе існаваць безь цябе. Што цябе не запросяць, безь цябе абыдуцца. Рэўнасьць пячэ вочы, рэўнасьць вымушае думаць пра вечнасьць і ўскокваць у апошнія вагоны – без увагі на тое, што іх адчэпяць на наступнай жа станцыі. Думаць пра вечнасьць і займацца такімі небясьпечнымі скокамі – справа пісьменьнікаў. Вось жа, ня так даўно адразу некалькі аўтараў пакінулі праўладны саюз (пакінем рытарычным пытаньне, што яны там наагул рабілі). Раўнуючы да мінулага, ты па-за законамі. Прыраўнаваўшы да будучыні, ты апынаешся ў магічным коле этыкі. Хочацца даказаць часу, што ты лепей. Хочацца застацца.

Я пішу гэтыя радкі ў цудоўнай хаце на Глыбоччыне, у месцы, дзе пакуль што ніхто не пераймаецца рэўнасьцю да мінулага. Рэўнасьць да такіх рэчаў жыве ў гарадах – або ў непамерна вялікіх вёсках, дзе ваколіцы заўжды захінутыя імглой, так што не разьбярэш, дзе мяжа: паміж мінулым і будучым, паміж тваім учора і нашым заўтра. Пішу і спрабую ўявіць сабе, як зьменіцца тут усё, калі рэўнасьць да будучыні дабярэцца сюды, і што будзе з намі, і што з табой, і што мне рабіць зь імі, тваімі беспакойнымі жоўтымі мятлікамі.