Читать книгу Kan ek maar aan jou selluliet vat? - André le Roux - Страница 9

Die eerste stadium van die liefde, oftewel die pienk-lens-effek

To be in love is merely to be in a state of perceptual anesthesia.

– H.L. Mencken

Gravitation is not responsible for people falling in love.

– Albert Einstein

Dit begin by daardie eerste kyk in mekaar se oë, die tweede kyk, en dan ’n groot glimlag. Jou oë gaan wyd oop – voor jy skaam afkyk. Jy skuil agter jou hand en giggel. Jy vat aan jou hare, streel met jou tong oor jou lippe (“kyk, hier is seksuele potensiaal,” volgens Joe Navarro, ’n gewese spesiale agent in teenintelligensie van die FBI en lyftaalkenner), en jy stoot jou borste subtiel uit. Jy strek jou nek (“kyk, ek is weerloos”). Jy draai jou heupe net effens in die man se rigting (“kyk, ek’s vrugbaar”).

En loer weer skalks na hom.

Jy’s besig om te flankeer.

Hy glimlag ook, strek en stoot ook sy bors uit, pof homself as ’t ware op, sy rug staan skoon krom. Sy handgebare is groot wanneer hy sy beursie uithaal. Hy vat aan sy ken. En beantwoord jou kyk. In ’n stadium lê julle jul hande oop voor julle (“kyk, ek is ongewapen, ek steek niks weg nie, jy kan my vertrou”).

Hy’s besig om terug te flankeer.

Jou maag maak ’n aangename draai en sy mond water, hy sluk. Jou hart klop vinniger, jou handpalms sweet. Jy voel so lig, jy kan opstyg, terselfdertyd lam. Jy gloei met ’n blos op jou wange. Hý wil sommer ou Beatles-liedjies sing.

Nou is julle besig om verlief te raak …

Jy het reeds ’n vae prentjie van hom in jou kop, jou “ideale” man. Natuurlik bestaan die ideale man, én die ideale vrou. Dis die een op wie jy verlief raak! Later is dit die een met wie jy trou al is dit dalk nie dieselfde een op wie jy die eerste keer verlief geraak het nie.

Wat daarna gebeur, is ’n ander storie …

Volgens navorsing kies jy ’n man wat soos jou pa lyk, en hy ’n vrou wat soos sy ma lyk. Of julle kies iemand wat na julself lyk, solank julle net nie té veel na mekaar lyk nie, anders is jul gene dalk te identies en jul kinders se immuunstelsel swakker. Julle wil gesonde kinders hê.

Wanneer vroue ovuleer, kies hulle mans met ’n manlike voorkoms (vierkantige gesig, reguit wenkbroue, dunner lippe). Andersins kies hulle mans met vrouliker (ronder) gelaatstrekke.

Julle soek nie na dieselfde kenmerke in mekaar nie: Hy kyk hoe vol jou lippe is (voller lippe, is bevind, laat ’n vrou jonger lyk), die grootte van jou mond, hoe lank en breed jou ken is. Jy kyk na die afstand tussen sy mond en wenkbroue, hoe lank sy gesig is, die afstand tussen sy oë, en die grootte van sy neus.

En persoonlikheid tel ook.

Die plaaslike webwerf Health24 publiseer jaarliks die Great South African Sex Survey. Die 2009-meningspeiling het 11 181 respondente gelok, oënskynlik verteenwoordigend van die 2,6 miljoen Suid-Afrikaanse, stedelike volwassenes van 20 jaar+ wat minstens R2 500 per maand verdien en minstens matriek het (voortaan net die Health24-meningspeiling genoem).

Volgens die meningspeiling word die meeste mans aangetrek deur ’n mooi lyf en voorkoms (het hulle enigiets anders verwag?), terwyl die meeste vroue val vir gesels, doodgewone conversation.

Maar die eienskap wat mans verlief sal maak, is “mind and conversation”, terwyl vroue verlief raak op ’n “sielsmaat” en daarna soek na “mind and conversation”. Dan tel voorkoms en ’n mooi lyf min vir ’n man, onderskeidelik 7% en 5,8%. Vir vroue tel voorkoms en ’n mooi manlike lyf nog minder: net 2,2% en 1,6% onderskeidelik.

Mans het ook ’n paar ander eienskappe genoem wat hulle in die vrou soek waarop hulle verlief sal raak: nuuskierigheid, ’n sin vir avontuur, intelligensie, sin vir humor, houding, karakter en persoonlikheid, asook fisieke eienskappe soos mooi oë, hande, voete, hare, ’n glimlag, mooi tande en, seker vanselfsprekend, mooi borste en boude.

Vroue het ook genoem: ’n vonk, ’n “vibrasie” of aura, ’n glinstering in die oog, die manier waarop die man beweeg, die kontoere van sy arms, sy passie, ’n glimlag, intelligensie, kreatiwiteit, selfversekerdheid, charisma. Die man moet ook skoon wees en lekker ruik. Hy moet “klas” hê, met goeie maniere. Jy kyk na sy hare, sy (sterk) gesig, sy hande, stem, tande, lippe en boude.

Vroue kyk nogals graag na ’n man se boude.

Daar’s sowaar nog: volwassenheid, beskeidenheid, geloof, hoë morele waardes, respek, opregtheid, en hy moet goed met mense oor die weg kom. En, natuurlik, hy moet van diere hou.

Vir ander vroue is dit: arrogansie, houding, status en ’n cocky sin vir humor.

Vroue soek nie min nie …

Die gemene deler in bostaande, naas fisieke eienskappe, is intelligensie. ’n Switserse studie (2010) het bevind verhoudings werk beter as die vrou ’n bietjie slimmer as die man is. Blykbaar is jul kanse 20% beter om gelukkig te wees as die vrou 27% slimmer is, volgens die navorsing aan die Geneefse Sakeskool. (Hulle sê selfs jy moet ’n graad hê en hy nie.) Daarby moet hy verkieslik vyf jaar ouer as jy wees, en julle moet uit dieselfde kulturele agtergrond kom.

Weer eens soek julle ’n man soos Pa, ’n vrou soos Ma. Gedeelde belangstellings, waardes en daardie gedeelde kulturele agtergrond sal help, hoewel dit nie bepalend is nie.

Die Amerikaanse gedragswetenskaplikes Stephen Emlen en Peter Buston (2003) het byna 1 000 studente tussen 18 en 24 gevra watter eienskappe belangrik is in ’n langtermynmaat en ook in hulself. Die tien eienskappe wat die studente in volgorde van belangrikheid moes plaas, was a. geld, b. fisieke aantreklikheid, c. getrouheid, d. ouerskapvaardighede, e. sosiale status, f. gesondheid, g. of hulle kinders wil hê, h. toegewydheid aan jou, i. ambisie, en j. sterkte van familiebande.

Geld, status of fisieke aantreklikheid was nie boaan die studente se lysie nie. Aantreklikheid was net belangrik vir mense wat hulself ook as aantreklik beskou het. Die belangrikste eienskappe was a. goeie ouerskapvaardighede, b. toegewydheid en c. seksuele getrouheid. Dié eienskappe was eweneens die belangrikste in hulself.

Liefde is wel ’n sintuiglike ervaring. Jy a. sien dit eers, dan b. hoor jy dit wanneer julle begin gesels, dan c. ruik julle mekaar, en dan d. voel julle dit – letterlik en figuurlik – wanneer julle aan mekaar begin vat.

Britse navorsing (2010) het getoon ’n man wat ’n langtermynverhouding soek, maak meer oogkontak. Hy kyk langer na jou gesig as na jou lyf. Maar as sy oë aanmekaar na jou lyf afdwaal, stel hy dalk net belang in ’n kortstondige aandjie uit (of in).

Oog-taal, noem die Amerikaanse antropoloog en gedragswetenskaplike Helen Fisher dit. Soos toe julle met mekaar begin flankeer het.

Jul arms raak ook “losser” om die ander persoon in te laat, te wys jy’s welkom, voeg Joe Navarro by.

Al hierdie verliefdheid en lyftaal gebeur in die brein. As die brein nie vonke afgee en sterre laat verskiet nie gaan julle nie twee keer na mekaar kyk nie.

Dit begin by sy testosteroon en jou estrogeen. Die liefde is vol chemie en onkeerbare hormone, nie logika nie. Sonder hormone is dit nie moontlik om verlief te raak nie, en sonder om verlief te raak is dit nie moontlik om lief te raak vir mekaar nie.

Al kom julle verby die eerste toets van verliefdheid (julle hou van wat julle sien), kan julle die tweede toets dop sodra julle jul monde oopmaak.

In so ’n hoë estrogeen-stemmetjie kom dit: “Ek hou nie van pizza nie.”

“Hoe bedoel jy jy hou nie van pizza nie?” (Diep stem.)

“Pizza gee my sooibrand.”

“En braaivleis?”

“Braaivleis laat my hik.”

“Rugby?”

“Is barbaars.”

Die brein is doodstil, niks gebeur nie, die hormone hiberneer of fibrilleer soos ’n ongesonde hart. Maar as julle albei hou van wat julle sien en hoor, kan julle aangaan na ruik en voel …

“Jy’t so ’n pragtige mond, ek wil aan jou lippe hang! Jy’s seker nie van hier rond nie? Pofadder, kan jy nou meer? Ek’t ’n tante Joan wat daar woon. Sy’s baie ryk, ’n stuk of ses plase in die omgewing.” (As jy nog nie weggehardloop het nie …)

Om te spog met ’n ryk tante is een van die swakste aanlê-sinne. Die beste een is aangewys op ’n wetenskapfees in Skotland (2006): “Waarvan hou jy op jou pizza?” Dit gee julle kans om oor iets te gesels.

Toevallig het ’n Amerikaanse neuroloog (2005) bevind die geur van kaas-pizza verbeter die bloedvloei na ’n man se penis met 5%, springmielies met botter op met 9%, en laventel en pampoentert albei met 40%. Laasgenoemde twee geure laat ’n vrou ook nie koud nie, maar die geur van drop of liquorice saam met die geur van komkommer (omdat dit fallies is?) laat meer bloed na haar vagina vloei. Drop doen dit ook vir ’n man (13%), en gekombineer met die geur van oliebolle verbeter dit tot 32%.

“Ek ruik doughnuts!”

Die hormone begin bruis, tintel en tuimel.

“Wat gebeur met my? Ek het nog nooit so gevoel nie!”

“Ek ook nie!”

Adrenalien sit jou hart op loop, verhoog jou bloeddruk en sit ’n blos op jou wange. Dit maak jou so “wakker”, dit voel of jy aan adrenaliensport deelneem. Jy konsentreer goed, jou korttermyngeheue verbeter dadelik, jy’s doelgerig – maar kan nie slaap nie. Jou eetlus neem ook af. In dié stadium is koue water en ’n stukkie kaas ’n volledige ete. Of julle voer mekaar stukkies pizza of tjips.

Kos speel inderdaad ’n belangrike rol in ’n vryery. Sodra hy jou uitneem vir ete en hy betaal, weet jy hy’s besig om jou die hof te maak, sê Fisher. Dus: Kos in ruil vir seks (courtship feeding), en dit maak sin. Deur vir jou kos te koop probeer hy wys hy het die vermoë om vir jou, en later vir die kinders, te sorg.

Alles gebeur in die regterkant van jou brein en in die middel, waar die liefde lê, maar julle sien hoe mooi die ander een is aan die linkerkant van die brein.

Julle is vol energie en sien kans vir enigiets. Julle skrik nie vir ’n risiko nie. Of julle 16 of 60 is, maak nie saak nie, julle besluit om by Gouritsrivier te gaan rekspring, al het julle nog nooit eens by die woonstel se drie voordeurtrappies afgespring nie. Die liefde het daardie deel in die amigdala van die brein waar vrees ontspring eenvoudig stilgemaak.

“Weg is ons!”

Julle fokus net op mekaar, kan aan niks anders dink nie. Fisher glo hierdie fokus is nodig sodat die man nie sy “mating energy” vermors op vroue in die algemeen nie. Hy konsentreer op een vrou, en dis jy.

Jy’s sy dopamien en hy joune.

Dié neuro-oordragstof sorg vir daardie uit-jou-vel-uit-gevoel. Die najaag daarvan lei ook tot verslawing en die drang na sekere kossoorte of soetgoed soos sjokolade. ’n Breinskandering met funksionele magnetiese resonansie-beelding (fMRI) sal toon meer bloed vloei na daardie gedeeltes van jou brein wat die meeste dopamienreseptore het, soos in die breinstam. Sou die dopamiensentrum in jou breinstam elektries gestimuleer word, sal dit intense plesier verskaf, soortgelyk aan ’n orgasme. Dopamien is die rede hoekom julle altyd terugkom vir nog seks. (Die stelling dat ’n man seks op die brein het, is dalk nie ver van die waarheid nie.)

Dit laat jou ook emosies soos vreugde, hartseer en toegeneentheid of lieftalligheid ervaar. Dit maak dat ’n vrou versorgend optree teenoor haar kinders, en dit skep uitgelatenheid (playfulness). Mense wat met ’n genetiese defek gebore is en te min dopamienreseptore het, verloor later hul spelerigheid en lus vir die lewe omdat hulle nie meer die gewone plesiertjies van die lewe geniet nie. Dan gryp hulle na alkohol, dobbel of die soetgoed …

Dopamien styg juigend tydens seks (woelmuise s’n styg met 50%) en serotonien val, hoewel dit ook ’n goedvoel-oordragstof is. Laasgenoemde speel ’n rol in depressie en het te doen met jou bui, eetlus, slaap, geheue, seks. (Vroue het sewe keer minder serotonien as mans.)

Dopamien en serotonien is gemoeid met emosies en verskeie middels kan albei verhoog of verlaag. Dopamien is die basis van baie psigiatriese medikasie.

Navorsers (1999) het bevind wanneer serotonien tydens seks val – met tot 40% – val dit tot op die vlak wat aangetref word in mense met obsessief-kompulsiewe versteuring. Medikasie wat die werking van serotonien beïnvloed, soos Prozac, word gebruik om toestande soos dié en depressie te behandel.

Die liefde is ’n obsessie, diagnoseerbaar. Enigeen kan sien julle het “die skoot hoog deur”.

Maar dopamien is sterker as serotonien. (’n Hoë dopamienvlak speel ’n rol in seksuele fetisje en ook skisofrenie.) Trouens, alle middels of gewoontes wat verslawend is, soos dwelms en dobbel, verhoog die dopamien in jou brein. Jy raak inderwaarheid verslaaf aan die styging van dopamien.

Selfs net ’n foto van jou maat laat dopamien styg. Mense loop nie verniet rond met foto’s van hul geliefdes in handsakke, beursies, op selfone of rekenaarskerms nie.

“Ek’s malverlief op jou, my Woelmuis, ek’s verslaaf aan jou!”

Hy wil op die dak klim en vir jou viool speel, die resultaat van die dopamien en ook noradrenalien. Wat nie baie rasioneel is nie, want hy kan in die eerste plek nie viool speel nie.

Julle doen irrasionele dinge.

Julle lag baie.

Julle plaas mekaar op ’n troontjie. Julle kan niks verkeerds doen of sê in mekaar se oë nie. Julle is sienderoë blind. Eers jare later sal jy sê: “Ek sien nou eers hoe krom jou neus eintlik is.”

Paartjies wat deur ’n rooskleurige bril na mekaar kyk – die sogenaamde pienk-lens-effek – is baie meer tevrede met mekaar, ook later in hul verhouding. Dit sal jul verhouding dus op die lang duur goed doen as julle die pienk-lens-effek so lank moontlik kan behou.

Dit kan natuurlik ook andersom gebeur: Dat julle éérs tevrede is met mekaar en daarom deur ’n rooskleurige bril na mekaar kyk. Wat belangrik is, is die rooskleurigheid. En die hormone wat help, is oksitosien, vasopressien en endorfien, laasgenoemde die liggaam se natuurlike pynstiller.

Oksitosien word saam met dopamien afgeskei tydens seks, wat ’n emosionele band help vorm. Hoe meer seks, hoe meer oksitosien en hoe sterker die binding. Sonder oksitosien sou julle in die eerste plek nie op mekaar verlief geraak het nie. Dis ook bekend as die troetel- of liefdeshormoon, nes dopamien ook bekend staan.

Nou’s daar (onromantiese!) wetenskaplikes wat sê oksitosien gaan nie eintlik oor emosionele binding nie. Dit veroorsaak die spiersametrekkings tydens orgasme om die man se sperm voort te dryf, en ’n vrou se kontraksies tydens geboorte. Hul sterkste argument: Mense het seks sonder om te “bind”, hulle beweeg eenvoudig aan.

Buitendien: Soos jul binding binne die verhouding sterker word, verflou die vasopressien en oksitosien. Maar hoe langer die verliefde stadium (romantiese fase), hoe sterker jul langtermynbinding.

Julle gesels deurnag en deel emosionele goed wat julle nog nooit met iemand anders gedeel het nie, en julle voel veilig daarmee. Liefde laat jou pupille vergroot, wat jou oë aantrekliker maak. (Is dit hoekom julle so in mekaar se oë sit en kyk?)

Om weg van mekaar te wees, selfs vir kort rukkies, is pynlik. Siek van verlange. Die liefde is so lekker, dit maak eintlik seer. Siek van die liefde. Koorsig. Duiselig, hartkloppings, maagpyne, kan nie reguit dink nie, konsentrasieprobleme, kan nie slaap nie. Julle wil flou word. Julle asem mekaar in, eufories.

Julle kry ander mense, wat nie ervaar wat julle ervaar nie, eintlik jammer. Jul liefde is die beste en grootste in die geskiedenis. Cleopatra s’n was sommer kalwerliefde. Julle kan jul hande nie van mekaar afhou nie. Enige verskoning om in mekaar se arms te wees, julle is onafskeidbaar.

Wat wetenskaplikes via magnetiese resonansie agtergekom het, sal die romantikus in jou laat glimlag: Romantiese gevoelens in jou brein registreer nie dieselfde as seksbeluste gevoelens nie. Trouens, Fisher glo romantiese liefde is sterker as die seksdrang: Wanneer jy seks geweier word, gaan soek jy bloot verder daarna. Maar as jy romantiese liefde geweier word – jou liefde word nie beantwoord nie of jou groot liefde los jou – stort jy in duie.

In die Health24-meningspeiling van 2009 is gevra: Wat kom eerste: liefde of seks? Vir die meeste mans én vroue was dit liefde: 45,3% van mans, 61,8% van vroue. Seks: 18% van mans, 8,3% van vroue.

Mans is in die minderheid hier, maar byna die helfte is inderdaad romanties!

Daarom sal ’n man verby tien vroue kyk tot hy jóú raaksien. En as hy hou van wat hy sien, kliek iets in sy kop en hy staan vinnig nader … dis die dopamien wat hom so doelgerig na jou toe stuur.

En terwyl julle gesels, boots julle mekaar se lyftaal na. Hy kruis sy bene, jy kruis jou bene. Jy vat aan jou hare, hy vat aan sy hare. Julle is in pas. Dit word interaktiewe of sosiale sinchronie genoem, ook bekend as isopraktyk (isopraxis).

Die proses begin reeds by babas, verduidelik Fisher – die baba sinchroniseer die bewegings van sy lyf met die ritme van sy ma se stem.

Julle kantel ook jul koppe terwyl julle so in mekaar se oë staar. Julle stel jul nekke bloot, volgens Navarro.

Nek-taal.

Navarro maak heelwat afleidings uit nek-taal. Wanneer ’n situasie stresvol of ongemaklik is, vat ons onwillekeurig aan ons nekke. Mans vat met die hele hand agter of aan die kant van die nek, of hulle trek aan die vel van hul ken net bokant die adamsappel, waar senupunte bymekaarkom. Wanneer dié area gevryf word, laat dit die bloeddruk daal en hartklop bedaar.

Dis kalmerend.

Vroue vat effens anders. Hulle vat eerder met die vingerpunte as die hele hand, voor, in die kuiltjie onder die adamsappel, of hulle speel met die hangertjie om hul nek. Wanneer ’n vrou aan die hangertjie om haar nek vat terwyl julle mekaar nog leer ken, dui dit op ’n bietjie senuweeagtigheid, of sy’s skaam. Die man wys dieselfde deur aan die kuiltjie in sy nek of hempskraag te vat.

Dis wanneer julle jul koppe kantel sodat die nek ontbloot is. Julle vat baie aan mekaar se nekke. Maar sodra daar die een of ander ongemaklikheid intree (iemand het ’n té persoonlike vraag gevra, daar’s iets waaroor julle nie wil praat nie), maak julle jul nekke styf. Dan trek die man aan sy hempskraag of sy T-hemp wurg hom skielik, en jy lig op jou beurt die hare agter uit jou nek, al kry jy nie warm nie.

Julle trek jul nekke in (skouers lig). Dis ’n baie goeie aanduiding van ongemak, angstigheid, swak selfvertroue of kommer.

Dié skouerbeweging is ook iets wat onbetroubare mense doen, of wanneer iemand moontlik jok, sê Navarro.

En voete-taal?

Navarro meen jou bene en voete verklap meer van jou gemoedstoestand as jou gesig. Wanneer gevaar dreig, verstyf jou bene danksy jou limbiese stelsel, en jou voete draai onwillekeurig in die rigting van die naaste ontsnaproete. Dis ook jou limbiese stelsel wat jou waarsku om nie so naby aan die afgrond te loop nie.

Ons staan gemaklik met gekruisde bene en gesels, maar sodra ons ongemaklik word, ontkruis ons ons bene, gereed om weg te loop (vlug). En wanneer jy ’n groepie mense nader, kan jy aan hul voete sien of jy welkom is: Hulle draai nie net hul bolywe na jou toe nie, hul voete draai ook saam in jou rigting. Jy is dus welkom.

Navarro sê ook wanneer ’n verhouding begin suur raak, is daar ál minder voetkontak tussen julle, al hou julle nog handjies vas …

Ondertussen is jy nog besig om hom deur te kyk, onbewustelik, om agter te kom of hy goeie genetiese materiaal vir jou toekomstige kinders is, of hy die “regte” man is. En dit kan tyd neem, teenoor ’n warrelwind-romanse waarin jy jou instink moet vertrou.

Deur seks uit te stel gee jy hom ’n kans om te wys of hy ’n “goeie” man is, met die veronderstelling dat ’n goeie man geduldig gaan wag tot jy eendag reg is daarvoor, volgens Britse navorsers (2005). Die “verkeerde” man se geduld gaan spoedig opraak en op ’n dag besef jy hy gaan nie terugkom nie. Maar jy’s bly jy’s ontslae van hom, want dit beteken hy was die verkeerde man.

Maar as hy lank genoeg rondhang … Dan is dit nog lank nie die laaste sien van dopamien of oksitosien nie. Daar’s feromone in die lug!

(Maar ook heelwat mites. Hulle het ons nie altyd reg geleer nie …)

Mite 1: Liefde is ’n wilsbesluit, ’n keuse

If your husband and a lawyer were drowning and you had to choose, would you go to lunch or to a movie?

– Anoniem

’n Wilsbesluit wanneer dit by die liefde kom, is uit jou hande. Daarvoor is die liefde gans te chemies.

Ál keuse of besluit wat daar is, is wanneer een van julle vra: Sal jy met my trou? En om by iemand te bly wanneer probleme opduik … dís ’n wilsbesluit.

Nie die liefde nie. Die liefde gebeur vanself.

Hoe om weer te begin date ná ’n mislukte verhouding of huwelik? Mense kry dikwels die raad: Kom ’n bietjie uit, gaan kuier, sluit aan by ’n dansskool, neem kooklesse. Daar waar jy ander mense kan ontmoet, en wie weet …?

“Maar ek’s al 30!”

Moenie so desperaat raak nie. Jy hoef nie liefde te loop soek nie. Die liefde sal jou wel vind. Hou net jou oë – en reuksintuig – oop.

(Hou vas, daar kom nog ’n hele paar mites, wat jou oë kan oopmaak.)