Читать книгу Podstawy geografii ludności - Dobiesław Jędrzejczyk - Страница 13

1. Geografia ludności a geografia czasu

Geografia charakteryzuje się różnorodnością koncepcji metodologicznych. Wynika to z faktu, że jej tradycyjne granice ulegają rozmyciu. Geografia wkracza bowiem na nowe pola badawcze, zastrzeżone dotąd dla socjologii, ekonomii czy też antropologii. W ten sposób powstają nowe kierunki badawcze oraz orientacje metodologiczne, wyznaczające rolę i miejsce geografii wśród nauk empirycznych.

Jednym z takich kierunków, a raczej orientacji metodologicznych, która wywarła duży wpływ na geografię ludności, jest geografia czasu. Tradycyjna geografia rozpatrywała człowieka, jego egzystencję i działalność w aspekcie przestrzennym. Natomiast geografia czasu, niewątpliwie pod wpływem współczesnej fizyki i humanistyki, umieszcza człowieka również w kontinuum czasowym. Tak więc z punktu widzenia geografii ludności należy również badać działalność człowieka w czasie. Wymiar czasowy i przestrzenny są ściśle ze sobą związane, gdyż tworzą sui generis czasoprzestrzeń, która również musi być przedmiotem badań geografii ludności.

Źródeł geografii czasu możemy upatrywać w początkach lat sześćdziesiątych, a zwłaszcza w powstałym wówczas kierunku fizykalistycznym w badaniach społecznych czy też, inaczej mówiąc, w tzw. fizyce społecznej. Twórcą nowego podejścia, podkreślającego ograniczenia ekologiczne, biofizyczne i lokalizacyjne, które limitują działalność społeczną i gospodarczą człowieka, był T. Hägerstrand (1970). Koncepcja geografii czasu została więc zastosowana w celu konstrukcji takiego modelu społeczeństwa, w którym ograniczenia zachowania człowieka mogłyby być przedstawione w kategoriach fizycznych (Węcławowicz 1983).

Czas nie zawsze był integralną częścią geografii człowieka, jednak zawsze odgrywał pewną rolę w użytkowaniu przez człowieka przestrzeni. Stąd, jeśli czas nie stanowi części szerszej wizji świata, to nasza wiedza o strukturze przestrzennej jest zawężona i niepełna. Szczególna rola czasu polega na tym, że o ile pieniądz pełni rolę uniwersalnego miernika w ekonomii i może służyć do opisu rzeczywistości gospodarczej, o tyle czas może pełnić do pewnego stopnia funkcję miernika syntetycznego dla różnych, trudnych do bezpośredniego poznania, kategorii opisu teoretycznego rzeczywistości społecznej (Wnuk-Lipiński 1981). Każdy człowiek od chwili swego urodzenia aż do śmierci przebywa, w sensie fizycznym, pewien szlak. Z teoretycznego punktu widzenia można wykreślić w przestrzeni linie, którymi człowiek poruszał się w ciągu swego życia, i określić, w jakim momencie czasu zajmował dane miejsce w przestrzeni. Problem ten najlepiej wyraża pojęcie szlaku życiowego człowieka.

Na szlak życiowy składają się zarówno codzienna droga z domu do pracy, po zakupy, wyjazdy na wakacje, jak i przeprowadzka do innej miejscowości czy innego kraju. Dotyczy to również wszystkich innych przestrzeni, które możemy zanalizować w skali dnia, tygodnia, całego roku i życia. Pojęcie to może dotyczyć nie tylko jednostek ludzkich, ale również zwierząt, roślin i wytworów człowieka, które w okresie swego istnienia wędrują razem ze swoimi właścicielami w przestrzeni i w czasie.

Z tych też względów pełne, wszechstronne (a uwzględniające wszystkie aspekty życia człowieka) odzwierciedlenie rzeczywistości wymaga posługiwania się cztero wymiarową czasoprzestrzenią. W sytuacjach, którymi posługuje się geografia ludności, zadowalający opis można osiągnąć posługując się czasoprzestrzenią trójwymiarową. Dwie osie współrzędnych opisują przestrzeń (czasem wystarcza nawet jedna oś), trzecia zaś opisuje czas.