Читать книгу Soetloop - E. Kotze - Страница 7

Die huwelik tussen Malie en die Taar word voltrek in die NG kerk op die dorp, ’n kort seremonie wat Ellen nie bywoon nie. Nie met die knieserige kleintjie nie. Sy het darem voorberei vir die paar mense wat die middag sal oorkom: hoenderpastei en melktert en karringmelkpoeding, tee en koffie en gemmerbier vir dié wat wil hê.

Claas het saam met die Milanners dorp toe gery en Malie by die kerk ingebring. Moontlik iets sterkers op Kalkrug gedrink voor hulle die kliprug afgekom het. Te vrolik!

Leopold Taar se ma met olierige hare en donslip is ook in gelid. Danig oor die klein kind, en guitig.

“As my man nie vroeg oorlede is nie, het ons wie weet ook …” Sy knik in Claas se rigting.

Dié is meer haar portuur as Ellen, wat soos die ouma van die bruid voel in haar verslyte swart tabberd. Haar halssenings is styf getrek van ingehoue spanning. Drink die mansmense nie te veel nie? Die vroumense sit ook elk met ’n soetetjie, Maria Jordaan inkluis. ’n Ongeërgde span op ’n Saterdagaand.

Wietie moet gaan melk om ’n kokertjie vol vir die Langbáners saam te gee, en ’n fles ingelegde perskes as geskenk van Ellen se suster. Sy en haar man het van Piketberg af gekom en sal die nag oorslaap. Gevolglik is Claas met die Milanners saam terug Kalkrug toe.

Die man slaap lankal, toe gesels die twee susters nog in die kombuis.

“Hoe vergaan is jy, Ellen, jy moet ’n slag wegkom,” huil haar suster in haar hals. “Kom vir ’n rukkie saam met ons, toe!”

Die versoeking is daar, maar om nou te gaan kuier, is om openlik toe te gee dat hierdie rampsalige sukkelbestaan vir haar te veel geword het. Sy kan dit nie aan haarself doen nie, en veral nie aan Claas nie. Dis die erkenning dat hulle misluk het wat haar nog elke maal keer as sy dink aan wegloop.

“As Piet vir Kerlientjie wegjaag, o waarnatoe dan?” sing die volkers van die Sandveld. Daarom bly Ellen maar, en stuur haar suster die volgende môre weg met die verskoning van te veel werk, lamtyd en skeertyd wat voorlê, ’n bakoond wat opgeklei moet word.

Soggens is Claas eerste in die kombuis om koffie te maak. As hy vir Ellen wil bring, keer sy.

“Ek sal self kom drink. Anders is die kinders almal wakker, en ek wil hulle nie nou al om my voete hê nie.”

“Ek het gedink jy kan ook nog ’n rukkie lê.”

“En die werk dan?”

Die verwyt bly nie agter nie, vernaam oor die ekstra bondel doeke elke oggend. Sy het aparte boerseep gekook vir die flenniekleertjies. Nadat die eerste stene uitgesny is, is dit gesmelt en weer in skoon water gekook, en nog ’n keer, tot drie maal toe en so suiwer dat ’n mens daaraan wil eet.

Hulle leef bolangs. Praat net wanneer dit nodig is.

Saterdagaand vra Claas pen en papier om ’n brief vir die skoolmeester te skryf. Hy wil verlof kry om Nieko tot ná braaktyd uit die skool te hou. Daar het ’n laat reëntjie geval en hy wil in die lande kom.

Die vetkers flakker in die blaker. Die vuur is uitgebrand. In elkeen van Ellen se oë lewe ’n vlam.

“Ek haal hom nie uit die skool nie,” keer Claas toe hy dit sien. “Dis net vir ’n paar dae. Straks is dit somer, dit sal nie sommer weer reën nie.”

“Moet jy hom vir elke motdoutjie uit die skool hou? Straks is die jaar om en Nieko steeds in standerd vier!”

Die kind is reeds te laat skool toe gestuur, en wil hulle gereeld wysmaak daar’s niks wat die meesteres hom kan leer nie. Hy kan reken en lees; hy lees Liesie se handboeke vooruit; hy kan die lande en riviere en berge opnoem. Hy’t lankal op die wêreldkaart gesien Amerika en Afrika het van mekaar af weggedryf, jy kan die eilande tussen die groot vastelande inmekaarpas om weer ’n soliede ronde bal te vorm. ’n Aarde wat uit meer bestaan as die varswaterklippe en Noordwesbaai, en Patnoster en Stompneus waar sy pa snoek gaan haal wintertye, en die Bergrivier waarin Stephan se kotters op vaar. Daar is ’n hunkering na onbekende plekke buite die strop waarmee Laaggelee hom wurg.

“Toe ek so oud soos hy was …” versterk Claas die onwennige seun. Hyself was veertien toe hy die Bybel uit sy kop opgesê het agter die trop bokke in die kliprug, en die Gesangboek van voor tot agter geken het.

Daar spat die vonke toe.

“Claas, wanneer sal jy dit in jou kop kry dat dit nie meer die tyd van jou oupa en pa is nie, toe julle gedink het die Prinse besit die Agterbaai! Wat het julle vandag om te wys?”

Onmiddellik kan Ellen haar tong afbyt. As die grief maar nie so lank reeds opgekrop was nie. Dis nie asof die Prinse dit destyds nie kon bekostig om Claas weg te stuur om te gaan leer nie. Die keuse het hy self gemaak: die skaaptrop in die bog, die geblêr van ooie, gulsige lammers aan uitgeswelde uiers, huppelende tweelinge, vleisskaap en wolskaap, die skeerhok en sorteertafel. Hy kan ’n uitgegroeide hamel binne twee minute skoon skeer, die vag in een stuk soos ’n kleed oopgesprei …

Jammer die regterarm is nou onbruikbaar, in die elmboog afgeslaan toe hy by die puts aan’t water trek was. Hulle kan bly wees hy het nie die arm verloor nie, het dokter Rauch gesê. Maar Claas was maande lank onkapabel. Sy en die kinders moes water vir die vee put, eers slawe van gemaak word voor Sam Laumbaart vir Napai gestuur het om hand te gee.

Claas stoot sy stoel terug en staan op. “Bring die waswater, Nieko!”

Die seun dra die badjie om na die buitekamer waar die drie mansmense soos ramme afgekamp is. Ellen en die meisiekinders maak in die kamer kooi, die kleinstes kop en punt op ’n strooimatras. Wat dink die kinders oor hulle pa en ma wat so apart slaap? Claas neem die skeiding erg ter harte. En lê sy nie ook wakker nie?

Oktobermaand is dit nog koud snags. Voordat Ellen gaan lê, maak sy seker dat die kinders toe is. Sy raak gou aan die slaap. Die wind suis deur die rietdak, sag soos ’n asemhaling, of klaend deur die splete van die vensterluik. Veraf klink die dreuning van branders wat na die lang strand toe aanrol, skuimend teen die rotse breek en teen die duine op spoel.

Sy word uit haar voorslaap wakker geskud deur ’n harde stampgeluid. ’n Trilling loop onder die kliprug deur dat die huis se bere bewe. ’n Kiewiet skree waarskuwend.

In die buitekamer kom Nieko vervaard regop. “Pa, wat’s dit?”

“Seker maar niks,” antwoord Claas. “Jy’t seker gedroom.”

Tog voel iets nie reg aan die nag nie.

Die volgende oggend lê daar ’n vreemde blou skip op Soldiers Reef, anderkant Noordwesbaai se lang wit strand. Dis net aan die lig word en in die helder baan van die son is die punt van die rif duidelik sigbaar. En daar lê die skip, blouer as die see, met drie skoorstene.

Claas sien dit eerste toe hy met die vee teen die hoogte uit trek. Dan die wit stippeltjies wat aangeseil kom wal toe, reg op Holbaai af. Hy stop in sy spore.

“’n Steemer wat vannag op die klip gekom het,” praat hy met homself. “En sy reddingsbootjies is op pad uit. Maar hulle ken nie vir Holbaai nie, die laaste een gaan daar verongeluk.”

Hy sit dadelik af huis toe, roep van ver dat Ellen ’n kooilaken moet bring. Dié maak hy aan ’n sweepstok vas om ’n vlag te vorm en sit daarmee af strand toe. Met die vlag in die lug lei hy die bootjies teen die kus op in die rigting van Noordwesbaai, waar dit veiliger is. Manalleen red hy die oggend van 23 Oktober 1910 by die driehonderd mense van ’n gewisse dood.

Ellen bly met die baba agter toe Nieko die donkies inspan en met die slee, volgepak met kinders, die pad oor die duine vat. Hulle verwonder hulle aan die klomp mense wat verlore tussen die slaaibossies op die strand rondstaan, party in nagklere, ander met komberse om, mans en vroue en kinders, verkluim in die effense son.

Iemand van De Hoop jaag te perd dorp toe met die tyding, en om die owerhede te ontbied. Toe die poelieste en dokter en predikant oplaas op die strand aankom, het die nuus lankal die plase bereik. Die boeremense, met waens en karre gelaai met kos en drinkgoed, stroom af see toe, te perd of te voet. Sam Laumbaart, wat vrederegter is, kom met die kapkar, swart hoed op die kop, blink horlosieketting oor die maag, kierie met ’n goue knop. Meester Senkiejôn, De Hoop se onderwyser, daag op met sy teleskoop-verkyker.

Eers die aand ná melktyd kom die kinders weer by die huis aan. Ellen is al goed ongeduldig, want die koei het die emmer omgeskop.

“Wag, antie, gee vir my dat ek dra.” Die druppeltjie wat oorgebly het.

Dis Miekie Laumbaart, die riethaan van De Hoop, wat altyd in gelid met die Prins-kinders is. Hy was te nuuskierig om vir die plaas se wa te wag en het self in die pad geval en die slee van agter af ingehol.

Hy is ook die een wat die beste verslag kan doen. Die skip is die Lisboa, van Lobito af op pad na Algoabaai. Dit was helder maanlig toe hulle op die rif loop. Die see was mooi, daar was nie eens mis nie. Maar glo ’n partytjie op die dek voordat hulle môre in die Kaap sou aankom. Die Lisboa het veertien knope geloop, wat ’n helse spoed is volgens Miekie.

Hy is meer begaan oor die marconis wat tot op die laaste op die skip gebly het om ’n boodskap deur te sein as oor die mense wat verdrink het. Daar was ’n begrafnis vir die dooies, ’n babatjie ook, sommer net so in die duine. Joesie Portgees van Patnoster het getolk en die mense het kruise gemaak en gehuil; die geroep van die vroue het teen die koue kalkkliprante weerklink toe die laaste hamerhoue val en die spykers ingedryf word.

“Kyk, julle was nou daar, julle het alles gesien,” kry Claas oplaas ’n woord in. “Julle gaan nie weer soontoe nie, julle gaan staan nie in die mense se pad nie. Môre is skool!”

“Maar Pa …” kla Nieko, fris en breed soos Claas, al is hy nog nie uitgegroei nie. Met dieselfde verleidelike oë en vol onderlip as sy pa.

“Wat van die bulle, Pa?” Nieko soek ’n rede om nog ’n keer skip toe te gaan. “Hoe gaan hulle die bulle afkry? ’n Mens kan hulle op die strand hoor bulk. Hulle sal versuip!”

Die mense op die strand is veilig, met warmgoed en genoeg te ete, maar daar is nog agt stiere in die Lisboa se ruim.

“Daar’s mense wat na hulle kyk, kos gee en so aan. ’n Skuit van Stephan wat renteloos in Saldanha lê, sal môre kom help. Gaan slaap julle nou, ek kom.”

Claas vertoef nog ’n rukkie in die kombuis. Hy het ’n guns om van Ellen te vra, of sy kans sien om ’n pot snysels te maak vir die kindertjies, hy voel so jammer vir hulle.

Wat sy die melk waarvandaan moet haal? blaas Ellen. Die kos uit sy eie kinders se mond neem?

Nogtans rol sy die volgende oggend deeg uit en hy staan vroeg op om die koei te melk.

Van lande braak kom daar toe niks. Claas help met die selwyts. Daar is omtrent dertig of veertig ton bagasie op die boot, agt-en-veertig sakke pos. En geld, goud en silwer.

Dit word alles wal toe gebring in Stephan se bootjies. Waarvoor hy betaal moet word. Hy kan eis.

“En Pa?” vra Nieko. “Pa het mos geroei en die skuite op die wal gesleep. Kan Pa ook eis?”

Claas lig sy skouers. “Daar’s soveel wat bakhand staan. Almal het gehelp, maar op oulaas is dit Stephan se waens en perde, sy skuite, sy werksmense …”

Ná drie dae kom hy met leë hande huis toe.

Ja, dink Ellen, Claas staan maar weer laaste in die ry. Seker nie eens ’n dankie gekry vir sy slee en donkies en rieme nie, en die wit laken met nog ’n paar jaar se gebruik daarin. Nie ’n rafel van die buit saamgebring waarvan almal praat nie, en hulle kort aan alles.

Stephan het toestemming gekry om die vrag te verwyder, vertel Claas, die skip is nie te red nie. Selfs ’n harmonium en ander musiekinstrumente diep hy uit die seebodem op, ’n salonklavier!

’n Klavier, sug die meisiekinders.

By die bokwagter hoor hulle van al die goed wat uitgespoel het, wat mense present kry of wegdra: rolle materiaal en boste uie en blikke neute. Daar spoel dosies sigare uit; by die Geut lê dit los in die klipskeure. Die Agterbaaise bokwagter rook nou uitsoektabak, hy maak die sigare droog en stop sy pyp met die blare.

Die bulle is met ’n groot gesukkel uit die pens van die skip gehys met katrolle en rieme en op die Luna gelaai. Kaap toe.

Nadat die skipbreukelinge drie dae lank onder die blote hemel in die son sit en braai het, is die mense wat nie met Stephan se skuit opgelaai is nie voetsaam strandop, Patnoster toe. En daarvandaan verder vort. Kaap toe, of dalk Portugal.

Hulle het Nieko nie dadelik gemis nie. Hy kon dalk in die kafhoop gaan slaap het, vroegoggend vooruit gehardloop het met die skoolpad, terug op die Portugese se spoor na die verlate kampplek toe.

Claas hou die aand die donkieplaks reg. As iemand moet pak kry, kan dit ewe goed Nieko wees. Maar nie net hy nie, Miekie Laumbaart is ook soek. Dié is mos soos ’n stertjie al agter Nieko aan.

“Gaan jy die kind nie soek nie?” vra Ellen die volgende môre.

“Waar in die wêreld, vrou?” Claas se lyf is seer, sy bene stram van dae lank heen-en-weer deur die swaar sand.

“Ek sal by Patnoster begin. Span die donkies in. Ons kan nie net hier sit nie.”

“Sit ek heeldag in die huis?”

Wanneer jy nie van die môre tot die aand sit en koffie drink nie, wil sy sê, van die Jordaans tot by die kalkbranders en bokwagters se skerms.

“Ha?” sê hy van agter sy ruie baard wat in weke nie geknip is nie. Vandat Malie op Langbáán bly, is hy aan die verwilder. Anders het sy hom onder hande gevat as sy die slag by die huis kom, die lang hare uit sy neus getrek en sy wenkbroue ook geknip.

“Ja!” roep Ellen agter hom aan toe hy uit is by die deur.

Sy stuur vir Susanna om saam te ry toe Claas die donkies aankeer. Dat hy weet wanneer om te draai.

Nieko het spoorloos verdwyn. Dit kon maklik gebeur het toe die vroue en kinders van die Lisboa met ’n kotter Kaap toe is; een minder of meer sou niemand gemerk het nie. En daarvandaan, Portugal toe? Moet ’n mens nie papiere hê nie? Baie van die skipbreukelinge se goed is beskadig of verlore, hulle sal sonder papiere moet reis. Maar daarmee sal Nieko nie verbykom nie, hy wat nie eens die taal kan praat nie.

Nee, dis meer waarskynlik dat hy in die Kaap agtergebly het. Verlore daar ronddwaal. Waar kry hy herberg? kwel Ellen haar.

Claas is ’n dag of twee onrustig, maar toe navrae niks oplewer nie, gee hy op.

“Die kind sal gou genoeg terugkom as hy honger raak,” sê hy vir Ellen.

Met die eerste springgety spoel die water oor die Lisboa se agterstewe en breek die skip uitmekaar. Kosbare goed spoel op die strand uit: breekgoed en silwer met die embleem van die skip daarop. Ten spyte van kuspatrollies buit die mense.

Vate wyn dryf die see vol; Holbaai lê opgehoop van die wynvate, gelykvol tot teen die duine! Feitlik onder die oë van die strandwag word dit weggerol, begrawe en later weggery. Saam met al die wrakgoed spoel Nieko ook uit.

Hy kom feitlik hande-viervoet by die huis aangekruip. Dik gedrink aan die soet Portugese wyn en so dronk, so dronk, hy kan skaars op sy voete staan. Versadig vir die res van sy lewe. En smerig. Agt dae se vuil aan sy lyf.

Daar is ’n karba versteek onder die bietoubosse aan die rand van die land, vertel hy. “En ’n bottel vir Ma. Doekpoeding vir Krismis.” Sy tong sleep.

“Sie jy jou skaam!” Ellen huil van blydskap en teleurstelling. “Loop was vir jou en slaap jou uit!”

Sy is hoeka omgekrap. Dis erg genoeg dat Claas weer nie vanaand by die melkery is nie. Natuurlik op Kalkrug vasgeval, by die vat in die waenhuis.

“Ek het my effens misgis,” sê hy met die intrap, op sy agterpote nog voor Ellen haar mond kan oopmaak. “Waar’s die kinders? Het jy hulle laat melk?”

“Een lê dronk in die buitekamer, vra jy nog?” Sy kan haarself nie keer nie. “So ’n skandaal! Dis mos wat die mense wil hoor, hoe die Prinse hulle gedra!”

Nieko het die volgende oggend ’n nadors wat hom ’n emmer brakwater laat uitdrink.

“En wat het jy nou te sê?” vra Ellen.

Sy het ’n slapelose nag deurgeworstel. Ten minste wil sy weet waar die kind al die tyd was.

Claas is te papbroekig om te vra, sy moes hom forseer. “Jy gaan vanmôre nêrens heen voor jy nie met hom gepraat het nie. Hy kan nie loop en kom soos hy wil nie, hy’s nie sy eie baas nie.”

Nieko staan kop in die bos.

“Nou toe, jong, jy hoor wat jou ma sê, waar het jy rondgeloop?” doen Claas sy plig. “Of wil jy hê ek moet dit uit jou uit foeter?”

“Nee, Pa, ek was sommer lus om met ’n kotter in die Mond op te gaan. Maar by Oolfantskraal het ek afgeklim, ek het niks by my gehad nie. Toe vertoef ek daar by die hotel. Ek het los werkies gedoen en kos gekry, en gewag vir die volgende kotter om my terug te bring.”

“En Miekie Laumbaart? Ons hoor hulle het hom ook gesoek. Julle was bymekaar, wat het van hom geword?”

“Ek weet nie, Pa, ek het hom laas op Patnoster gesien. Dawid het hom daar kom omkeer huis toe. Hy’s die pak van sy lewe geblo en dan terug skool toe, sover ek weet.”

Omdat Michiel Laumbaart ook te sag is om die seun te tugtig, dink Ellen.

“En hier bekommer ons ons morsdood!” vat Claas vlam. “Kyk hoe lyk jou arme ma! Ek dink ek moet jou nog altyd neuk.”

“Dis Sondag, Claas,” maan Ellen.

“Dis reg so, Ma,” sê Nieko. “As Pa so meen, is dit reg. Ek verdien dit omdat ek sommerso padgegee het. Maar ek wou lankal …”

Die Bergrivier se mond is die opening na ’n nuwe wêreld van berge en riviere, diep grond en vrugbare landerye, en vrugtebome. Daar moet iets beters daar anderkant wees. Dís die lewe wat hy wil gaan soek.

Toe huil Ellen, en Claas word week. En vir ’n wonder verskil hulle nie daaroor toe Nieko sy paar flenters klere in ’n seilsak stop nie.

Hulle laat hom gaan in die week van sy sestiende verjaardag.