Читать книгу Калі цябе спаткае казка… - Ганна Навасельцава - Страница 4

– А ты ж шкода рыжая! А ты ж злая чарадзейка! – грозіцца ды кідае … рыбінай. А чым яшчэ? Болей жа нічога на возе няма, адно мех з рыбай. Ці не ўвесь пусты…

Дарэмна кідае, усё роўна не трапляе, дзіравыя рукі ў дзеда. Даскочыўшы да густога балотнага хмызняку, ушылася туды спрытней за сябе самую. Яшчэ чуваць гнеўныя воклічы, але цьху на гэта… Дзед сюды не пасунецца. Хоць, яго праўда, я і хітрая, і ўвішная, і прыгожая. Рыжая ды чарадзейная. Ліса-ліска. Ну і за што не любіць такую? А вось жа не любіць!

Хіба за тое на мяне пакрыўдзіўся, што я зімой разам з ім рыбу лавіла? Дык ведама ж, лісы да рыбы ласыя! І чаго тады злуе? Супынілася, прыслухалася. Пакрычаўшы ды паскрадзіўшыся на жыццё, дзед патупаў назад, да свайго воза. Счакаю яшчэ трошкі, вярнуся, ды ўсю рыбу параскіданую збяру. Хіба дарма старалася, уцякала?

– Лісы ж да рыбы ласыя! – паўтарыла шэраму хмызнякоўніку, які паткнуўся да мяне з вялікай цікаўнасці. – А ты будзеш за дзедам сачыць! Як ён паедзе рыбу лавіць, адразу мяне клікаць!

Вось так! Дзед жа кожнае раніцы спяшаўся рыбаліць, шлях трымаў паўз гэтае балота, то хмызнякоўнік найлепш і дапільнуе. А пакуль што пабягу хутчэй дахаты, няхай гэты няўдалы рыбак са сваім возам на грэблі багністай куляецца!

Прыбегла. І што тут у нас? Баба смятану ў гаршчок сабрала, масла біць старанна ўзялася. Блінцоў пульхлых напякла, відаць, дзеда чакае аж не дачакаецца. А дзед, як на тое, не спяшаецца. Але затое я ўжо тут… Усміхнулася ж прыязна ды пад вакно. Хвастом сваім сонечным туды-сюды павяла і пытаюся годна:

– Бабка, а бабка, што ж ты робіш?

– От недарэка! Не бачыш? Масла б’ю!

– Бабка, а бабка, а для каго масла б’еш?

– От недарэка! Буду дзеда карміць!

– Бабка, а бабка, а ці ведаеш ты, што дзед сёння рыбу лавіў?

– От недарэка! Ведаю, бо дзед кожны дзень рыбу ловіць.

– Рыбу лавіў, а цябе вадзяніку замест рыбы абяцаў аддаць, бо твае блінцы нясмачныя…

– Што гэта, ліска, ты кажаш? Няўжо праўда нясмачныя?

– От недарэка! Ты пра тое падумай, што табе ў вадзяніка нясоладка прыйдзецца, а ты пра блінцы клапоцішся… Ды блінцоў тваіх я не ела, адкуль мне ведаць?

– А ты частуйся, ліска! – ды падае місу цёпленькіх праз вакно. – А што ж, так і абяцаў вадзяніку аддаць?

– Ды няхай я хвастом за пень зачаплюся, калі прыдумаю такое! Лавіў твой дзед рыбу, аж выплывае да яго вадзянік. Хопіць, кажа, табе з майго валадарства цягаць, давай што за рыбу. А няма ж у мяне нічога, гаворыць дзеду, бедным быў, бедным і застаўся. Адно баба ў хаце, дык жа і тая няўдаліца! Ні зварыць, ні памыць! Адно лаецца дый годзе! Аддам яе, мо стане ціхмянаю, ласкаваю… А блінцы ж твае смачненькія!

– Ты еш, ліска, еш! Што, так і сказаў: ні зварыць, ні памыць? Дык я ж цалюткі дзень адно вару ды мыю! Працую на гэтага лайдака!

– А ты, бабка, лепш сама спытай! – пачуўшы, як воз затарахцеў зусім блізка, вярнула пустую міску ды хуценька – мык у высокае кустоўе, якое шчыльнай сцяной абступіла хату.

Гляджу ды слухаю, што ж далей дзеецца будзе. А раззлаваны яшчэ ў дарозе дзедка прытупаў у хату, кінуў бабцы пусты мех. Што, ніводнай рыбіны? Мех ты бабцы кідаеш дарэмна, гэта не ў мяне, маленькую, сціплую, ды з усёй сілы рыбінай. Вось зараз ты гэтым жа мехам і атрымаеш…

Трэба ж, жыццё пражыўшы, не навучыўся. Кінуўшы мех, яшчэ і просіць:

– Дай, бабка, што з’есці. Натаміўся, рыбу цягаючы… Страх!

– А ты ж мой бедны! А ты ж мой гаротны! – паспачувала бабка ды плехнула дзеду на галаву смятаны з гаршчэчка.

Адчуваю, што масла так і не саб’ецца. А так хацелася свежанькім паласавацца! Шкада! Шкада!

– Ах ты ж злая чарадзейка! – засердаваў дзед. – Аддамо цябе вадзяному злыдню, каб мне шкоды не чыніла!

– Я ведаю даўно, што ад мяне і зусім пазбавіцца жадаеш! От я табе! – бабка, пачуўшы пра шкоду, гаршчком у дзеда. Ды лыжкай. Ды чапялой…

Але ж як многа ў хаце рознага посуду! Адных збанкоў аж дзевяць налічыла. І дужая імі кідацца бабка! Бывае, цалюткі дзень крэкча ды жаліцца на хваробы. Бач, усё як рукой зняло, радасна глядзець. Тут і дзед сваёй бабцы не саступае: кінуўся па нерат, ухапіў спрытна ды ловіць бабку, як рыбку, нератам.

– А ты ж мая прыгожая! А ты ж мая разумная! А ты ж мая каханая! Хадзі ў нерат! – прыгаворвае бабцы, так і гэтак кідаючы нератовую сетку.

Бабка дзедавай шчырасці пра каханую, разумную і прыгожую не верыла. І ад душы шкадавала, што некалі, даўно-даўно, на гэтыя ласкавыя словы спакусілася. Лепш бы сапраўды з вадзяным жыла! І прыгожы, кажуць, і багаты! А ён, дзед, як быў, так і застаўся галотай. Рыбы налавіць – і тое як здарыцца.

– А ведаеш, трэба ты мне такі! Сама пайду да вадзяніка!

Дзед з неспадзяванкі выпусціў з рук нерат, як не паслізнуўшыся на сухім месцы:

– Ды ідзі ты, куды хочаш! Ці ты думаеш, што вадзяніку такая няўдаліца патрэбная?

– От ужо і няўдаліца! – аж уся закалацілася з крыўды бабка, завярнулася ды як ёсць патупала да возера, з якога толькі быў прыехаўшы дзед.

Дзед жа за бабкай заспяшаўся. Не пайшоў, не. Паехаў, зручна ўладкаваўшыся на возе. А я ж, такая чарадзейная ліска, не пайшла, не, а пабегла следам.

– Куды ж ты, старая, пешкі прэшся? – дзед з воза бабцы. – Сядай, падвязу…

– А каб цябе чэрці вадзяныя падвозілі! – гэта бабка дзеду. – Сама дайду!

– Ты ж, калі вадзяніка будзеш клікаць, хоць ласкавае слоўца яму скажы! А то ж такая крыклівая каму патрэбная?

– А каб ты чарцям вадзяным быў патрэбны! Без цябе ведаю!

– Ты ж, калі да вадзяніка будзеш прасіцца, скажы, няхай хоць за цябе колькі рыбы дасць! – дзед з воза бабцы. – А то ж усё жыццё пакутую, а без нічога застануся!

– А каб ты чарцей вадзяных прасіў! – гэта бабка дзеду. – Атрымаеш малога ёршыка за ўсе свае пакуты!

– Я чарцей вадзяных ніколі не прасіў! Гэта ж сабе даражэй! А ты да іх сабралася, – дзед трохі ахалануўся і як быццам сумеўся.

А бабка ўжо да возера дабегла. Рукі насустрач вадзе цягне ды так ласкавенька-шчыранька просіць:

– Хвалі глыбокія-глыбокія, віры сінявокія, чары цёмныя ды гнеўныя, вадзянога каралевіча слугі верныя! Не хачу дарма спадзявацца, а хачу з ім спаткацца! Не хачу на ўвесь свет журыцца, а хачу з ім пакут сваіх пазбыцца! Не хачу за шчасце змагацца, а хачу з ім застацца! Вадзянога каралевіча слугі верныя, чары цёмныя ды гнеўныя, віры, як і ён, сінявокія, хвалі глыбокія-глыбокія!

Схапіўся дзедка за галаву, пачуўшы такое, ды на возеры ўжо хвалі гнеўна ўздымаюцца, у бераг моцна плешчуць. Гэта цёмныя чары ўраз адгукнуліся, пачуўшы неасцярожнае бабчына слова. Дык што ж тут можна рабіці? Плач не плач, а з глыбокіх-глыбокіх хваль выходзіць сам вадзяны каралевіч!

– Гэй! Праўда старыя дзейкаюць! – аж не стрымалася бабка. – Як ранак, малады, як неба, прыгожы…

– Гэй! – не стрымаўся і дзед. – Малады, малады! Яшчэ на памяці майго дзеда такім быў!

А каралевіч між тым блізенька да беражка падышоў, гамонку такую слухае ды смяецца:

– А для каго ж гэта я немалады? Для цябе, бабця, што як печаны яблык?

Ды тая і не падумала крыўдзіцца, а захаплення свайго не хавае:

– Варожыць-чарадзеіць над сіняй вадою! Дзівосы розныя кліча!

– А як жа! – азваўся і дзедка. – Варожыць… Віхуры пасылае, навальніцы ўшчынае, людзей ад возера жахлівымі зданнямі адганяе, каб не стараліся многа! Як прымроіцца такі жах у вечаровым тумане, дык пра ўсё забудзеш!

Каралевіч жа ў адказ:

– А ты ж дзедка! А ты ж смелы! Рыбу кожнага дня цягаеш ды яшчэ мяне абражаеш! Як быццам я не пра возера клопат маю, а так сабе цёмнымі чарамі баўлюся. Ды і моракам хіба ж напалохаеш цябе…

Дзед на тое не змаўчаў:

– Цьху, нечысць, што цябе баяцца! Каб мог мяне ўтапіць, то ўжо, пэўна б, утапіў. А так…

– А так гляджу на вас, добрых, шчаслівых, дый думаю сабе… – недаказаў вадзяны каралевіч.

– Што забярэш мяне ў падводнае каралеўства, срэбрам абсыпеш, чарамі адорыш ды будзеш мне ў вочы глядзець, – усхапілася бабка.

Каралевіч ды дзед скоса пераглянуліся, нібы каўтнуўшы чаго кіслага, а каралевіч цвёрда прамовіў:

– Не!

– От я ведаю! – не ўтрываў дзед. – Дурніцу гэтую старую прэч пагоніш, каб яна болей да возера і не думала хадзіць! А то чары ды срэбра ёй спатрэбіліся… Лазы ёй, ды многа!

– Не! – па-ранейшаму цвёрда вымавіў каралевіч.

– А што ж тады? – не маглі даўмецца дзед і баба.

– Здарыцца з вамі самае жахлівае, – паабяцаў каралевіч. – Трэба ж і мне цёмным чарадзеем пабыць, каб трохі баяліся.

– Што? – у адзін голас занепакоіліся тыя, неўпрыкмет пагадзіўшыся адно з адным.

– А не зловіш ты, дзедку, у возеры ніводнай рыбіны! І да іншых азёр не хадзі, тое ж самае будзе.

– Авой, зачараваў! – загаласіў дзед.

– Авой, жывымі ў вір зацягнуў! – загаласіла баба. – Лепей мяне русалкай зрабі, лягчэй плакаць будзе!

– Магу з вас абодвух русалак счарадзеіць! Хочаце? – ласкава ўсміхнуўся каралевіч.

Дзед і баба злосна маўчалі, відаць, рабіцца русалкамі не хацелі, а на каралевіча і зусім пакрыўдзіліся.

– А як не хочаце русалкамі рабіцца, – казаў далей каралевіч, – то вунь тую цікаўную ліску, што ў хмызняку хаваецца, за намі падглядае-падслухвае, злавіце ды жывую мне прынясіце.

Авой! І трэба ж было так неасцярожна вызірнуць! А каралевіч моцны чарадзей, адразу мяне заўважыў, хмызнякоўніка вунь як напужаў… «Ліска, ліска! Бяжы, хавайся хутчэй», – шэпча мне гэты шэры. – «А то зробішся рыжай русалкай…». Рыжая русалка? Авой! Толькі так падумала, а ўжо з усёй моцы бегла! Дзед з бабкай – за мною.

Не дагналі. Куды ім, старым, за мной паспець. А ці ўцякла? Казалася ж даўно, што не сілай, а розумам, то бабка і дзедка за розум і ўзяліся… І трэба ж было ім, баязліўцам, так каралевіча спалохацца! Я сама з той неспадзяванкі цэлую ночку ў хмызняковых нетрах прасядзела.

З раніцы яшчэ ніякай шкоды не ўчыніла, адно падумала, што трэба дармавой смятанай паласавацца, аж кажа мне хмызнякоўнік, што дзедка на мяне пастку ставіць! І як мне цяпер па сцежках лясных хадзіці? Ды і рыбаліць дзед не паехаў, чым жа пасля частавацца буду?

Да хаткі бабінай ды дзедавай цішком крадуся, нават курэй не ганяю. Карысьці з гэтых крыкух-квактух, ніколі на іх і не квапілася. Крадуся, азіраюся, а бабка стараецца, варожыць: «Цьху-цьху-цьху! Каб жа ліска хвастком за пень зачапілася, у дзедава сіло папалася, вадзяному каралевічу аказалася. Цьху-цьху-цьху!»

– Бабка, – кажу, – а бабка, хто ж так чаруе? Так нават квактух тваіх не замовіць! Не тое, што мяне…

– Цябе, чарадзейку рыжую, – звыкла так пазірае на мяне бабка. – Дык я ж цябе і замаўляць не буду, адно ў сіло ўблытаю, а там ужо няхай каралевіч-вадзянік рады якой дае!

Толькі мовіла тое, як з кустоўя, дзе я хавалася, раптам хлоп на мяне сіло, не чарадзейнае, звычайнае, але ж не выблытацца з такога! Тарганулася туды-сюды – аніяк. Трэба было сябраваць і з кустоўнікам, які вунь хуценька хаваецца за хату, мільганула запозненая думка.

А бабка ўзрадавана плешча ў ладкі:

– Папалася, зладзейка лясная, чарадзейка злая! Добра мы прыдумалі: дзед пайшоў з хаты, каб вочы табе адвесці, а я ж цябе паймала. Аддамо вадзяному каралевічу, дык ён нас прабачыць, а яшчэ будзе нам удосталь рыбы!

– От, бабка, будзе табе радасць, – кажу на гэта. – Раніцай рыба, удзень рыбка, а ўвечары рыбіна! Адно не буду, рыжая, прыгожая, па лясных сцяжынках хадзіць, табе з дзедам гаварыць: «Жывіце ладна ды згодна».

– А калі ты нам такое казала? – не паверыла бабка.

Неўзабаве і дзед прытупаў. З таго, што ў пастцы сяджу, радуецца, як самаму вялікаму святу:

– А будзе ж нам рыба!

– Будзе, дзедку! Раніцай рыба, удзень рыбка, а ўвечары рыбіна! Адно не буду, рыжая, чарадзейная, па лясных сцежках хадзіць, цябе з бабай весяліць…

– Гэта ж калі ты нас весяліла? – запытаўся дзед з бабай, падхапіў мяне ды ў пастцы панёс да возера.

Там жа нас вадзяны каралевіч сустракае, проста на бераг выходзіць. І не дзівяцца таму дзед і баба, а не нарадуюцца з такога гонару. Ужо ў думках рыбу лічаць.

– А ён па зямлі, як па вадзе, ходзіць, – кажу, хоць ніхто і не прасіў.

– А яна бабу з дзедам сварыць. Шкодзіць, – глядзіць мне ў вочы каралевіч.

– Злая, злая чарадзейка, – зацягнуў сваё дзед з бабай.

– Чарадзейка, – пагадзіўся каралевіч, і як чары азёрныя адгукнуліся, да мяне пацягнуліся, з пасткі вызвалілі.

Аблічча маё чалавечае вярнулі. Эх, з такой ахвотай удавалася рыжай шкоднай лісою… І хвосцік такі прывабны быў, і вушкі, і лапкі…

– Ты і цяпер шкодная… і вабная, – гэта каралевіч. – Будзе з каго цешыцца вялікім азёрам, будзе каго берагчы…

– Ты? – як ачомаўся дзед з бабай. – Тая самая… Па лясах хадзіла, людзей дзівіла. Не змянілася, не пастарэла, – і вачыма, нібы рыбіны, лыпаюць.

Ды раптам бабка як падскочыць:

– Ты ў чарадзейку тую… гэтую быў закаханы, ёлупень малады! Мяне хацеў кінуць!

– А ты мяне падманула, гюрза старая. З пачуццяў, што не да цябе, смяялася, сабе ўвесь век слугаваць прымусіла!

– Слугаваць прымусіла? Ды гэта я для цябе ўсё рабіла! Каб ты на чарцей так рабіў!

– Я не рабіў? Ды я табе штодня рыбы вунь колькі цягаю. Злыдня ты, баба!

– Хлус ты, дзед! – І пабегла дадому, а дзед за ёю.

Нават рыбы як паболей прасіць забыліся.