Читать книгу Калі цябе спаткае казка… - Ганна Навасельцава - Страница 6

– Гэй! Гэй! Гэй! Спяшайся да мяне хутчэй! – прагучала здалёку.

Бягу-бягу! Адно з берлагу выкараскаюся сяк-так… Але ж і соладка спаць. Хоць не зусім я і мядзведзь, ды адпачыць люблю… Яшчэ трошкі пад белай коўдрай прысну, паспею дабегчы. Коўдра шчыльная, зімовая. Мяккая. Ахутала мой будан як мае быць, дык усё ў мяне добранька…

– Гэй! Гэй! Гэй! Паспявай яшчэ шпарчэй! – пачулася ўжо зблізку.

Ды сціхні ты! Бач, раскрычаўся. Шпарчэй як цяпер не магу… Трэба ж як след пацягнуцца, на другі бок павярнуцца. Пазяхнуць разоў колькі. Мядзведзь я ці не? Не зусім… Ну і што, як не зусім? Затое старанны. Як магу паспяваю-паспяваю! Спяшаюся, вельмі спяшаюся. Коўдру лапай кратаю… Пра зіму думаю. Пра вялізныя снегавыя горы няспынна мрою!

– Гэй! – сказалася як быццам зусім над берлагом. – Вылазь сваёй воляй! А то як дзьмухну, як тупну, дык і коўдра белая з цябе зляціць! Лянівы ты, Івашка, санлівае мядзведжае вушка!

Вось так заўсёды! Прыйдзе, пабудзіць, як след паспаць не дасць. Ды яшчэ лянівым назаве, ды яшчэ нагадае, што санлівы я, Івашка, празваны мядзведжым вушкам. А што дзьмухнуць, тупнуць… Дык ужо выкараскаўся з берлагу, на снег гопнуў. Каб дапраўды коўдра белая не зляцела, чалавекам зрабіўся. Адно вушы засталіся мядзведжыя… Вось так заўсёды!

– І каго будзеш студзіць-маразіць? – пытаюся ў сінявокага, высокага.

Студзень. Халодны, сцюдзёны. Няма ні сівых вусоў, ні доўгай барады. І чаму гэта людцы думаюць, што ён стары? Малады. Вясёлы. Вунь з мяне як хвацка жартуе…

– А будзем хадзіць, масты навадзіць! Шлях спавіваць, узоры маляваць!

Чаго?! Не хачу хадзіць, мне і пад коўдрай снежнай спіцца добра. Масты навадзіць? Яшчэ чаго не хапала! Самі рэкі замерзнуць! А ўжо дарога санная – тое зусім не мая справа. Ды і маляваць я не ўмею! І не люблю!

– Вушы пад шапку схавай! – кажа мне з лёгкай усмешкай.

І пакрочыў сабе. А мне – даганяй. І навошта пад шапкай вушы хаваць? Усё роўна нас ніхто не ўбачыць… Мы ж лясамі ідзём, вёскі мінаем, поначы шлях адкрываем. Ты ж, студзяністы, любіш доўгую ноч! І маразы, і замець… А я табе навошта? Ступіць няма як, снег у пояс! Так добра спаў-адпачываў, а вось жа бадзяюся-туляюся. Ты, як заўсёды, проста не можаш на мяне забыцца.

– Весялей, Івашка!

Ды мне ўжо весела-весела! Зараз пушчуся ў скокі. Хіба ж дарэмна цямнее, снежыць, марозіць? Ведаю, што табе ад таго добра.

– Прыкмячай, Івашка! – мовіш, сказаўшыся побач. – Баба Яга, касцяная нага, віхуры дзьме, свет снегам засцілае, а памялом след замятае. Слядок кволы, чалавечы, схаваць ад нас хоча…

Гэта яна, вядзьмарка старая, дарэмна. Калі ад цябе што хаваць, то ж абавязкова ўсё дазнаешся пра тое. Ведаю цябе! І не дзіва, што мы па следзе цяпер паспяшаем. Не любіш ты хованкі Бабы Ягі. Ой, не любіш…

Снег. Проста снег. Яшчэ снег. Празрысты, шчыры. І чамусьці мне думаецца, што змог бы ты віхурам тым загадаць, завею над светам суцішыць. Зіма вялікая – гэта ж воля твая… Па следзе паспяшаеш, схаванае шукаеш. І знаходзіш. Знаходзіш сапраўднае дзіва…

Дзяўчына не снежная, не завейная. Ледзьве жывая, але кажа табе, што ёй і цёпла, і добра. А што робіць у лесе зімовым поначы? Нічога. Ісці дадому няма як… Мачыха яе выгнала, у лесе пакінула… Назад вяртацца не казала. Злая мачыха? Ды не! Такая, як усе…

І нешта даўняе згадваю…

– Не вяртайся дадому! – кажа брат мой, асілак Гара-Гаравік.

– Не вяртайся дадому! – кажа брат мой, асілак Пушча-Пушчавік.

– А куды ж мне вяртацца? Куды ісці?

– У свет белы…

Вялікі свет, тое праўда, ды не белы. Самотна ў ім. Адзінока…

– Івашка! – клічаш мяне, сцюдзёны. – Не спі! Замерзнеш! Пойдзем хутчэй дадому!

Не сплю, не чакаю, не сон цяпер бачу. Ты, студзень, праз лес аснежаны ідзеш і нас за сабою вядзеш. Мяне і тую спалоханую… Замерзлае возера вачам адкрываецца, а на ім хорам срэбраны ўзвышаецца. Срэбрана-ільдзісты. Кажаш нам, каб не баяліся, заходзілі. Тут цяплей, чымсьці здаецца…

Не бачыў раней прыгажосці такой. Не быў раней тут… Лёгка табе будаваць дамы, халодны. Што ж тут скажаш… Заходзім, як ты прасіў. Падлога іскрыстая, столь празрыстая. Сцены звонкія, лавы ды сталы тонкія. Дык здаецца, што зоркі ў тваім хораме сабраліся ўсе. Ззяюць-дапамагаюць. Адно маладзічка чамусьці не відно…

– Не бойся злой мачыхі! – кажаш ціхай, задумлівай.

– І ты, Івашка, не бойся! – ужо мяне супакойваеш.

– А чаму гэта я павінен чужой мачыхі баяцца? Га?! Я хоць і санлівы, але не палахлівы!

– Тады добра!

Як добра, то і няхай сабе. Па вялікіх пакоях разышліся. На мяккія ложкі паклаліся, спаць добра сабраліся. А нічога сабе, лепей адно ў маім берлагу адпачываецца. Ды толькі я вока прыплюснуў, як нешта такое прымроілася… Як быццам Баба Яга, касцяная нага, у ступе лятае, вецер памялом ганяе, да хорама срэбна-срэбранага шляху шукае. У хорам наш хоць як-небудзь патрапіць хоча!

Знайшла хуткі шлях, а яшчэ трэба ж ёй сюды ўвайсці. І так, і гэтак ладзіцца. Не выходзіць. Моцнымі чарамі ты, сцюдзёны, хатку сваю ад гасцей няпрошаных закрыў. Ды Баба Яга не з тых, хто лёгка адступіць. Слова варажбітнае прашаптала, нагою касцяною тупнула – і пайшлі дрэвы па зямлі, як жывыя. Да хорама заспяшалі, галінамі чорнымі ў сцены б’юць. Стараліся-стараліся, а не выходзіць нічога. Дык Яга са злосці зубамі жалезнымі кляцнула, учапілася тыя лядовыя сцены грызці. Пнулася-пнулася, і зноў нічога. Падумала-пахадзіла, праз сцены вачыма ўсёвідушчымі паглядзела. І мяне ўбачыла…

– Івашка! Мядзведжае вушка! – усміхнулася зубатым ротам і стала мне ў лядовым хораме неяк прахалодна. – Не спі! Замерзнеш!

А я сплю. Не магу прачнуцца. Аніяк са сну не выблытацца. І здарыцца ж прыкрая такая неспадзяванка!

– Мядзведжае вушка! – кажа Яга так ласкавенька. – Дзверы мне адчыні!

– Не адчыню!

– Адчыніш, мядзведзька, адчыніш!

– Чаму гэта ж ты мяне мядзведзем назвала?

– А таму што мядзведжы сын! А дзверы мне ўсё роўна адчыніш, нікуды не дзенешся! Беражыся…

Бразнулі дзверы ледзяныя, з таго і прачнуўся раптоўна. Расплюшчыў вочы, гляджу, аж сцюдзёны нада мною стаіць, гаворыць, як быццам выпрабоўвае:

– Не спі, Івашка!

– Замерзну?

– Пакуль у маім хораме, то не. Але хопіць ужо адпачываць, час і за справу брацца…

Ведаю ўжо, якая справа. Не хачу зусім да яе нават патыкацца! Дужа мне трэба злоснай Бабе Язе кепствы чыніць… Яна сама да нас яшчэ з’явіцца. А ты, халодны, зноў весялішся, кажаш, як чарамі шлях да дому нашага закрыеш. Нічога Яга не знойдзе! Я пра гэта памаўчу… Добра табе Бабы Ягі не баяцца. Лёгка табе пра мяне ані забыцца.

– Мачыха нас у спакоі не пакіне! Гнявіцца будзе ды помсціцца! – ціха мовіць ад марозу ратаваная.

– За што помсціцца? З чаго гнявіцца? – у яе пытаюся.

– Яна ведае, за што… – і пазірае на мяне неяк жаласліва.

– За што мяне шкадуеш? – не маўчу ў адказ.

– За тое, што мядзведжы…

Мядзведжы хто? Нешта тут не тое… Замаўчала ад колкага позірку сцюдзёнага… Цяжка даўмецца, што сказаць хацела.

А ты, халодны-сцюдзёны, цвёрда нам кажаш, каб не ўздумалі Бабе Язе шлях падказаць. А яна пра тое прасіць моцна будзе! Кепствы злоснай той і сам учыніш, каб не толькі табе аднаму, але і ўсім весела зрабілася.

– Навошта ж кепствы? – сумелася дзяўчына.

– А мачысе не будзем таго чыніці? Будзем яе шкадаваць? – смяешся ёй у вочы.

– Якая ж мачыха? Мы ж пра Бабу Ягу казалі, – азываюся абодвум. – Незразумелыя вы нейкія…

– Дапраўды, пра Бабу Ягу! – падміргнуўшы мне, стукнуў аб ледзяністую падлогу кіем маразільным.

Паляцелі ў свет зімовыя чары. Лоўкі ты, спрытны. Захапляюся табой! Будзе, будзе ўсім нам весела!

Гудуць пасланыя мятлюгі, шчэрыцца злосны мароз, а нам у хораме зацішна, спакойна. Не дзіва, што пад песню завейную хочацца спаць. Пазяхаў-пазяхаў ды і прыплюснуў вока. Ізноў сніцца…

– Мядзведжае вушка! Гы-гы-гы! Я ўжо ў хораме! – чую голас, але ж нікога не бачу.

– І чаго табе трэба? – трывожуся, бо нічога добрага не чакаю.

– А праўду табе расказаць… – крокі стукаюць, касцяная нага бухае.

– Якую гэта праўду?

– А тую, адкуль у цябе ўзяліся мядзведжыя вушы…

Як адкуль узяліся? Былі, колькі сябе памятаю. Толькі так падумаў, як ад сну трывожнага ўраз прахапіўся. Сумеўся. Успомніў…

– Брат мой, Гара-Гаравік, чаму ж не вяртацца мне дадому? – пытаюся, братняй волі не верачы.

– А Кошча злы ў мядзведзя цябе перакіне!

– Брат мой, Пушча-Пушчавік, чаму ж не вяртацца мне дадому? – зноў пытаюся, не верачы пачутаму.

– А Кошча злы ў мядзведзя цябе аберне!

І хочацца мне спытаць пра тое, хто ж такі Кошча, але вяртаюся з даўняга, з мінулага. Ты, сцюдзёны, мяне вяртаеш сваёй праніклівай усмешкай…

– Баба Яга ў дзверы нашыя стукаецца… – гаворыш мне.

Маўчу спалохана. Не магу табе прызнацца, што Баба Яга ўжо тут… Баюся!

– Не спі, Івашка! – кажаш мне з заўсёднай усмешкай. – Цяпер і мой хорам падасца табе стылым… Не надта каб надзейным…

– Не сплю! – што яшчэ сказаць. – Халодны, а хто такі Кошча?

– Той, хто снег мяце, за зімой ідзе. Маразы хавае, Бабу Ягу кахае…

– Бабу Ягу кахае? Як такое можа быці…

Твая ўсмешка робіцца сцішана-сумнай…

– А некалі яна была прыгожай. І нават добрай…

– Няўжо? – па-ранейшаму не даю веры.

– Дзівіся. Некалі і Кошча добрым быў. Снягі супыняў, сябрам дапамагаў… Дык не засні, Івашка!

Не засні! Лёгка сказаць, а няпроста зрабіць. Ад стыласці лядовай так сагрэцца хочацца… Ложку свайго не кранаўся, а трэба ж, са сном спазнаўся. Дык ці дзіва, што зноў бачу тую, якая некалі была нават добрай…

– Мядзведжае вушка! Дарэмна ты сябра свайго не паслухаў! – блішча кіпцюрамі Баба Яга. – Не прачнуцца табе болей ніколі…

– Сцюдзёны-халодны вітанне табе шле! – кажу, хоць і баюся. – Успамінае, што ты ж некалі добрай была…

– Не мані, мядзведзік маленькі, не люблю таго!

– Не маню пра сяброўства нашае… Ведаю пра таямніцы даўнія, пра думкі цяжкія. Хоць і ўдаецца ён вясёлым, ды памятае ўсё… А пра тое, што ты чароўнай была, мне ж казаці не трэба…

– Была, мядзведзік ты даверлівы, такою, што зара-зараніца мне зайздросціла. Таго, хто не ведае пачуцця, пакахала – і пачварынай стала! Сам бачыш… Але ж радасна мне цяпер, бо адпомсціць магу. Так доўга гэтага чакала…

– І што зробіш? Мяне назаўжды ў сны забярэш? Волі сваёй пазбавіш?

– Патрэбны ты мне! А вось сябра твой найлепшы… Ён цябе не пакіне, з палоннага сну памкнецца вызваліць…

– Дык што ж табе трэба, Яга-Ягінька?

– Як нічога ў вас няма, то хоць аблічча сваё ранейшае вярну…

І раптоўна будзіць мяне ратаваная дзяўчына. Пра нешта мовіць, але я не слухаю. Пытаецца, а я не адказваю. Кажа яшчэ, каб асцярожным быў. Яно, ведама, асцярожнасць ніколі не зашкодзіць…

– Асабліва калі з мачыхай тваёю – Бабай Ягою сустракацца даводзіцца…

– Мачыха. Адмаўляцца не буду… Але не злосная, не жахлівая.

– І ты за яе заступаешся, па снезе куляешся. Зусім беднай удаешся…

– Удаюся!

– То будзь шчырай! Кажы, чаго табе трэба.

– А каб ты сцюдзёнаму-халоднаму здрадзіў… Таямніцу яго адкрыў! І стане Ягінька зноў маладой ды прыгожай!

– А добрай? – гляджу ў вочы светлыя.

І даўняе ўспамінаю…

Быццам зара-зараніца дзяўчынай удалася, быццам яскарка сонечная па зямлі ходзіць ды свет радуе… І чары ёсць у яе, і воля. І смеласць вялікая. Кажа яна маім родным братам:

– Ты, Гара-Гаравік, станеш сапраўднай гарою, каб слова насуперак мне болей не мовіў! Зачарую цябе… А ты, Пушча-Пушчавік, стань хоць якой пушчаю, каб не спадзяваўся! Ды каб супраць мяне анічога не ўздумаў!

І пакланіліся мае браты чароўнай прыгажуні:

– Як з табою не змагаліся, а закахаліся, то дзякуем табе за дарунак нечаканы! Ды толькі памятай: не ўся сіла ў прыгажосці тваёй! За светам белым, які мы не збераглі, цёмны зачынаецца, а ўладарыць ім Кошча несмяротны. Баяліся яго і баімся, бо непераможны… Ён прагоніць цябе!

Прагна ўсміхнулася чароўная, задумалася. Захвалявалася. А ці сапраўды ён прыгажосці не такі падуладны? Сказанае ж братам маім ды спраўджаным зрабіла.

Мінае нежаданы ўспамін. У вочы светлыя шчыра гляджу.

– Ці добрая? – зноў пытаюся. – Яна заўжды была добрай?

– Мабыць, не заўжды, – адвяла вочы, не здолеўшы мовіць слова падманнага. – Праўду табе раскажа, аблічча страчанае верне ды пойдзе сваёй дарогай!

– Каб у чутае ды паверыць…

Можа, ты і верыш Бабе Язе. Як прагі помслівай не зведала, то і не сумняваешся ў кожным моўленым слове… Толькі я ж не веру! Не паверыць вясёлы-сцюдзёны, які да нас з табою падыходзіць, позіркам калючым лашчыць:

– Што, змоўшчыкі? Ужо даўмеліся, як памагчы Язе?

І чаго ты, сарамлівая, спалохалася? Я дык мовіў спакойна:

– Баба Яга ў хораме тваім! Даўно…

– Ведаю тое… Нічога без маёй волі ў маім хораме не дзеецца! А ці спачуваеце вы ёй? – і глядзіць халодна-пранікліва.

Глядзі-глядзі! Я ж табе што думаю, тое і скажу!

– Як не спачуваць? Прыгожай была, а цябе сустрэла – і страшнай стала!

– Шкодны ты мядзведзік! – усмешка твая цяплее.

– Ну вось! І ты мядзведзікам назваў! – моўлю пакрыўджана.

– Цікаўны. Маленькі…

І як тут не засердаваць? Надзьмуўся на ўсіх, нібы мыш на крупы.

– Маленькі-дурненькі, кажаце? Ведаю пра вас усё! Злыя! Вялікія!

– І што ж ты ведаеш? – асцярожна пытаецца дзяўчына.

– Ночы доўгія, маркотныя… А чаму? А таму, што зара-зараніца ў хораме сцюдзёным сядзіць, над светам не ўзыходзіць. І жаліцца ўсім, што мачыха і выгнала, і ў лесе пакінула… І назад вяртацца не казала. Дык ці злая твая мачыха? Скажы, ясная! Не маўчы!

– Яна спадзяецца на тваю дабрыню, Івашка! – кажаш ты, халодны.

– Яна, зараніца?! Ці Яга спадзяецца?! – пытаюся з пагрозай. – А ты спадзяешся?

– Зараніца, – прамаўляеш паціху. – А мы з Ягою тут ні пры чым…

– А вы з Ягою як рыбка з вадою! – прытупваю на цябе. Пазірай, пазірай устрывожана, халодны-праніклівы… – Сустрэліся-зачараваліся!

– Як гэта?

– А так…

Не ўсё ж мне спаць… Дачуўся сваімі мядзведжымі вушамі. Мабыць, яно так было…

– Ён не ўспомніць пра мяне, – гаворыць прыгожая і робіцца страшнай Ягою.

– Ён не будзе ведаць, хто я… – гаворыш ты, халодны, і сэрца тваё робіцца сцюдзёным-сцюдзёным.

– Дамо яму братоў, якіх не было ніколі… – кажаце разам. – Няхай думае, што родны брат яго Гара-Гаравік. Няхай спадзяецца, што родны брат яго Пушча-Пушчавік. І дзеля таго мае чарадзейнае аблічча… Не звярынае і не чалавечае.

А далей не хачу ўспамінаць…

– Ты ведаеш? – глядзіш мне ў вочы, халодны. Не можаш зразумець, адкуль жа, адкуль…

– А здагадаўся пра ўсё! Вы з Ягою мае родныя…

Ледзяны хорам пакіну. Няўтульна там, а я ж спаць люблю. У свой бярлог забяруся ды прасаплю там да вясны. А тады ўстану, чалавекам абярнуся. Вандраваць у свет пайду! Ну і што, як вушы ў мяне мядзведжыя? Іх жа можна схаваць пад шапкай! І буду шукаць-вызнаваць, як жа можна ды адчараваць маіх названых братоў. Гару-Гаравіка, Пушчу-Пушчавіка. А як здарыцца ўсё, то буду цешыцца з гэтага, я, Івашка. Сапраўднае мядзведжае вушка.