Читать книгу Сүргэ көтөҕүү. Санааны кынаттыыр хоһооннор - Группа авторов - Страница 4

Үчүгэйин баҕаһын!

Оттон мин оннук

Ончу көтүөм эрэ суоҕа.

Оннук көтүөм кэриэтин,

Миигин, баҕар, ыт сиэтин!

Сыттык түүтэ барахсан

Сымнаҕаһа сылаанньытар,

Оттон мин оннук

Ончу сымныам эрэ суоҕа.

Ол кэриэтэ —

Чугуун буолан тохтуоҕум,

Тимир буолан ууллуоҕум.

Көнөтүнэн, судургутук

Олорорум миэхэ ордук —

Киһитинэн киһи курдук:

Эйэлээхтик, арыт уордук;

Сорох арыт сордоно,

Дьону кытта дьоллоно…

Киһини судургутутан

Сибэтиэй оҥоро сатаама,

Эбэтэр уустугурдан,

Халыыбынан хаамтарыма.

Чаҕыл күннээх халлаанныы

Киһи үөрэн чэмэлийиэ,

Арыт хараҥа былыттыы

Хараастан даҕаны ылыа.

Күөх сааһы көҥүл ыытан,

Күлүм-чаҕыл күллэриэ,

Самаан сайыны сатыылатан,

Саамал кымыс дэбилитиэ.

Күһүн кэлиэ, көмнөх түһүө,

Күдэн туман бүрүүкүө —

Син ол тэҥэ олоххо эмиэ

Тыйыс тымныы тыына биллиэ.

Олох дьолун туһа диэн

Киһи Сиргэ айыа-тутуо,

Арыт, баҕар, иҥнэн охтуо,

Онтон эмиэ туран кэлиэ.

Киһи – туспа айылҕа!

Ол иһин араастаах дьылҕа!

Киһини судургутутумаҥ,

Сибэтиэй оҥоро сатаамаҥ!

Олоҕуҥ муҥур чыпчаалыттан дуу,

дириҥ уораҕайын түгэҕиттэн дуу

таҥнары өҥөйөн көрүөҥ дуу,

эбэтэр өрө хантайа сатыаҥ дуу?

Кыайтарыы күннэрин, кыайыы күннэрин

ырытан көрдөххүнэ аахтара

билиэҥ дуу туох атыннаахтарын,

эбэтэр син биир эбиттэрин?

Ыраатан баран эргиллэн көрдөххө ону,

кыайыыҥ күнэ солуута суох буолуоҕа.

Кыайтарыыҥ да күнэ олус оннук

ый быыһа хараҥа буолуо суоҕа.

Кыһаллыбакка олоруох баара,

кумаардаан да көрбөккө. Кыаллыбат ол…

Сыыһаны гымматаҕым,

Сымыйаны саҥарбатаҕым —

диэбэппин.

Сыыһаны гыммытым —

билбэппиттэн.

Сымыйаны саҥарбытым —

аһынарбыттан.

Бэйэҕэ эрэ аньыыта биллэр

Бэргэн сымыйа баар буолар,

Бааһырпакка, абырыыр,

Баҕар, эмтээҕэр туһалыыр,

Тимирэн эрэри быыһыыр…

Баар этэ биир тылтан көнньүөрбүт,

Сымыйа салгынтан тирэммит —

Ол иһин хардыыта кэҥээбит…

Баар этэ биир кыымтан күөдьүйбүт,

Сымыйа кутааҕа иттибит —

Ол иһин кыһыны тулуйбут…

Баар этэ биир түүнтэн дьолломмут,

Сымыйа иэйиигэ эрэммит —

Ол иһин кэрэни өйдөөбүт…

Баалаамаҥ, дьонум!

Сыыһаны гыммытым,

Сымыйаны – саҥарбытым.

Букатын

Ааспыт күн

Мөккүөрүн,

Көрүн,

Көҥүлүн,

Үтүөтүн,

Мөкүтүн,

Үрүҥүн,

Харатын —

Барытын.

Ааһар аастын,

Оһор остун,

Айанныыбын

Олох устун.

Кэтэһимэ олохтон

Кэрэни эрэ.

Үөтүмэ

Үчүгэйи эрэ

Үйэҥ тухары.

Соһуччу буолуо суоҕа

оччоҕо

Суорума сурах,

Аһыыта суох буолуо

Таптал таҥнарыыта,

Абата суох буолуо

Албын да арыллыыта.

Өҥ сайын буолуо диэн

Үөрэ-көтө

Үтэһэҕин бэлэмнээмэ,

Дьикти киэһэ буолуо диэн

Дьиэҥ аанын

Дьэллэмник

тэлэйимэ.

Кэһэлтэлээх

буолуо суоҕа

оччоҕо

Кэс тыл кэһиллиитэ,

Оннук охсуулаах

буолуо суоҕа

Олох да

огдолуйуута.

Санаабытыҥ барыта

Сатанан иһэригэр

саараныма,

Күнүм мэлдьи

күлүмүрдүү туруо диэн

көһүтүмэ.

Оччоҕо

Хайа да сибиэн

Сэрэппэккэ эрэ

ситэн кэлэн

сиэ суоҕа,

Ханнык да ситим

Хаһыытаппытынан ылан

быһа барыа суоҕа,

Хараххын саатаппыт

Хаарыан сулуһуҥ

Халлааныҥ оройуттан

Халбарыйан барара

Хараастыылаах

буолуо суоҕа.

Кэтэһимэ олохтон

Кэрэни эрэ.

Олохтон эрэйимэ олус элбэҕи.

Оонньуурдаах харыйа курдук кини.

Күлүмүнэн көрсөр көргө кэлэри

Күн сирэ барыта маннык диирдии.

Ол харыйа аттыгар сылдьардыы санаа,

Кэрэ оонньуурдарын кэрэхсээ, баҕар.

Биири эмэ тал бэйэҕэр, атыны – анаа

Билэр да, билбэт да дьоҥҥор барыларыгар.

Үлтүрүйүөхтэрэ сорох оонньуурдар.

Үйэтэ суохтар кинилэр, үчүгэйдэрин иһин.

Үрдүктэн көөчүктүөхтэрэ, оттон атыттар —

Үтүмэх да маһынан тиийбэккин.

Баар буолаллар маннык киэһэлэргэ

Баламат соҕус дьон урдустара —

Тардыһа сылдьар тардыахтаах илиилэрэ

Тарбачыһа, суохха да уунуохтара.

Ким эрэ ылыа үчүгэйгэ үлүмнэһэн,

Хаалыахтааҕар диэн ким эрэ хаһааныа:

Бу сиргэ букатын кэллим дэнииттэн

Буорга сирэйин анньан туран муҥнаныа.

Тиксиэ дуо, биир эмэ эйиэхэ?

Ол туһунан эрдэлээн этэр уустук.

Былдьаһан, умса-төннө түһүмүөххэ,

Туох тиксэр – им-ньим күүтэр ордук.

Эрэйимэ олус элбэҕи олохтон,

Эрэнэбин сөптөөҕүнэн хардарыаҕа.

Баҕар, ыйытыахтара: «Эн… оттон

Оонньуур аҕалбытыҥ дуо бу харыйаҕа?»