Читать книгу Кистэлэҥнээх Саха сирэ - Группа авторов - Страница 4

«Иччи» – түҥ былыргыттан силис тардыылаах ытык тыл. Ол курдук, тыл үөрэхтээхтэрэ «иди» (хозяин, владелец; господин (о боге)) диэн былыргы түүр тылыттан үөскээбит дииллэр, ону сэргэ «идь» (властитель, владыка) диэн биһиги эрабыт иннинэ үөскээбит санскрит тылыгар эмиэ ханыылыы тутталлар.

Иччилэргэ итэҕэйии язычество диэн ааттанар. Язычество – аан бастакынан үөскээбит былыргы итэҕэл. Билигин иччи өйдөбүлэ күүскэ сайдыбыт сиринэн азия омуктара буолаллар.

Этнограф Семен Николаев-Сомоҕотто суруйарынан, иччи диэн киһи курдук тыллаах-өстөөх, саныыр санаалаах, киһилии иэйиилээх буолар.

Иччилэр олус өһүргэстэр, онон сахалар кинилэри кыыһырдыбат, кэлэппэт туһуттан, кыылга-сүөлгэ, окко-маска барытыгар куруук сүгүрүйэллэр. Айылҕа оҕотугар сиэрэ суохтук сыһыаннаспыт киһини иччилэр кырыыллар, олоҕор ол-бу араас ыарахаттары көрүһүннэрэллэр. Өскөтө улахан аньыыны оҥорбут буоллаҕына, алдьархайга түбэһиннэрэн тыынын да былдьыахтарын сөп.

Иччилэри хомоппот буоларга кыһан:

Сиргин-уоккун айыы аһынан аһата сырыт;

Кири-хаҕы сиргэ, эбэҕэ быраҕыма;

Уокка силлиир, кири быраҕар, уһуктаах малынан булкуйар аньыы;

Айылҕаҕа сылдьан улаханнык айманар, хаһыытыыр-ыһыытыыр түктэри;

Булка-алка сылдьан сиэри таһынан элбэҕи эбэтэр кыылы эрэйдээн, сэймэктээн өлөрөр аньыы;

Көтөр уйатын алдьатар, оту-маһы тоһутар аньыы;

Суолга сылдьан ытык маска салама ыйаан, бэлэх тутан ааһар буол;

Дьиэҕэ иһиирэр сатаммат;

Дьиэҕэ улаханнык айдаарсар, этиһэр-охсуһар куһаҕан тыыны үөскэтиэн сөп;

Дьиэ эркиннэрин уһуктааҕынан анньар, алдьатар түктэри.