Читать книгу Helene De Kock Omnibus 10 - Helene de Kock - Страница 5

In die dae ná Frederik Basson se begrafnis dwaal Eugene ure lank alleen op die plaas rond asof dit ’n plek is wat hy moet ontdek. Hy wandel rustig onder die amber herfsgloed van die ou populiere, om net oomblikke later gedrewe deur die roesbruin veld te stap en turend oor die wye einders van Damplaas te soek. In die huis kan hy homself nie herberg nie, want die ruim ou opstal voel hol sonder sy pa se gedrae teenwoordigheid.

Oplaas staan hy eendag by die groot nuwe droogoond wat hy en sy pa net ses maande tevore opgerig het, en ervaar die eerste flikkering van belangstelling in boerderybedrywighede sedert sy pa se dood. Hier by die droogoond en kolossale skuur sal hy nog menige druk uur van sy lewe deurbring. Hy alleen sal verantwoordelik wees vir sy uitgebreide koringboerdery, en alle beslissings sal by hom berus. En dan is daar nog die Simmentaler-stoetery waarvoor Marcel verantwoordelik is.

Dis asof hierdie nagedagte ’n skielike openbaring bring. Waarom kan hy Marcel nie ook vra om die stropery van die lentekoring vir hom waar te neem nie? Hy is seker Marcel sal heeltemal regkom; hy was tog al drie maal teenwoordig met die stropery en droëry. En dan stel dit hom vry om die pad te vat.

Want presies só eenvoudig is dit. Hy kan nie meer hier voortgaan asof daar niks in sy lewe gebeur het nie. En wát gebeur het, is ook veel meer as net sy pa se afsterwe. Ja, die susbestaan waarin hy homself gaandeweg gewieg het nadat Peet en Elsje weg is Leiden toe – die stil span van die bekende lewe op Damplaas – is meteens weg, stukkend gebreek soos ’n beskermende dop. En wat oorbly, dink hy met sy oë op die reuseskuur, is ’n vreemde mengsel van my eie ek en ’n vaag bekende, maar baie ontwykende persoon. Ek is nie meer tuis by myself nie, besef hy; ek is skigtig soos met ’n vreemdeling. Miskien is dit waar wat Lilette sê, dat ek nie een van daardie mense is wat kalm met die vloei van die lewe kan saamgaan nie, maar dat ek altyd met ’n vaart stroomop wil beur. Ek weet net een ding: iets daar anderkant roep my.

Sy gedagtes gaan onwillekeurig terug na die dag toe hy en Peet as klein seuntjies met bootjies op die dam gespeel het, en hoe Peet sy bootjie laat wegdryf het oor die dam totdat dit ’n spikkeltjie geword het wat deur die kabbeling ingesluk is. Waarom het jy nou dit gedoen? het hy aan Peet gevra. Peet het hom afwesig aangestaar, en toe stadig gesê: Ek vaar saam met hom weg – wie weet waar ek gaan uitkom. Jy weet, Gene, ek hoor partymaal hoe die wêreld daar buite vir my wag, ek voel dit.

Tóé het hy Peet onbegrypend aangekyk en gou-gou sy eie bootjie aangekeer na die veilige wal se kant toe. Maar vandag ervaar hy daardie selfde gevoel – dis asof die plaasstilte ’n dik, afwagtende swye geword het met ’n dowwe frekwensie wat ver, ver uitkring en sy gedagtes saamneem.

Ek gaan nou dadelik dorp toe om met Marcel te gaan praat, neem hy sy eerste besluit sedert sy pa weg is. En dan gaan ek na Lilette en ek gaan haar vra om te wag op ’n man wat nie seker is of hy na haar toe gaan terugkom nie.

Daarmee draai hy om en stap vinnig deur die veld, terug opstal toe, om te gaan aantrek vir die dorptoeganery.

Kwalik ’n kwartier later klim Eugene in die Duitse spogmotor wat hy ’n paar jaar gelede by sy pa present gekry het, en ry dorp toe deur die milde Riemlandse herfsaand, gebaai in die roesrooi van die laaste sonstrale. Rondom hom, al met die breë grondpad langs, glooi die heuwellanderye omlaag, en hier en daar vang die dik kontoerwalle die diep koper van die laat daglig, net om diep skadustrepe te word totdat daar nog net die donker is en ’n oranje gloor op die verste kim lê. Hy ry rustig, sy oë dwalend oor die bekende toneel.

Toe hy ’n kind was, was die son wat sak oor die deining van die lae, netjies bewerkte heuwels vir hom prentjiemooi. Nou is dit roerend skoon – ’n fluistering van die goddelike.

Nee, om heeltemal eerlik te wees, dink hy toe hy die dorp binnery, dit was eers sedert ek Elsje verloor het en die seer vir die eerste maal aan my lyf gevoel het, dat ek werklik sensitief geword het, dat ek met nuwe oë na al die wonderlike vanselfsprekendhede van my behaaglike bestaan begin kyk het.

En toe hy voor Marcel en Maryn se groot huis op die boomryke erf stilhou en die motor afskakel, bly hy ’n oomblik lank stil sit, dink ver terug aan ’n dag toe hy as stormagtige tiener in woede uitgevaar het omdat hy gemeen het dat ’n onderwyser hom verkeerd behandel het – en dit net nadat hy ’n paar dae tevore emosieloos en ongemotiveerd gekla het dat hy nie bra weet wat hy op universiteit gaan soek nie, want hy kom tog eendag terug Damplaas toe. En kort daarna het hy weer in ’n argument met Maryn betrokke geraak oor wie van hulle twee nou eintlik die Basson-koppigheid geërf het, en haar so onnadenkend gedomineer dat sy in trane na hul pa gevlug het. Sy pa het hom by al hierdie geleenthede streng betig, maar die woorde wat hy sekerlik nooit sal vergeet nie, het hy gebesig die aand voordat hy universiteit toe vertrek het om landbou te gaan studeer.

“Kind,” het sy pa gewigtig gesê, “’n mens word nou wel met ’n sekere temperament gebore, maar ai, jong, tussen die drif van ’n Paulus en die flegma van ’n Abraham lê daar ’n goue gebalanseerde persoonlikheid! Soek dit!”

“Hóé, Pa?” het hy vertwyfeld gevra, en eerlik soos wat hy nog altyd was, geweet dat hy tempering nodig het.

“Ondersoek jouself, Gene, en verootmoedig jou. En vrá daarvoor!”

Maar vir verootmoediging, moet hy nou erken, was daar in die jare wat gevolg het nie veel tyd nie. Alles het so glad en goed gegaan. Geen moeite met die studie nie, geen inspanning om die meisie van sy keuse na hom te trek nie, geen rede tot verootmoediging nie, want die drif het bedaar en die flegma het geneig na gemoedelikheid. Dit was asof hy in ’n lome windstilte geleef het. Totdat die krisis met Peet en die beeldskone Elsje gekom het, en hy, onseker soos ’n kind, moes erken dat hy homself nog glad nie ken nie. En ook daar langs sy pa se graf in die Damplaasgrond, wat die vrug van hul albei se liefde dra, het hy geweet dat hy homself sou moes vind of vir altyd huiwer om te lewe. En dit kan hy alleen doen as hy lig het. Hierdie begeerte om Leiden toe te gaan, voel hy aan as só bestem, so suiwer is die verlange om Peet en Elsje weer te sien, so brandend is hy om alles weer goed te maak. En hy hoop en bid met mag dat Elsje vir hom nie meer sal wees wat sy was nie …

Op dié gewigtige noot klim hy stadig uit die motor en stap stoep toe, waar Maryn al uitgekom het om te kyk hoekom hy nie binnekom nie.

“Ons het al gewonder waar jy is en wat jy met jouself aanvang,” groet sy sag. “Elke keer as ons Damplaas toe bel, sê Selina jy is uit, iewers in die veld.”

Hy loop tot by haar, buk en soen haar op haar voorkop. “Ek het baie gehad om oor te dink,” sê hy ernstig, “en daarom is ek nou hier. Ek het baie om met julle oor te praat.”

“Ek hoop nie jy gaan Leiden toe nie,” sê Maryn kort en klaar, en draai om en loop voor hom uit die huis binne. Hy antwoord nie dadelik nie, maar wag totdat hulle gerieflik in die ruim, sonnige sitkamer sit.

“Ek gaan beslis Leiden toe,” sê hy, en kyk sy fyn suster vierkant in die oë. “En ek het jou en Marcel se hulp nodig om dit te kan doen.”

Sy kyk tellings lank swygend na hom, en toe sy praat, bewe haar mond. “Ek ken jou goed genoeg om te weet dat niks op aarde jou sal stuit as jy eers jou kop op ’n ding gesit het nie. En ek weet nóú al dat Marcel jou te eniger tyd tegemoet sal kom omdat jy my broer is, maar ek wil nou en hier vir jou sê dat ek dink jy gaan moeilikheid soek …”

“Ek gaan nie na Elsje toe nie,” val hy haar gerusstellend in die rede. “Altans nie vir die doel wat jy blykbaar vermoed nie. Hemel, Maryn, verstaan jy nie dat ek Peet nodig het nie? Vir die eerste maal in my lewe weet ek dat ek werklik afhanklik is van sy vriendskap en van sy goedkeuring. Jy weet hoeveel ouer en wyser hy as ons is!”

Maryn knik stadig, en hy kan sien hoe sy haar gedagtes laat gaan oor hul aangenome broer. Peet, slim Peet, wat hulle albei altyd so goed begryp het en wat wou sterf van ellende toe hy besef hy is verlief op Eugene se meisie. Liewe Peet, wat dit sy plig gevoel het om met Maryn te trou uit dankbaarheid vir wat die Bassons al vir hom gedoen het, en toe eenvoudig moes knak voor die meesleurende krag van sy liefde vir Elsje …

“Jy weet,” sê Eugene skamper, asof hy sy suster se gedagtes kan lees, “ek kan eerlik nie sê dat ek ooit vir Elsje gevoel het wat Peet klaarblyklik vir haar voel nie …”

“Hoekom dan …?”

“Aag, jy weet, ek was vir haar lief ómdat … nie ondánks nie … Sy was blond en mooi en dierbaar. Sy het so goed gepas by die erfgenaam van die grootste plaas in drie distrikte …”

“Nou waarom wil jy dan nog soontoe gaan?”

“Om ver weg en alleen te wees,” antwoord hy sonder skroom. “Ek wil Peet ’n slag sien en ek wil die wêreld invaar … vir … vir sowat ses maande!”

“En Lilette?”

“Ek gaan nou na haar toe,” antwoord hy niksseggend, en hoor met verligting hoe sy swaer se Kewer voor die deur stilhou.

Soos Maryn voorspel het, willig Marcel dadelik in om op Damplaas waar te neem in die tyd dat Eugene oorsee sal wees. Hy is ’n besadigde, verstandige man wat, anders as sy vrou, nie veel vrae vra nie.

“Wanneer gaan jy?” is al wat hy wil weet.

“Net sodra ek klaar geplant het,” antwoord Eugene dankbaar. “Dit wil lyk asof daar genoeg vog in die lande is vir plant …”

“Kan ek jou kom help om die planters reg te maak?” vra Marcel, sy oë besorg op sy jong swaer.

Eugene glimlag baie effens.

“Ja … ek sien jy lees my reg. Ek sal Peet veral nou baie mis. Hy was altyd so handig met die plaasgereedskap. Ek sal dit waardeer as jy ’n tydjie kan afknyp, maar ek wil jou nie onnodig belas nie!”

“Ek help jou graag,” antwoord Marcel.

So reël Eugene dan met sy vriendelike swaer om waar te neem op Damplaas in sy beplande maande lange afwesigheid. Hy voel heeltemal gerus om Marcel waarnemend op Damplaas te laat, want hy weet goed dat Marcel ’n krisis sal kan hanteer en nie sal skroom om hulp in te roep nie, veral van Hennie Smit wat, behalwe sy veeartsenypraktyk, ook nog ’n boer is.

Hy kuier nog ’n rukkie, maar staan op om te vertrek toe die gesprek neig om te verdrietig te raak. Dis veral Maryn wat aanhoudend oor hul pa praat, en hoewel hy dit begryp, is hy nie bereid om dit nou al met iemand anders te bespreek nie. Hy het nie verniet die afgelope dae alleen rondgedwaal nie, en selfs nou is hy nie gereed om dié smartlike ervaring te deel nie, selfs nie met sy suster nie. Aan die een kant vrees hy dit om summier in trane uit te bars, en andersyds wil hy nie koud voorkom nie. Die middeweg het hy nog nie gevind nie. Dit was sy lewe lank so – hy het óf in drif ontplof, óf koel oor dinge heen gestap. Miskien het sy pa destyds reg gehad, hy moet die goue middeweg soek. Dít het hy nodig. Maar een ding weet hy bo alle twyfel – dat hy baie liefde het om te gee, dat hy daarna smag om dit aan die vrou in sy lewe te skenk, as hy net sekerheid kan kry.

Daarom steek hy ’n gerusstellende, vertroostende hand na Maryn uit toe hy hulle groet.

“Moet jou nie oor my bekommer nie. Ek sal my bes doen om geen dwase dinge aan te vang nie.”

Maar toe hy in die motor klim en die pad vat na die koshuis waar Lilette loseer, weet hy dat dit gewaagde woorde was. Enigiemand wat aan homself oorgelewer is, kan faal. En Eugene Basson bid ’n vinnige, dringende gebed om bewaring. Hoeseer hy hom nog in die komende maande op hierdie vlietende gebed sal beroep, kan hy nou nie dink of droom nie.

Hy kry Lilette buite die koshuis op ’n lappie kweek, waar sy met ’n paar standerdsessies sit en gesels. Sy spring dadelik vervaard op toe sy hom bemerk, vat-vat verleë na haar vlamrooi hare wat soos ’n dogtertjie s’n los op haar skouers lê.

“Hallo?” groet sy versigtig.

“Hallo, Lilette. Stuur jou satelliete weg dat ons kan gesels!”

Die kinders lag en maak hulle uit die voete, maar Lilette betrag hom enigsins meewarig, vee met haar hande oor die kort rompie van haar tennisrokkie.

“Jy sal ’n rukkie moet wag,” sê sy, “want ek het geen idee gehad dat jy sou kom nie!”

Eugene slaan berouvol ’n arm om haar. “Ek is jammer. Ek is regtig jammer, hoor. My suster het my al dikwels gesê dat ek geen bedagsaamheid het nie. Ek begin insien dat sy gelyk het …”

Lilette glimlag skeef op na hom. “Watter ongewone boetvaardigheid!” spot sy. “Toe maar, ek sal nou-nou klaar wees. Gee my net vyftien minute!”

Maar hy hou haar terug, bly staan agter een van die struike in die voortuin.

“Jy verstaan nie,” sê hy stil. “Ek is werklik jammer oor alles … oor wat jy alles van my moes verduur in die tyd sedert Peet en Elsje hier weg is … my ongereelde besoeke, my kortgebakerde houding.”

Ook sy verstil, kyk na hom met ’n sober gesiggie wat al hoe witter word. En vir die eerste maal besef Eugene met ’n skerp helderheid: sy het hom lief. Só lief dat hy die mag het om haar onherroeplik seer te maak. Sonder dat sy ’n woord uit, lees hy dit in haar groot bruin oë.

“Lilette …” fluister hy, voel hoe die ontroering in sy binneste weer ’n effense gevoel in hom losmaak, en hy druk haar met mag teen hom vas. “Maak baie gou, ek sal net hier vir jou wag.”

Dis eers toe sy in die skadu’s van die bome en struike verdwyn het, dat hy effens tot besinning kom en besef dat hy nou miskien by haar ’n sekere verwagting gewek het, en dít terwyl hy gekom het om haar te sê dat hy weggaan. Ag hemel, dink hy skielik beswaard, ek trap oral verkeerd. Waarom moet ’n mens deur skande en skade leer?

Toe sy haar ’n kwartier later weer by hom aansluit, wag hy haar met ’n nugtere waaksaamheid in, sterk vermeng met ’n baie opregte begeerte na haar fyn vroulikheid, haar borrelende blydskap en sobere klein swyes. Sy kán my motiveer, besef hy. En hy sug effens toe hy haar arm neem en motor toe stap.

Hulle ry swygend die dorp uit, ry halfpad in Heilbron se rigting, en hou toe op ’n hoogtetjie onder ’n klomp bloekoms stil wat hoog en swart teen die aandlug staan. ’n Ruk lank sit hulle doodstil, toe draai Lilette na hom. Hy steek sy hand uit en knip die flou kajuitliggie aan, en oomblikke lank kyk hulle in mekaar se oë. Albei weet dat dit ’n kruispadpraatjie gaan wees dié.

“Jy gaan weg,” konstateer Lilette sag, haar oë op die aantreklike, bruingebrande gesig van die man langs haar, en op sy sterk, manlike hande wat hy nou lig op die stuurwiel laat rus.

“Ja,” sê hy met ’n stadige knik van sy kop, en kry verder niks uit nie, want dis asof sy keel meteens toesnoer. Sy lyk so mooi, so breekbaar mooi soos sy hier sit, met die lig wat ’n diep gloed uit haar koper hare tower, en haar oë wat vol mistieke skadu’s is.

“Voordat jy enigiets verder sê,” praat sy weer, “is daar iets wat jy moet weet …”

“En dit is?” vra hy met ’n vae gevoel van onrus, sodat hy sy hand na haar toe uitsteek en albei haar klein hande in haar skoot vasvat.

“Hennie Smit … het my gisteraand gevra om met hom te trou.”

Alles in Eugene se malende gemoed stol tot stilstand. Hy sit so roerloos dat dit voorkom asof hy haar nie mooi gehoor het nie. Die waarheid is dat die paar woorde hom onweerlegbaar wys dat hy nie kans sien om van hierdie meisie afstand te doen nie. Nie nou al nie en miskien nooit nie. Sy kakebeen voel stram toe hy vra: “Wat was jou antwoord?”

“Ek het nee gesê,” antwoord sy dadelik.

Sy reaksie hierop is onmiddellik en so onverwags dat hy self verbaas is. Met een haal van sy arm pluk hy haar teen hom aan, omsluit haar fyn gesig met een hand en soen haar. En in die soen is daar begeerte en blydskap en ’n nuwe betekenis. Vir die eerste maal soen hy haar nie net omdat hy haar wil nagsê of omdat hy ’n vlietende behoefte aan haar troostende vroulikheid het nie, maar omdat hy voel dat hy sal sterf as hy dit nie doen nie. Dis asof sy hom uit ’n diep put ophys en hy net haar gesig in die sonkol daarbo kan sien. In hierdie oomblik klem hy hom aan haar vas, asof sy alles wat hom kan skaad van hom kan wegweer, asof sy hom hoog bo homself kan uitlig. Toe hy eindelik nog net haar kop krampagtig teen sy bors druk, vra hy sag en smekend: “Sal jy vir my wag totdat ek terug is, Lilette?”

“Ja …” sug sy byna fluisterend. “Ek sal vir jou wag, nie omdat ek so seker is van jou nie, maar omdat ek jou liefhet.”

“Ek weet,” sê hy deemoedig, “en jy sal nooit weet hoe hoog ek dit op prys stel nie. Jy is seker die dierbaarste meisiekind wat daar rondloop!” Dit val hom geensins op dat daar in hierdie lofdig geen woord van wederkerige liefde is nie. Wat hy sê, sê hy in ’n opwelling van diepe en opregte dankbaarheid, en hy soen haar weer, in ’n uiting van die wonderlike warmte wat haar bekentenis in hom laat ontstaan het.

“Ek het geweet Hennie sal die een of ander tyd sy kans benut,” sê hy ligweg, hou haar besitlik teen hom vas.

“Jy het hom soveel kanse gegee,” antwoord sy sag, en hy hoor dat dit geen bitse verwyt is nie, slegs die waarheid.

“Ek weet dat ek geen reg het om enigiets van jou te vra nie, Lilette,” sê hy berouvol. “Hennie verdien ’n beter antwoord van jou …”

“Juis,” sê sy onverstoord en wikkel haarself ’n bietjie los. “Daarom het ek hom verlof gegee om my weer eendag te vra.”

Hy kyk haar skerp aan. “Hou jy dan ’n agterdeur oop?” vra hy dadelik kwaad.

Sy hou sy oë in ’n kalm blik. “Gene …” sê sy, “ag, Gene … jóú huis het dan ’n hele paar deure wat oopstaan!”

Daarop vind hy geen enkele weerwoord nie. Dis waar. Wie is hy om ewige trou van haar te wil afsmeek as hy haar geen waarborg van sy eie trou kan gee nie, slegs maar van sy vrese om terug te keer van ’n vrugtelose sending en te vind dat hy haar verloor het …

“Jy is reg,” sê hy oplaas. “Vergewe my, en asseblief, wag vir my …”

“Goed, Gene,” sê sy kalm asof die hele argument haar koud laat omdat sy buitendien die verloop daarvan kon voorspel, en haar koel inskiklikheid lui ’n stilte tussen hulle in, waarin Eugene haar opnuut met hart en verstand waardeer. Sy is werklik so geheel anders as wat hy aanvanklik gedink het, en veral hierdie gesprek het ’n nuwe openlikheid tussen hulle ingelui. Hy verstout hom om dit te sê.

“Lilette … toe jy destyds hier kom skoolhou het, het ek my aanvanklik misgis met jou. Jy was ’n vlindertjie, onskuldig en oulik, maar nietemin woes fladderend.”

Sy gee ’n klein laggie. “Ja, ek was werklik ’n enfant terrible, was ek nie!”

“Wat het jou laat verander?” vra hy reguit, en met die niksvermoedende onnadenkendheid van ’n man.

“Ag, jy weet, ná my ouers se skielike dood het die gebrek aan hul liefde en leiding, plus die enorme hoeveelheid geld wat hulle aan my nagelaat het, my totaal ontwrig. Ek het my verbeel dat almal my móét liefhê, soos hulle my liefgehad het, al doen ek ook wát. Nou ja, ek stel dit ook nou erg, maar dis waarop dit neergekom het. En toe skiet ek vir ’n onderwyspos hier naby Marcel, wat werklik my enigste familielid is, al is dit ook verlangs. En ek kuier baie by hom op Damplaas … Ek moet sê, ek was nie voorbereid vir die kentering wat julle Damplaasmense in my sou teweegbring nie. Jul liefdevolle samehorigheid het my laat smag na julle …”

“Samehorigheid?” vra Eugene, ’n eksplosiewe ondertoon in sy stem. “Laat ek jou vertel, ek wou Peet behoorlik verwúrg in daardie stadium!”

“O, ek wéét. Dit was duidelik vir almal wat wou kyk en sien. Maar daar was so ’n atmosfeer van liefde en toegeneentheid. En daar was jy. Jy was so seer van binne en so verward, nes ek toe was. Dit was seker maar dit wat my na jou getrek het.”

Eugene plaas ’n speelse hand onder haar ken. “En om te dink dat ek nogal gehoop het dat dit my manlikheid is wat jy so onweerstaanbaar vind!”

“Wél …” trek sy haar fyn gesiggie op ’n plooi, “dit mag ook wees, maar ek het nogal meer weerstand as wat jy vermoed!”

“Dit wil so lyk,” sê hy in alle erns. “Maar Lilette, ek móét weet of jy hier sal wees as ek terugkom. Jy beteken vir my baie.”

Maar nie alles nie, dink sy, nog nie alles nie. “Goed,” sê sy weer eens. “Goed, Gene, ek sal hier wees.”

Hy kyk ingedagte na haar. “Hennie Smit sal ook hier wees,” sê hy sag.

“Hennie is ’n baie gawe vriend,” sê sy luiters, en dink: miskien die enigste hier wat alles vir my veil het.

“Jy maak dit vir my baie moeilik, Lilette,” sê Eugene met ’n halwe glimlag, en sy hand skuif besitlik om haar ken oor die kant van haar gesig, vou dit met sy sterk vingers toe. Toe soen hy haar sag. “Baie, baie moeilik,” sê hy weer.

“Nie so moeilik soos wat jy dit vir my maak nie,” sê sy doodkalm.

Dis asof daar met hierdie woorde ’n nugter noot in die gesprek insluip, en voordat hy nog aan ’n paslike antwoord kan dink, vra sy: “Wanneer vertrek jy?”

“Nes ek klaar geplant het. Oor drie weke of so.”

Hulle ry terug na die yl stippelliggies van die dorp, en voor die koshuis soen hy haar swygend goeienag, leun oor om die deur vir haar oop te maak en wag totdat sy in die geel lig van die stoep tree en omdraai om te waai, voordat hy sag wegtrek.

Vir die eerste maal, dink hy op pad plaas toe, is daar ’n werklike verstandhouding tussen ons, noudat ek gaan vertrek. Nou is ek ook nie meer seker of ek hierdie besoek aan Leiden in jeugdige oormoed of in goeie geloof aanpak nie. Oormoed brand so maklik uit. Nee, ek hoop regtig, en ek wil graag glo dat ek iewers daar ver sal vind wat ek soek …

In die dae wat volg, werk Eugene en Sagrys, een van Paulus en Selina se kinders saam met wie hy grootgeword het, soos besetenes om die planters reggemaak te kry. Van smôrens vroeg tot saans watter tyd swoeg hulle aan die plaasgereedskap wat maar altyd lol om ’n skeet te hê, en menige maal spreek die haastige Eugene die vurige wens uit dat Peet – die presiese perfeksionis wat altyd sy pa se implemente so mooi in stand gehou het – sommer uit die niet sal verskyn om hom te help. Sagrys skud maar net kop en help plan maak vir die tyd dat Eugene nie daar sal wees nie. Dis hy wat Eugene daaraan herinner dat Marcel gesê sal moet word om die koring te bespuit sodra dit kuithoogte is. En dag vir dag hou Eugene die weer dop in die onuitgesproke wens dat die winterkoue tog vroeg mag kom vanjaar, want dis bekend dat koring wat in koue geplant word, ’n goeie oes omtrent waarborg.

’n Paar maal ry Lilette ook uit Damplaas toe om ’n paar uur lank by hulle te sit en gesels en, op Selina se aandrang, vir hulle koekies en koffie aan te dra. Eenkeer ry sy selfs saam met Hennie Smit uit plaas toe en steur haar net mooi niks aan Eugene se betrokke gesig toe hy merk wie by haar is nie. Sy soen hom openlik voor Hennie toe hulle weer vertrek, en toe hy haar agterna daaroor wil kapittel, herinner sy hom ewe soetjies daaraan dat hy in der waarheid geen seggenskap oor haar het nie. Tog is dit asof Eugene en Lilette mekaar sedert die aand van hul gesprek verstaan, en ongestipuleerd is daar ’n band tussen hulle wat nie ontken kan word nie. Dis asof Eugene vir die eerste maal daarvan bewus raak dat iets van hierdie meisie hom tóg aankleef – miskien is dit haar heerlike, praktiese optimisme; dalk haar warm, ontvanklike gees, of haar fyn vroulikheid, wat hom glad nie onaangeraak laat nie. Sal hy nie maar bly nie? wonder hy een aand toe hy doodmoeg die rus van sy bed opsoek. Bly en gou met haar trou … haar syne maak en hom toesluit vir enige roep van buite af. Of hoor ’n mens buitendien maar op ’n gegewe dag daardie roep en moet jy soos ’n trekvoël noodgedwonge saam met die seisoen vertrek? Maar voordat die beswyming van die slaap hom opeis, weet hy in een helder oomblik: hy het die roep klaar gehoor, en die drang om te gaan, los hom vir geen oomblik nie.

In die week daarop is daar ’n siedende bedrywigheid op Damplaas, want die eerste ryp het gekom en voordat die aarde kliphard is, moet daar geplant word. Die lande is reeds skoongemaak, en Eugene slaak ’n yslike sug van verligting toe hy en Sagrys en nog ’n paar ander met die waens vol saad en kunsmis lande toe kan gaan. Maar net toe alles klopdisselboom wil gaan, raak die kunsmisstrooier agter en hou die ploeëry op, en Sagrys kom rapporteer dat daar rye en rye waens op die dorp staan. Die koöperasiemense doen hul bes, maar dit sal nog ’n ruk duur voordat die Damplaaswaens aan die beurt kom. Dit kos Eugene die uiterste wilsinspanning om nie sy hoed op die grond neer te gooi en soos ’n kind daarop te trippel nie. Daar is soveel werk, en hy is só haastig. Eindelik daag die kunsmis ook op en kan hy op die groot vierwieltrekker spring en met Sagrys en nog een op die planter, die eintlike werk begin. Hy kan ween van dankbaarheid toe Marcel ook na ’n paar dae opdaag en hom bedaard verwittig dat hy kom help het. Met Marcel op die ander trekker gaan dit voor die wind. En met nog ’n paar hande wat kom help semels strooi teen miswurm, staan die werk einde se kant toe. Toe die plantery op Damplaas se uitgestrekte landerye eindelik voltooi is, is Eugene stram van moegheid en hy slaap een hele dag byna om. Daarna sak daar ’n rus oor Damplaas toe. Niks kan nou meer gedoen word nie, behalwe om te wag dat die goeie aarde weer moet gee. Nou kan hy maar met ’n geruste hart vertrek.

Hy ry een naweek stil-stil Johannesburg toe en koop vir hom ’n stel klere wat sal pas by die klimaat in Leiden in die somertyd daar. Vir die wis en die onwis koop hy ook ’n paar warm truie en langbroeke, en op aandrang van ’n wyse winkeljuffer ook ’n parka. Met die Hollandse weer weet ’n mens nooit, meen sy. En gedagtig aan Peet se liriese geklaag in sy briewe oor die weer wat so wispelturig soos ’n jong nooi en so morbied neerdrukkend soos die buie van ’n ou ou tantetjie kan wees, rus Eugene hom goed en paslik uit vir die nukke van miswolk en koue.

Terug op Damplaas tref hy die laaste paar reëlings voor sy vertrek. Hy kuier by ’n paar ou vriende en neem meesal vir Lilette saam. Dat dié vriende effens skuins opkyk omdat hy so lank en so ver weggaan noudat dit begin lyk asof dit wil vlam vat tussen hom en Lilette, val hom op, maar hinder hom nie. Hy en sy gaan ook een aand by Maryn en Marcel eet, en kuier lank én lekker by hulle. Maar dis duidelik dat Maryn steeds haar bedenkinge het oor haar broer se reislus en sy sê dit ook aan Lilette, van wie sy baie hou. Maar Lilette antwoord haar heel kalm.

“As ek hom nie laat gaan nie, Maryn, sal ek nooit weet of ek hom het nie.”

Die aand voor sy vertrek kuier hy en Lilette alleen. Hy het haar vir ete uitgeneem na die hotelrestaurant op die dorp en hulle sit feitlik heeltemal alleen in die groot vertrek met sy yl lig wat kom van klein lampies op elke tafel.

“Weet Hennie Smit van ons reëling, Lilette?” wil hy onrustig weet, sy oë dringend op haar gesig, wat vanaand omraam is deur die koperkleurige hare wat hier en daar sag glim in die lamplig. “Weet hy dat ek na jou toe terugkom?”

Sy poog om te glimlag, maar haar mond bewe so dat sy faal en haar kop laat sak sodat hy skaars haar uitdrukking kan uitmaak.

“As hy dit weet,” sê sy sag, “dan weet hy meer as ek.”