Читать книгу Die beste verhale en humor van Herman Charles Bosman - Herman Charles Bosman - Страница 8

EK WEET WAT DIT BETEKEN – sê oom Schalk Lourens – as jy so oor die veld praat. Ek ken mense wat nes jy oor die veld sit en droom, en vreemde goed kwytraak, en begin glo in wat hulle die siel van die veld noem, tot die veld uiteindelik iets anders vir hulle as vir my beteken.

Ek weet net die veld kan gebruik word om mielies te verbou, en dis ook nie baie geskik daarvoor nie. En dit beteken baie harde werk vir my, om mielies te verbou. Daar’s die ploeëry, byvoorbeeld. Ek het altyd rug- en skouerpyne gekry van die ganse dag lank op ’n klip aan die rand van die veld sit, terwyl ek kyk hoe die kaffers en die osse en die ploeg op en af beweeg, en vore maak. Hans Coetzee, hy was ’n Boere-krygsgevangene op St. Helena, het my vertel hoe siek hy op see geraak het van kyk hoe die skip op en af, op en af gaan, die hele tyd.

En dis dieselfde met ploeg. Die enigste kuur vir hierdie ploegsiekte is om stil op ’n riempiesbank op die stoep te sit, met jou bene effens gelig, en koffie te drink tot die ploegseisoen verby is. Die meeste van die boere in die Marico-bosveld glo aan hierdie kuur, soos jy ongetwyfeld teen dié tyd al agtergekom het.

Maar daar is die veld. En dis nie goed om te veel daaraan te dink nie. Want dit kan jou op vreemde paaie lei. En soms – soms wanneer die veld jou baie ver weggelei het – kom daar ’n uitdrukking in jou oë wat God nie daar gesit het nie.

Dit was vroegsomer, kort ná die reën, toe ek John de Swardt die eerste keer raakloop. Hy sit langs ’n tent wat hy agter die maroelas aan die onderkant van my grond opgeslaan het, waar dit aansluit by Frans Welman se landerye. Hy was al drie dae daar sonder dat ek daarvan geweet het, want ek het toe dikwels op my stoep gesit, oor die ploeëry, soos ek reeds aan jou verduidelik het.

Hy was ’n jong kêrel met lang swart hare. Toe ek nader kom, sien ek waarmee hy besig is. Hy het ’n stuk wit bokseil voor hom op ’n esel en hy is besig om my plaas te skilder. Dit lyk asof hy al die nuttelose goed vir sy prent uitgekies het – ’n krans en ’n paar klippe en ’n paar polle kakiebos.

“Jongman,” sê ek vir hom, nadat ons ons aan mekaar voorgestel het, “wanneer die mense in Johannesburg daardie prent sien, gaan hulle lag en sê Schalk Lourens bly op ’n bar stuk rots, soos ’n akkedis. Waarom skilder jy nie liewer die vrugbare dele nie? Kyk na die vlei daar, en die dam. En sit daardie nuwe beesdip ook in wat ek nou die dag van gewapende beton gebou het. As Piet Grobler of generaal Kemp dan die prent sien, sal hulle dadelik weet Schalk Lourens het verbeteringe op sy plaas aangebring.”

Die jong skilder skud sy kop.

“Nee,” sê hy, “Ek wil net die veld skilder. Ek haat die idee om boorgate en beesdippe en huise en beton te skilder – veral beton. Ek wil net die veld hê. Sy eensaamheid. Sy misterie. As hierdie skildery klaar is, sal ek trots wees om my naam daarby te sit.”

“O, wel, dis anders,” antwoord ek, “solank jy nie mý naam daarby sit nie. Nog beter,” sê ek, “sit Frans Welman se naam daarby. Skryf onderaan dit is Frans Welman se plaas.”

Ek sê dit omdat ek nog onthou hoe Frans Welman by die laaste verkiesing van die Drogekop-skoolkomitee teen my gestem het.

John de Swardt neem my toe by sy tent in en wys my ’n paar ander prente wat hy op verskillende plekke al langs die Dwarsberg af geskilder het. Hulle is almal dieselfde soort prent, dor en klipperig. Ek dag toe dit sal ’n goeie idee wees as die Goewerment ’n klomp sulke prente langs die Kalahari-grenslyn opsit vir die sprinkane om te sien. Want dit sal die sprinkane uit die Marico hou.

Toe wys John de Swardt my ’n ander prent wat hy geskilder het en toe ek dit sien, kry ek ’n heel ander siening van hierdie ding wat hy Kuns noem. Ek kyk van De Swardt na die prent en toe terug na De Swardt.

“Ek sou dit nooit van jou gedink het nie,” sê ek, “jy lyk dan na so ’n stil tipe.”

“Ek noem dit ‘Nooi van die veld’,” sê John de Swardt.

“As die predikant dit sien, sal hy dit ’n paar ander name noem,” antwoord ek. “Maar ek is ’n vrydenkende man. Ek was een keer in die kroeg op Zeerust en twee keer in die bioskoop toe ek eintlik by die Nagmaal moes wees. Daarom hou ek dit nie teen ’n jongman as hy sulke gedagtes koester nie. Maar jy moenie dat enigiemand hier rond hierdie nooi van die veld sien nie, tensy jy vir haar ’n paar stukkies klere gaan byverf.”

“Ek kan nie,” antwoord De Swardt, “dis maar hoe ek haar sien. Dis hoe ek oor haar droom. Dis nou al ’n klompie jare wat sy so in my drome na my toe kom.”

“Met haar arms uitgestrek, soos dié?” vra ek.

“Ja.”

“En met –”

“Ja, ja, net so,” antwoord De Swardt vinnig. Toe bloos hy en ek sien hy is nog baie jonk. Dit was ’n jammerte dat ’n goeie jong kêrel soos hy die kluts so kwyt moes wees.

“In elk geval, as jy ooit verfwerk soek,” sê ek toe ek loop, “kan jy die agterkant van my skaapkraal kom afwit.”

Ek sê dikwels vir mense sulke koddige goed.

Daarna kry ek heelwat van John de Swardt te siene, en ek begin van hom hou. Ek is tevrede – al mors hy sy tyd deur kaal klippe en onkruid te verf – dat daar geen kwaad in hom is nie. Ek is seker hy praat daardie bog oor visioene en die gees van die veld oor wat hulle hom by die skool in Johannesburg aangedoen het, waar hulle hom al daardie snert oor kuns geleer het, en ek voel jammer vir hom. Later sou ek ’n kort wyle wonder of ek nie eerder vir die kunsskool jammer moes gevoel het nie. Maar nadat ek goed oor alles nagedink het, het ek geweet dat John de Swardt net baie jonk en onskuldig was en dat wat later met hom gebeur het, die soort ding is wat gebeur met dié wat eenvoudig van gees is.

Verskeie Sondae ná mekaar neem ek De Swardt oor die rant na Frans Welman se huis. Ek het nie ’n baie hoë dunk van Frans se oordeel nie, sedert die keer dat hy vir die verkeerde man in die skoolkomitee gestem het. Maar ek het geen ander buurman binne loopafstand nie, en ek moet tog op ’n Sondag iewers heen gaan.

Ons gesels oor allerlei dinge. Frans se vrou, Sannie, is jonk en mooi, maar baie skaam. Sy is nie van nature so nie. Dis net dat sy bang is om te praat, ingeval sy iets sê wat haar man afkeur. Sannie sit gevolglik meestal stil in die hoek, en staan net nou en dan op om vir ons nog koffie te maak.

Frans Welman is in sommige opsigte wat mens ’n harde man sou noem. Die manier waarop hy sy vrou en die kaffers op sy plaas behandel, is byvoorbeeld ietwat van ’n skande. Maar aan die ander kant sien hy baie goed na sy beeste en varke om. En ek het nog altyd geglo dat dít vir ’n boer belangriker is as om vir sy vrou en die kaffers goed te wees.

Wel, ons gesels oor die mielies en voorverlede jaar se droogte en die subsidies, en ek kan sien dit sal nie lank wees voor die gesprek by die Volksraad gaan draai nie, en ek is nie gretig om te hoor hoe Frans in die Algemene Verkiesing gaan stem nie – so ’n onverantwoordelike persoon behoort nie toegelaat te word om te stem nie – dus vra ek gou vir John de Swardt om ons van sy skilderye te vertel.

Hy val onmiddellik weg met sy “Nooi van die veld”.

“Nie daardie een nie,” sê ek en skop sy skeen, “ek bedoel jou ander prente. Die soort wat die sprinkane die skrik op die lyf ja.”

Ek voel hierdie nooi-van-die-veld-ding is nie ’n geskikte onder­werp om oor te gesels nie, veral nie in die teenwoordigheid van ’n vrou nie. Buitendien, dis Sondag.

Nietemin, daardie skop kom te laat. De Swardt vryf sy skeen ’n paar keer en begin oor die onderwerp praat, en hoewel ek en Frans ons kele by verskeie dele van die vertelling ongemaklik skoonmaak en Sannie na die vloer staar, met haar mooi wange bloedrooi, verduidelik die jong skilder álles oor daardie prent en wat dit vir hom beteken.

“Dis ’n droom wat ek nou al lank het,” sê hy ten slotte, “en altyd kom sy na my toe, en wanneer ek my arms uitsteek om haar vas te hou, verdwyn sy en ek bly agter met net die herinnering aan haar in my hart. Maar wanneer sy verskyn, is die ganse wêreld in ’n verskriklike skoonheid geklee.”

“Dis ten minste meer as waarin sý geklee is,” sê Frans, “te oordeel na wat jy ons vertel.”

“Sy is ’n gees. Sy is die gees van die veld,” mymer De Swardt, “sy fluister vreemde en betowerende dinge. Haar verskyning is soos die fluistering van die wind. Sy’s glad nie van die aarde nie.”

“O, wel,” sê Frans kortweg, “jy kan gerus maar hierdie Uitlander­spookvroue van jou hou. ’n Boerenooi is goed genoeg vir gewone kêrels soos ek en Schalk Lourens.”

So gaan die dae verby.

John de Swardt voltooi ’n paar ekstra stukkies klip en droogte-geteisterde kakiebos, en ek slaag daarin om hom te oortuig om die lelikste een “Frans Welman se plaas” te noem.

Toe, een oggend, kom hy baie opgewonde by my aan.

“Ek het haar weer gesien, oom Schalk,” sê hy, “ek het haar laas nag gesien. Onvergelyklik beeldskoon. Presies om middernag. Sy het saggies oor die veld na my tent toe aangekom. Die nag was warm en lieflik, en die sterre was dol en singend. En daar was sagte musiek waar haar wit voete aan die gras raak. En soms het dit gelyk asof haar mond lag, en soms was dit hartseer. En haar lippe was baie rooi, oom Schalk. En toe ek my arms uitsteek, gaan sy weg. Sy het tussen die maroelas verdwyn, soos die fluistering van die wind. En daar was ’n gesuis in my ore. En in my hart was daar ’n groen geur, en ek het gedink aan die bleek daglelie wat in die paradysvelde groei.”

“Ek weet nie van die paradys nie,” sê ek, “maar as so ’n ding in my mielielande groei, sal ek toesien dat die kaffers dit dadelik uittrek. Ek hou niks van hierdie spooknonsens nie.”

Toe gee ek hom ’n stukkie goeie raad. Ek sê hom om op te pas vir die maan, wat toe amper vol is. Omdat die maan vreemde dinge aan jou kan doen in die Bosveld, veral as jy in ’n tent bly en die volmaan is reg bo jou kop en daar is vreemde skadu’s tussen die maroelas.

Maar ek weet hy sal hom nie steur aan enigiets wat ek hom vertel nie.

Verskeie kere daarna kom hy met dieselfde storie oor die nooi van die veld. Ek begin moeg raak daarvoor.

Toe hy een oggend weer opdaag, sê die uitdrukking in sy oë sommer alles. Ek het jou reeds van daardie kyk vertel.

“Oom Schalk,” begin hy.

“John de Swardt,” sê ek hom, “ek wil niks hoor wat jy te vertelle het nie. Al wat ek jou vra, is om jou goed te pak en my plaas onmiddellik te verlaat.”

“Ek sal vanaand gaan,” sê hy. “Ek belowe ek sal teen moreoggend weg wees. Laat my net nog een dag en ’n nag bly.”

Sy stem bewe toe hy praat, en sy knieë is baie onvas. Maar dis nie om hierdie redes of ter wille van hom wat ek toegee nie. Dis oor die uitdrukking in sy oë dat ek ordentlik met hom praat.

“Goed dan,” sê ek, “maar jy moet reguit teruggaan Johannesburg toe. As jy padlangs loop, sal jy die Goewermentslorrie na Zeerust kan vang.”

Hy bedank my en loop. Ek het hom nooit weer gesien nie.

Die volgende dag is sy tent steeds daar agter die maroelas, maar John de Swardt is weg, en hy het al sy prente met hom saamgevat. Almal, behalwe die nooi van die veld. Ek veronderstel hy het geen nut meer daarvoor gehad nie.

En die rysmiere het buitendien reeds daarmee begin. Daarom kan ek wat oor is daarvan openlik teen die muur in my voorkamer hang, en die predikant teken geen beswaar aan nie. Want die rysmiere het feitlik alles behalwe die gesig weggevreet.

En wat Frans Welman betref, het dit baie lank geneem voor hy opgehou het om die Marico te deurkruis op soek na sy jong vrou, Sannie.