Читать книгу Tafelberg Kort: Die enigma van Hendrik Verwoerd - Hermann Giliomee - Страница 6

Piet Cillié se fyn antenna vir die Afrikanerpolitiek het hom gewaarsku om in die storm oor die kerkartikel te probeer ingryp. Verwoerd was nie sommer enige minister nie. J.G. Strijdom, die eerste minister, se gesondheid was swak en Verwoerd is algemeen genoem as een van die sterk aanspraakmakers op die hoogste politieke pos.

Cillié het ’n vertroulike private onderhoud met Verwoerd aangevra waarin hy aangevoer het dat propaganda plaaslik en oorsee Verwoerd se beeld so verwring het dat ’n teenaksie gebiedend was. Die beste sou wees as die minister ’n persoonlike onderhoud voer met Rykie van Reenen, een van die beste joernaliste van die tyd. Die klem moes nie op die gewone politiek val nie, maar op sy agtergrond, gesinslewe en ander informele bedrywighede.

Verwoerd was onwillig. Hy hou nie van persoonlike publisiteit nie, het hy gesê. Cillié het aangedring. So baie oor Verwoerd was in onsekerheid gehul. Die Afrikaanse “Who’s Who” het sy geboorteplek as Brandfort in die Vrystaat aangedui. Dat hy op die ouderdom van twee in die land ingekom het, was nie aan baie bekend nie. Hy het immers Afrikaans sonder aksent gepraat.

Dit was eers nadat Van Reenen met Verwoerd se eggenote Betsie gepraat het en beklemtoon het hoe wenslik die artikel was – vir sowel die Verwoerds persoonlik as vir die land – dat die egpaar toestemming verleen het. Dit het beteken dat die onderhoud “amptelik” was.

Die artikel met Rykie op “haar vriendelikste beste”, soos Cillié dit stel, het in Junie 1957 in Die Byvoegsel, bylae tot Die Burger, verskyn. Dit begin met die stelling dat Verwoerd in die gedagte van duisende “die grootste paaiboelie was duskant die Ystergordyn”. Dit vervolg: “Die naam H.F. Verwoerd het vir talle opgetower ’n tiran wat met blinde onverbiddelikheid sy land afstuur op rampspoed en bloed.”

Van Reenen het die artikel so aangebied dat Verwoerd na vore kom as ’n baie menslike figuur, een wat vas glo dat wat hy doen vir die beswil van almal is. Nege jaar later, net ná die sluipmoord op Verwoerd, skryf sy in Die Beeld van 11 September 1966: “Ek was geheel en al oorweldig deur die man se innemendheid en daardie kwaliteit waarvoor ek geen ander woord het as sjarme nie. Ek het deeglik onder die indruk gekom van die vlymskerpe breinkrag wat agter daardie sterk voorkop skuil. Maar die diepste indruk van alles is gelaat deur die antwoord wat hy my gegee het op een bepaalde vraag wat ek hom gestel het: Of hy ooit snags kan slaap met die angswekkend groot verantwoordelikhede wat sy beleidsrigting meebring.

“Ag, ja seker, hy slaap goed, het hy heeltemal onbevange geantwoord, en toe voeg hy by: ‘Sien, ’n mens het darem nie die kwelling van twyfel of jy dalk verkeerd het nie.’ ” In die 1966-artikel het Van Reenen beken: “Ek onthou ek het selfs ’n bietjie geskrik voor so ’n sekerheid.”

Die artikel van 1957 het afgesluit: “En dit moet die sleutel tot sy gemoedsrus in hierdie gespanne tyd wees – die algehele oortuiging, sonder aanmatiging, dat hy vir die uiteindelike beswil van almal in die land werk – wat wie ook al op die oomblik dink.”[12]

In 1997, toe Van Reenen in haar laaste lewensjare was, het Judith Tayler in haar navorsing oor Erika Theron met haar ’n onderhoud gevoer. Van Reenen het haar oortuiging uitgespreek dat Verwoerd se beleid nie uit rassisme gespruit het nie. “Hy het ’n absolute sekerheid gehad en logies die uiteinde gesien as een waar daar absolute gelykheid tussen gelyke volke was. Ek is absoluut oortuig dat idealisme sy vertrekpunt was.”[13]

12. Rykie van Reenen, Op die Randakker: Saamgestel uit die Randakker-rubrieke in Die Beeld en Rapport deur Tobie Boshoff (Kaapstad: Tafelberg, 1980), pp. 16-17.

13. Judith Tayler, “ ‘With her Shoulder to the Wheel’: The Public Life of Erika Theron, 1907-1990”, doktorale proefskrif, Unisa, 2010, p. 73.