Читать книгу Bitter heuning - Hermione Suttner - Страница 7

1

’n Gawe uit die see

Ek is Mara, die dogter van Bavaria Mara gebore ter see.

Ek is van die veld, al dui my oorsprong op die see. My wêreld is in die hart van die Sandveld, noord van die Kaap. Die Sandveld is ’n droë streek wat uitstrek van die voetheuwels van die Piketberg, waar die graanlande van die Swartland lê, in ’n wye wit boog tot by die koue Atlantiese Oseaan wat dit aan die westekant begrens. Noordwaarts strek dit tot aan die rooibruin aarde van Namakwaland.

Van ver af lyk die vlaktes van die Sandveld bar en wit, veral gedurende die somermaande wanneer die oostewind sand van die kus af waai wat orals en op alles neersif. Die stryd om die huise skoon te hou van die ewige sand is net so taai soos die stryd om enigiets geheim te hou in die Sandveld. Al is die streek so afgesonderd, leef mens daar oop en blootgestel soos die kort bossies wat die veld bespikkel.

Skulpgruis wat dig rondom die huise gestrooi lê en verblindend wit in die somerson glinster, help om die sand buite te hou. Deure en vensters is gemaak van wrakgoed van skepe wat aan die kus gestrand het – herinneringe aan die koue oseaan net anderkant die bossieveld.

My ma is gebore in die versmorende hitte van die trope aan boord van die Bavaria, op pad van Lissabon. Haar ma, my ouma Sannie, was onderweg terug Suid-Afrika toe ná die Boereoorlog. Sy het my vertel hoe die kaptein afgekom het na die kajuit toe en my ma gedoop het: Bavaria Mara Krige.

Ouma Sannie, toe pas weduvrou, het bittere trane gestort oor haar ellendige lot, maar sy het haar Bybel geken. Daarom het sy haar kind genoem na die bitter kruie – marah – wat die mense van die Ou Testament gedurende Paasfees geëet het om hul swerftog deur die wildernis te gedenk, voor hulle die Beloofde Land bereik het.

’n Tydjie lank is Bavaria Mara op haar volle doopname genoem, tot die bitterheid van die oorlogsherinneringe uitgedoof is deur die dogtertjie se soete geaardheid.

Ouma Sannie het haar tuiste in die Sandveld gemaak en gesweer sy sou dit nooit weer verlaat nie. Haar droefheid het haar in die eerste jare in ’n swygsame vrou verander, en sy het die naam Stil Sannie onder die Oufonteiners gekry.

Toe Bavaria Mara vier was, het Stil Sannie vir Knud Pedersen ontmoet, ’n groot, sterk, goedgeaarde Deen wat van sy skip gedros het. Hy het een kyk gegee na die skitterwit strand, die pragtige vlei en die rivier wat kronkelend daarin uitloop, en terstond besluit om Oufontein sy tuiste te maak. Vreemd soos die landstreek vir hom was, was die nederige witgekalkte huisies ’n welkome gesig ná soveel maande ter see, en die helder lig en wye hemel was ’n verblydenis vir sy hart.

My ma, Bavaria Mara, kon onthou van die tyd toe oupa Knud en my ouma Sannie mekaar ontmoet het: skielik het ouma Sannie elke dag psalms en gesange gesing en weer begin saamgesels. Knud is verwelkom deur die riviervissers, wat gewoond was aan matrose wat van die skepe dros. Dit was ook nie ongewoon dat sulke matrose met Sandveldmeisies getrou het nie, en gewoonlik het dié huwelike goed uitgewerk. Gou was Knud Pedersen sommer net bekend as “die Deen”.

Dit het vir hom nie saak gemaak dat my ouma ’n weduvrou met ’n dogtertjie was nie. Saam-saam het hulle ’n huisie kortby die Bergrivier gebou, daar waar dit wyer uitswel om die vlei te vorm. Hoewel die dorpie bekend was as Velddrif, het dáárdie deel die naam Oufontein gehad. Dis genoem na die varswaterfontein wat jaarin en jaaruit water verskaf het aan die tien huise al langs die oewer van die rivier.

Naby Oufontein het die rivier ’n nou loop gehad en daar is ’n pont gebou, dooi jare terug al. Dit het die Sandveld van die Kaap geskei, so het die mense gesê. Suid was die Kaap, noord die Sandveld.

Ouma Sannie en oupa Knud se huis is gebou van enige soort materiaal waarop hulle hul hand kon lê: klei, riete, patryspoorte en balke van skeepswrakke. Die vleiwater was somers meer sout as soet, maar in die winter was hulle verseker van vars vis, as ’t ware op hul voorstoep.

Toe, soos nou, het iedere een van die Oufonteinhuisies ’n vyeboom, ’n granaat- en ’n kweperboom gehad, wat die barheid ’n bietjie verlig het. En net soos op Velddrif se meent was daar ’n ou bloekom met ’n wit stam en vaalgroen blare wat die omgewing ’n weinigie versag het. Onder dié bloekom het die vissermanne gesit om hul skuite te verf, het hulle pyp gerook en praatjies gemaak en onderling gejil en gelag, terwyl hulle die ou nette heelmaak en die vrouens gebuk sit oor halfklaar nuwes, hul houtspoele blink gevat en afgeslyt.

Ouma Sannie en oupa Knud het sewe kinders gehad. Elna was die oudste, daarna Gertruida, dan drie seuns: Willem, Jan en Piet, en laaste die tweeling Wilhelmina en Kato. My ma, hoewel ouer, was naby aan haar broers en susters, veral aan Elna.

Al was die Pedersens arm, so arm soos al die Sandveldmense dourie tyd, was daar altyd veldkos, genoeg vars vis en bokkoms sodat niemand ooit honger gely het nie. Klere is van kind tot kind aangegee, oor en oor gelap en gestop, maar altyd skoon en netjies.

Knud Pedersen het eers ’n bestaan uit die rivier gemaak. Met sy skuit het hy graan en selfs lewende hawe by die plase opgelaai en Mond toe gevat, waar dit op bote gelaai is op pad Kaapstad toe. Maar rondom 1912 se kant het Oupa visserman geword.

Die Pedersens het ook ’n bietjie groente gekweek. Pampoen, ’n lappie aartappels en uie, en ’n paar rye boontjies agter die huis. Verder het hulle ’n klompie eende en ganse aangehou, nes al die ander mense op Oufontein.

Die ganse was lief om een-een op ’n ry oor te swem na die naaste eiland. Partykeer sou hulle in die middel van die rivier vertoef, waar hulle op en af gewieg het in die stroom se swellinkies. Elke dag teen latenstyd het Oupa op sy jettie gaan staan en roep: “Kom, kom, kom!” Dan het die ganse asof uit die niet verskyn en uit die water gewaggel teen die skuinstetjie op na die huis toe.

Oupa Knud het nooit oor sy eie mense gepraat nie. Maar by tye het hy stil geword en in die lug opgekyk, en daar was ’n mistigheid in sy oë. Wanneer Ouma hom dan roep, het hy net slegweg gelag en weer begin gesels.

“Ag, hy was ’n man met ’n hellere hart,” het my ma van hom gesê.

Ouma het oupa Knud altoos gehelp om die kleiner visse in te sout en hulle in bosse op te hang aan pale voor die huis, om daar in die son en wind te droog. So het elke huis sy bossies bokkoms gehad.

Partykeer moes ek vir Ouma help om die visse aanmekaar te ryg. Sy het die tou deur ’n dik, sterk naald geryg en my gehelp om dit deur die oogholtes van die visse te druk. Die vis was glibberig en dit was ’n moeilike taak. Daarna moes ek baie goed met boerseep was voor ek terug is na De Heuwel, ons plaas, want Vader was omtrent omgekrap as ek na vis geruik het of as daar skubbe aan my gekleef het.

“Toe, was jou, my kind,” het Ouma aangepor, “voor jou pa weer dreunlyf raak.”

Van bokkoms het my ouma alles geweet.

“Jy sien, Mara, daar’s g’n beter plek as dié vir bokkoms maak nie. Die suidewind wat so sterk opspring in die namiddae, veral in die somer, hou die blouvlieë weg. Dis hulle wat op annerlike plekke die bokkoms so laat vrot van die wurms. Hulle lê hulle eiers in die bokkoms, en as jy weer sien, krioel die vis van die arige goed.”

Sy het my ook gewys hoe om ’n bossie bokkoms te toets: haak ’n bossie af en knip een vis af.

“Jy buie hom so diékant toe en daai kant toe. Voel bietjie. Die bokkom is hard, maar nie te hard nie, net reg. Luister vir die krakerigheidjie as hy buie.”

Sy het die bokkom by my oor gehou en die sout het aan my oorskulp bly kleef. Baie gou het ek aan die kraakgeluid geweet hoe om een te kies wat net mooi bekwaam was vir eet.

Daar was aljimmers ’n paar ekstra visse aan die bossies wat ek geryg het – ’n bossie moes eintlik net tien gewees het. Dan het Ouma gelag en gesê dit laat haar dink aan haar dae in die Transvaal. Daar was ’n ou man wat ’n bakkery gehad het, en op Paasvrydag het hy sy klante dertien bolletjies gegee pleks van twaalf. Hy het dit ’n “baker’s dozen” genoem.

“Die mense gaan uitkyk vir die bossies wat jý geryg het!” het Ouma gelag. En sy het nooit die ekstra bokkoms afgehaal nie. So met die bossiesmaak het ek sommer leer tel ook.

As Ouma een van my bossies verkoop het, het sy die geld in ’n ou toffieblik gesit. Dit het ’n prentjie van ’n mooi meisie met krullerige goue hare op die deksel gehad. Toe dit vol was, het Ouma vir my ’n pragtige paar rooi skoene gekoop.

Daar was tien bokkommakers op Oufontein, elkeen met sy eie jettie en sy eie skuur waarin die pekelvate gestaan het, volgepak met vis. Tussen die huise en die jetties was pale ingeplant waaraan die bokkoms gehang is om te droog. Die mense het partykeer nette oor die pale gehang as die meeue die bokkoms probeer bykom het, en soms moes ek Ouma help om dié wat so knaend kom aas het weg te jaag.

Die Sandveldmense kon vir jou presies sê watter familie het watter bokkoms gemaak en wie s’n proe die lekkerste. Oupa Knud het vertel in sy land het hulle kaas altyd so getoets.

Almal was lief om by ouma Sannie en oupa Knud te kuier, want daar was iets wat heeltemal anders was as in al die ander huise: ’n klavier!

Nes my ma het die klavier ook uit die see gekom – in ’n yslike houtkrat uitgesmyt aan die verraderlike Weskus op ’n wilde wintersnag. Toe Oupa die nag uit vrees vir die hoogwater sy skuit hoër op teen die strand gaan trek, het my ma, wat die lantern vasgehou het, skielik geskree: “Kyk, daar’t ’n groot ding op die strand uitgespoel!”

Oupa het my ma gestuur om haar broers te gaan roep om te kom help. “Sê hulle moet die donkie saambring!”

Hulle het daar in die wind en storm ’n rowwe slee geprakseer en die krat uitgesleep tot by die huis. Gou het die hele Oufontein tot in Velddrif gegons oor die geheimsinnige gawe uit die see. Dit moet van ’n skip af gekom het wat iewers gestrand het.

Al die bure het die volgende dag kom kyk na die smal, hoë krat. Dis met groot omslommernis regop getrek en met koevoete oopgebreek. Oupa Knud en my ooms het die planke versigtig weggebreek . . . en toe die ongelooflike gesig: daar’s ’n klavier binne-in! Die klavier was aan twee dik balke vasgebout sodat dit nie kon rondskuif nie.

Die manne se rowwe vissershande het die verpakking eerbiedig losgewikkel, en daar staan hy toe in al sy glorie. Die enigste klavier in Oufontein, met amper g’n skade nie.

Die orrelis van die kerk op Velddrif het die klavier kom restoureer en weke lank gewerk om die okkerneut-veneer blink te poets en die klavier te stem. Die Oufonteiners het kringe om hom gestaan en gekyk hoe hy elke snaar sorgvuldig skoonvee en die vilt op elke hamertjie nagaan.

Ouma Sannie kon klavier speel; sy het as jong meisie in die Transvaal lesse geneem. Seker daarom gee die orrelis haar toe ’n stuk bladmusiek present. Dit was ’n Mendelssohn-wiegeliedjie, en ek dink dis dié innige lied wat my lief gemaak het vir sing.

Ek het baiekeer die vreemde taal op die verweerde blad bekyk as ek by Ouma langs die klavier gestaan het. Ek kan ná al die jare nog die eerste paar woorde voor my sien: “Schlumm’re sanft und milde . . .” Ons kon dit natuurlik nie verstaan nie, maar oupa Knud het verduidelik dit beteken “Slaap saggietjies . . .” So meen ek dat ek dit onthou.

Die klavier het die hart van die huis geword. Oupa Knud het ’n hartjie met sy vrou se voorletters SGP – Susanna Gertruida Pedersen – op die rug van die klavier uitgekerf. Die koperkershouers was altyd blink gepoets, en saans ná ete het die hele gesin om die klavier staan en sing.

My ma het nooit moeg geword om my van daardie aande om die klavier te vertel nie. Ouma het haar ook leer klavier speel – meesal psalms en gesange en Engelse liedere, waarvan ouma Sannie baie geken het.

Ek het al baie daaraan gedink hoe treurig dit is dat einste die klavier die finale breekspul tussen my ouers en die familie op Oufontein veroorsaak het. Want sien, waar my ma uit die see gekom het, het Jakob Brandt, my pa, uit die aarde gekom. Hy het die krag van ’n bul gehad, en die geile vrugbaarheid van ’n plaaswerf was in hom. En wat Jakob Brandt wou hê, moes hy kry.

Hy was die tweede seun van ’n Sandveldboer van die plaas De Heuwel aan die Bergrivier, verder weg van die see af. Die plaashuis van klip was ruim, met ’n stoep na die oostekant en ’n swaar houtvoordeur.

Aangrensend aan hierdie plaas en Misverstand, die volgende plaas, was ’n vlei wat deur ’n syloop van die rivier gevoed is. In die winter het die vlei wyd uitgeswel, en ons moes heeltemal omloop; in die lang, droë Sandveldsomers was die vlei bedek met ’n glinsterende kors growwe sout wat jaar ná jaar opgebou het.

Boere sou wel in die rivier visvang, maar hulle was nie lief om in die see te vang nie. Vader het net vir die tafel visgevang; hy het hom bo die gewone vissersmense gereken. Boere het ook nie vis getrek in die see nie – dit was die duidelike onderskeid tussen boere en vissermanne. Die boere het wel met die vissermanne te doen gekry by die riviermonding of as die vis die slag kwaai loop en almal vang, of by die kerk, maar die vissershuise besoek, dít het hulle nie. En hulle het ook selde met die dogters van vissermanne getrou.

Ten spyte van Jakob Brandt se vooroordele teenoor vissersmense was hy aangetrokke tot Elna Pedersen, my ma se halfsuster. Hy het Elna party Sondae in die kerk op Velddrif gesien. Daar was min meisies in die Sandveld om uit te kies, en Elna was blond en sterk gebou soos die Deen. Boonop had sy haar pa se helderblou oë. Jakob het as ’t ware voorbrand begin maak deur langs Elna in die kerk te gaan sit.

Die ding was so: hoewel hy op die vissersmense neergesien het, was Jakob Brandt heimlik afgunstig op hul skynbaar gemaklike manier van lewe. Aan die einde van elke jaar het hulle met al die geldjies tot hul beskikking op die strand gekampeer. As die nette klaar gebloed was – iets wat elke jaar gedoen moes word om die katoennette te kleur en te versterk, en soms meer kere as hulle nette verloor het of as groot lappe aan stukkende nette moes bykom – het hulle feesgevier op die strand.

Jakob Brandt het presies geweet wanneer die nette gebloed word. Eers het hy van ver af die geratel gehoor van die waens wat van die slagpale af kom met die dromme vol bloed. Daarna het hy self die swaar vragte getrek deur muile sien aankom pont toe, want hy was ’n ruk lank pontwagter. Bowendien het die swaar bloedreuk dae lank in die lug gehang en elke boer langs die rivier het daarvan gewalg.

Strandtyd was vir die vissersmense ’n ontvlugting uit die stank van verrotte bloed. ’n Verlossing om hul skuite los te maak, die rieme op te vat en oor te roei na ’n eiland in die rivier om daar wyn te drink op die sand en vis oor die kole te braai. Vader het hulle vure sien brand en die laggende stemme gehoor en sekerlik in sy binneste gewens dat hy deel kon wees van die vrolike klomp. Dit sal nie so sleg wees om deel te wees van so ’n gemeenskap nie, moet hy seker gedink het. Op die plaas het dinge al hoe slegter gegaan met hom; in die kring van sy eie familie was hy diep ongelukkig. Swartskaap van die Brandts, so het hy homself gesien.

Hy was reeds drie en twintig en hy het dit moeilik gevind om ’n jong meisie uit die boeregemeenskap te bevriend. As hy op Misverstand, die buurplaas, gaan kuier het, met die hoop dat een van die twee susters, Hettie en Bessie van Tonder, saam met hom sou gaan perdry of gaan stap, het hy telkens ’n bloutjie geloop. Maar ’n vissersfamilie – húlle sou reken hy is van ’n beter klas, die seun van ’n boer wat sy eie plaas besit! Met so ’n meisie behoort hy te trou.

Toe Vader die eerste keer besluit om vir Elna Pedersen te gaan kuier, was hy verlig om eindelik die ry huisies by Oufontein te bereik. Dit was ’n lang stap van De Heuwel af, en ’n nog langer wag by die pont om die rivier oor te steek, met oorgenoeg tyd om die saak te oordink. Die Pedersen-meisies is nie sommerso nie, het hy homself gemaan: hulle is van goeie stoffasie, en taai. Hy het hulle sien werk saam met die Deen in wind en weer, in kort moue, die rokke bo die knieë opgetrek soos hulle klei trap om die verkrummelende mure van hul huis mee te repareer.

Dit was somertyd en die skulpgruis op die werf van die Pedersens het dik gelê. Vader, wat daardie dag voetgoed aangehad het, was bly dat daar musiek en ’n singery in die huis was. Dié het die knarsgeluide van sy voetstappe verdof, sodat hy nie aangekondig is nog voor hy kon praat nie. Hy was vasbeslote om daardie dag om Elna Pedersen se hand te vra.

Ouma Sannie was aan ’t klavier speel, maar toe Vader inkom, het sy die deksel toegemaak en gesê sy gaan koffie maak. Oupa Knud het met Vader begin gesels oor visvang en toe oor die weer.

Waaroor anders? moet Vader seker gedink het. Boere praat oor hul lusernoes en bereken hoeveel diere hulle hoe lank daarmee aan die lewe sal kan hou. Hulle hou die rivier dop en werk uit hoeveel grond hulle daarmee sal kan natlei. Hulle bekyk hul boontjieoes en raai hoeveel sak daaruit sal kom. Maar die vissermanne – as die vangs goed is, is dit ’n verrassing en ’n bonus; as die vangs sleg is, is dit maar net wat hulle buitendien verwag het.

Oupa Knud het sy toestemming gegee vir die huwelik tussen die sestien jaar oue Elna en die onkantige Jakob Brandt.

Oupa het glo sommer eietyd begin om goeie timmerhout bymekaar te soek om ’n katel te maak – sy oudste dogter se huweliksbed. “Die bed is heilig,” het hy gesê. “Dis die begin van ’n huwelik en dis die begin van die lewe, want babas word daarin gebore. Dis die hart van die huis. So sê hulle waar ek vandaan kom.”

Bavaria het vir Elna help trousseau maak. Die hele Oufonteingemeenskap se vrouens het oorskietlappies van rokke en ander lapgoed gebring, en honderde klein driehoeke is daaruit geknip. Tant Lettie, hulle buurvrou, het ’n lappie rooi taffeta aangedra. “Rooi is vir liefde en vir warmte, my kind, en vir die vuur in jou bloed. Werk dit daar in die middel van jou lappieskombers vas.”

Bavaria het die klaar lappieskombers mooi platgepres, lappie vir lappie. Sy was maar altyd soos ’n ma vir Elna, al was sy net vyf jaar ouer as haar halfsuster, want hulle ma had selde rus of duurte so besig soos sy met die jonger kinders was.

Die ou stoorkamer langsaan die woonhuis sou Elna en Jakob se tuiste word. Toe Knud agterkom dat Jakob eerder op Oufontein wil bly as op De Heuwel, het hy na die stuk oop grond agter die huis gewys en gesê niemand sal omgee as Jakob daar wou boer en pampoen en patat plant nie. In die veld kon hy ’n paar bokke aanhou. Dat hy nie regtig welkom was by sy eie familie op hulle plaas nie, het die nuwe skoonseun vir homself gehou en sy aanstaande skoonpa se aanbod aanvaar.

Die huweliksbed het omtrent die hele klein stoorkamer vol gestaan. Die raamwerk was van stewige hout, met ’n mat van gevlegte leerrieme. Aan die vier hoeke het die bedstyle uitgesteek sodat die katel maklik rondgedra kon word – asof Knud Pedersen ’n voorgevoel had oor wat sou kom.

Op die riempiesmat was ’n growwe matras gestop met wildehawer, en bo-op het ouma Sannie ’n bulsak gesit – die geskenk wat sy vir elke kind sou maak wanneer hulle trou. Sy het dit met sagte wildegansvere gestop wat die gesin al langs die vlei bymekaargemaak het. Hier en daar tussen die wit vere was daar ook ’n rooi flaminkveertjie.

Toe Bavaria die lappieskombers oor die bed gooi, het haar oë op die rooi lappie reg in die middel bly vassteek. Tant Lettie se woorde het by haar opgekom. Sou Elna enige vuur in Jakob se vryery bespeur het? het sy gewonder. Die opsitkers wat haar ma op die klavier in die voorkamer aangesteek het om Jakob se kuiertyd af te meet, het nooit eens tot in die blaker weggebrand nie. Daar was geen lig in Elna se oë nie, en dit het Bavaria bekommer. Vir haar jong sustertjie wou sy meer gehad het, ’n soetheid waaroor sy self, wat dourie jare al amper as oujongnooi beskou is, net kon droom.

Dit was ’n klein troue in die kerkie op Totheuwel waarheen die vissersmense gewoonlik gegaan het. Net die Brandt-familie was daar, en natuurlik die Pedersens. Die skirt van Elna se wit rok, handgemaak deur Bavaria, het in die wind gelig en om die bruid gewarrel asof dit ’n bietjie lewe aan die dag wou gee. Elna het met neergeslane oë die seremonie aangehoor, en Bavaria het gewonder of haar suster bang was vir die onbekende nuwe lewe.

Ná die troue het Jakob met ’n woede begin werk om iets te maak uit die klein stukkie grond wat sy skoonpa aan hom toegesê het. Sy eie pa sou hom ook ’n stuk grond gegee het, maar hy wou lankal padgee van De Heuwel af.

Daar was almaardeur trawalle tussen hom en sy broer en suster. Hulle het vir hom gelag toe hy weggeloop het kopermyne toe, en toe hy soos die Verlore Seun terugkom sonder fortuin, het hulle hom éérs uitgelag. Hy het die gelag stopgesit: met sy pa se langsweep het hy hulle die veld ingejaag. Met klapknalle van die sweep het hy woedend na hulle geslaan. Hulle het skreeuend uitmekaargespat en nooit weer vir hom gelag nie. Maar ook nooit weer regtig met hom gepraat nie.

Die jaar was nog nie om nie, toe moet Bavaria vir Elna help om ’n baba-uitset te maak. ’n Ou laken en ’n verslete flennienaghemp moes as materiaal dien. Met flitsende naalde sit die twee susters by die kombuistafel die klein baadjietjies en naghempies en maak. Meesal in stilte.

Dan laat sak Elna haar naaldwerkie op haar skoot. “Sussie, Jakob is ’n harde man,” sê sy saggies, asof bang dat iemand kan hoor. “Nou nog, terwyl ek al so groot is, moet ek nog kos lande toe aandra, al steek die son ook hoe. Jakob wil nie hier kom eet nie. Ek moet heeldag skrop en skrop, al is alles silwerskoon. Jakob het net nooit vrede nie.”

Bavaria doen haar bes om haar suster se werklas ligter te maak in die laaste maande van haar swangerskap. Maar Jakob mag nooit uitvind dat dit sy was wat die vloer gesmeer het nie, wat die vars koeimis met klei gemeng en osbloed ingewerk het om die kleur reg te kry, wat oplaas nog die droë perskepitte ingedruk het. Ter wille van Elna het sy die perskepitte in ’n blompatroon gerangskik sodat sy op iets moois kon staan as sy uit haar bed klim.

Die laaste maand voor die geboorte beweeg Elna met moeite; sy is uitermate opgeswel. Een aand sit Bavaria langs haar en naaldwerk doen, terwyl Jakob uit is om valstrikke te stel vir die otters wat hul eende vang. Sweetdruppels glinster op Elna se voorkop. Die sproetjies op haar neus staan donker uit teen haar bleek gelaat, en Bavaria vee haar gesig met ’n klam lap af soos mens met ’n kind sal doen.

Later gaan Elna rus op die bed. Toe Bavaria dink sy slaap nou, staan sy op om te loop, maar haar suster roep: “Nee, Sussie! Sit nog ’n bietjie.”

Bekommerd neem Bavaria weer haar naaldwerkie op. Skielik sit Elna regop en skree: “Help my! Gaan roep vir Ma! Die pyn is verskriklik!”

Maar haar ma is by die deur nog voor Bavaria behoorlik uit is, want Elna se angsgille weerklink deur die nag.

“Hardloop, Bavaria! Jou pa moet tant Tollie gaan haal. Mag God ons te hulpe kom, dis nog nie haar tyd nie!”

Knud por die donkies voor die karretjie met alle mag aan. Daar is net een ding in sy kop: hy moet tant Tollie kry. Sy is die beste vroedvrou in die hele distrik, en die enigste wat sy dogter sal kan help.

Met die komstaanslag takseer tant Tollie die wasbleek jong gesig, die koue sweet. “Bloed,” sê sy nog voor sy by Elna is. Die bed is deurweek met bloed.

Tant Tollie druk papkuildons in om die bloeding te keer, maar tevergeefs. Die treksel van wortels en bitter kruie wat sy vir Elna ingee, help ook nie. Sy gil steeds van pyn. Almal op Oufontein hoor dié nag die pynkrete by die stilgeboorte.

Ook Elna sterf. Toe Jakob laatnag inkom, is alles oor.

Binne die volgende jaar trou hy met Bavaria.

My ma het baie jare later gesê sy het só daaroor gedink: dit was tyd dat sy as die oudste uit haar ouers se huis kom en ’n eie lewe begin, en Jakob wóú trou.