Читать книгу Bitter heuning - Hermione Suttner - Страница 9

3

Nakkie kerf ’n houtbeeldjie

“Die reën bly uit,” sê Jakob een aand toe hy huis toe kom. “Van Niekerk sal straks wil hê ons moet weer die Boesmanland in. Daar is al van sy skaap vrek van die droogte.”

Maar die volgende dag sê Piet: “Dit gaan taai. Ek het al met die ander boere in die omte gepraat, die Boesmanland het vanjaar ook nie reën gekry nie. Die droogte maak my klaar. Verder maai die jakkalse onder die lammers. Graan kan ek nie saai nie, en net toe die gras mooi staan, kom stroop die sprinkane nog daardie bietjie groen ook. Ek weet nie herwaarts of derwaarts nie.”

Eers het hy sy trop kleiner gemaak en soveel skaap verkoop as wat hy kon. Jakob het net sy kop geskud oor die maer skape en gewonder hoeveel hy vir hulle sou kry.

Binne ’n week laat roep Piet Droëdap vir Jakob na sy huis toe.

“Die skaap wat oor is, is net vel en been. Ek gaan niks kry vir hulle nie, maar hoe anders? Die ander boere verkoop ook. Hulle kry vaderweet ook niks nie oor die goed in so ’n sleg kondisie is.”

“Is daar nie nog ’n stukkie ver-veld waar ons kan laat wei nie?” vra Jakob.

“Man, ek het al die ou Boesman van Bovlei hier gehad met sy willedaggastok om water te soek. Gereken ek kan straks darem so ’n troppie behou. Maar wat! Hy’t dwarsoor al hierdie plekke gehiernatoe en gesountoe – daar’s dooi niks. Die stok roer nie eers nie. Die boorgate is kurkdroog, soos jy weet. Ons kan nie eers lusern saai nie. Jakob . . . ek sal jou nie kan hou nie. Vaderweet, ek kan self skaars liggaam en siel aanmekaarhou.”

Toe Jakob daardie aand die onderdeur oopstoot, kan Bavaria die moedeloosheid op sy gesig sien.

“Ons sal moet geepad,” sê hy. “Ek wil noord gaan, tussen die plase rond sal ons werk kry. Al is dit net vir kosresoen. Net tot ons by die kopermyne uitkom.”

Bavaria se hart krimp. Sy verlang so na haar ma, haar broers en susters, die musiek en die gelag, die vlei en alles waarmee sy grootgeword het. Sy het gereken . . .

Maar Jakob wil niks daarvan hoor nie. Hy sal nie ’n tweede keer leëhand teruggaan na die Sandveld nie. Piet van Niekerk het hom permissie gegee om ’n skaaptroppie aan te hou, en hy het gedroom dat sy trop sou groei en hom ’n bietjie geld in die hand sou bring. Hy sou dan ’n span osse koop en teruggaan na die myne waar hy voorheen sy fortuin probeer maak het . . .

Die span osse kan hy nog nie koop nie, maar hy staan tog nou ’n beter kans. Hy is ouer nou, en hy het al die ondervinding van die eerste keer op die myne.

“Daar’s nie ander uitkoms as die myne nie. Ons moet vort van Droëdap.”

“Ja, Jakob.”

Die enkele briewe van die huis af het g’n goeie nuus gebring nie. Ook die Sandveld ly onder die swaarste droogte in menseheugenis. Die koeie vrek. Jakob se mense loop blootvoet. Geld vir voetgoed is daar nie.

Al hoe meer mense gaan uit op die see en los die boerdery. Die water in die vlei het kwaai gesak, die vis vrek. En die begraafplaas op Velddrif is vol klein graffies soos ’n maselepidemie deur die streek getrek het. Dit alles dwing Jakob se kop net meer noorde toe.

Bavaria moet self insien dat dit nutteloos sou wees om terug te trek Oufontein toe, en toe Jakob haar aansê om te begin pak vir die tog na die myne, gehoorsaam sy sonder ’n woord.

Laatmiddag gaan staan sy lank by die twee hopies grond met klippe toegepak.

Piet van Niekerk probeer help: “Vat ’n kar en donkies, Jakob. Ek is jammer, dis al wat ek jou kan gee. Eendag kan jy weer jou wa kom haal. Jy sal vinniger vorder met die ligte kar, en muile of osse vir die wa het jy tog nie.”

Bavaria het ’n pot kaiings uitgebraai om langspad op die brood te eet. Dit sal darem ’n tydjie hou, saam met die skaapvet vir smeergoed. Die res van die slagding het Jakob ingesout.

Die velsakke word vol water gemaak. Met dankbaarheid haal Bavaria die groot velsak, gemaak van ’n enkele slagding, van sy haak af. Poutjie en Nakkie het die vel sag gelooi, en daarin hou sy die meel wat die Namavrouens vir haar fyngemaal het. Vir oulaas bak sy brood in die miershoopoond vir die reis. Sy maak ook ’n klompie vetkoeke.

Terwyl Jakob vort is om die troppie skaap te gaan haal, hardloop Bavaria na Nakkie en Poutjie toe om te sê van die weggaan.

Nakkie roep haar eenkant. “Iganma, wag, ek het ietsietjie vir jou. Uit ’n stukkie olien uitgekerwe. Vat dit saam – dis ’n onthou vir jou twee kjinnertjies wat daar oorkant lê.”

Sy loop die skemer matjieshuis in en kom sit dan iets in Bavaria se hande. ’n Klein houtbeeldjie, aan die een kant ’n seuntjie, aan die ander kant ’n dogtertjie. Bavaria draai dit om en om. Nou die een, dan die ander. Vir altyd saam. Soos in die harde aarde van Droëdap.

Sy druk dit teen haar lippe. “Dankie, Nakkie, ek sal dit altyd en altyd by my hou.”

Poutjie is hartseer. Sy buk af, druk haar kop teen die grond en soen Bavaria se skaduwee. Klein Boompie. “Aai, aai, Iganma. Onse harte bloei.”

“Hoeka lankal geweet julle sal moet geepad,” sê Nakkie. “As die reën nie kom reën nie, is dit net ’n Namamens wat dit hier kan uithou. Ons weet van gorras grou en uit die veld uit leef.”

“Ek sal julle nooit vergeet nie,” groet Bavaria. Betraand hou sy al twee se klein handjies vas.

Later die aand, hul laaste aand op Droëdap, sit hulle met hul Bybels. Vra God om saam met hulle te trek. Hulle kinders se name is nie in die Bybels ingeskryf soos dit die gewoonte is nie. Kobus en Elna is ook nooit gedoop nie.

“Jakob,” sê Bavaria versigtig, “voor ons môre hier weggaan, skryf asseblief die name van ons kinders in my Bybel.”

In die benoude sinkvertrek met die kers wat al laag brand, gaan haal Jakob Brandt die veerpen en die potjie ink. Hy skryf langsaam en netjies, dun op en dik af: Kobus Brandt en Elna Brandt, met hul geboortedatums en sterfdatums daarneffens. Hy hou die Bybel oop tot die ink droog is.

Die volgende oggend is daar weinig om nog te pak. Saam tel hulle die katel aan sy houthandvatsels op en laai dit op die kar, verlig dat dit op ’n manier inpas. Die riempies van die mat het deur die jare geel geword en is op plekke gelas. Bavaria het die matrassak met vars strooi gevul en sit dit bo-op die katel.

Om die hoeke van die sinkhuis waai ’n droewige ooswind toe die donkies in die pad val, en stof warrel oor die koppie waar die twee grondgraffies lê toe sy vir oulaas omkyk. ’n Paar bolletjies van die dieprooi tjienkerientjees is al wat sy uit die Namakwalandse grond met haar saamvat.

Huil durf sy nie. Alles wat sy voel, is diep in haar hart weggebêre. Haar ma het ammelee gesê: “Jy het tien vingers, maar as jy een van hulle verloor, pyn dit en mis jy dit vir die res van jou lewe. Jou kinders is soos jou vingers.”

Met leë hande het ons hier aangekom, dink Bavaria, en met leë hande vertrek ons. Dorre mense uit ’n dor land. Het God hulle vervloek? Waaroor tog? Leeg trek sy nou na nog ’n onbekende wêreld.

Langs haar sit Jakob swygsaam soos altyd. Stomgeslaan deur sy mislukkings, maar te trots om sy gevoelens te wys. Sy koue aangesig is sy enigste verweer.

Die Namavrouens het die hoefslae van die donkies gehoor en uitgekom. Saam met die kinders staan hulle voor die matjieshuise, party nog met slaapkarosse om, en waai met hul arms in die koel oggendlug.

Bavaria leun agteroor in die kar en stut haar kop teen die verebed wat sy opgerol agter haar ingeskuif het. Haar werkverweerde hande lê stil in haar skoot. Daar is nie ’n kind om vas te hou nie. Sy hou ook nie haar man se hand in hare nie. As sy net ’n klein gebaar van toegeneentheid kon ondervind, hoeveel draagliker sou alles nie wees nie.

Sy loer ongemerk vanuit haar kappie se tuit na Jakob. Sy digte rooi hare lyk asof hulle gloei, maar grys strepe wys daarin, al is hy maar vier en dertig.

Hulle vorder stadig deur die klipperige gebied; agter hulle slaan die bruin stof van Namakwaland op. Dis ’n lang pad voor hulle die grootpad bereik, waar hulle noord moet draai.

Op die middag span hulle uit en lê in die kar se skaduwee.

Later, toe hulle naby die kruising kom, waag Bavaria om te sê: “Pa en Ma raak oud, en jou ma en pa ook. Dink jy nie ons moet maar suid draai nie?”

“Terug Sandveld toe om daar te gaan vrek? Ek is nie ’n visserman soos jou pa nie. Ons gaan kopermyne toe.”

By die kruising staan daar, so onverwags soos ’n opgeefsel in die woestyn, ’n groengeverfde smouswaentjie. ’n Diep vrouestem roep hard, en iemand wuif. Kan dit wees . . . ? Dolly Gold en haar dogter!

Dolly kan nie ophou praat van opgewondenheid nie. Sy sien hulle kar is gepak, gaan hulle terug Sandveld toe?

“Nee, noord, kopermyne toe,” sê Jakob.

Dolly se gesig raak ernstig. Sy meet haar woorde versigtig af.

“Die myne is vol van die Englander, hulle kom van Wales en Cornwall. Hulle vat nie maklik Boere in. Hulle skiet dinamiet en hulle vertrou net hulle eie mens. Dis baie swaar om werk te kry daar bo. Die beestesiekte en die droogte het alles doodgemaak . . . Daar is niks oor.”

Die ouer vrou sien die droefheid op Bavaria se gesig. En die eensaamheid. “Hierdie nag span julle uit by ons,” sê sy. “Ons het genoeg koffie en vleis, en Gerty sal brood maak.”

Gerty het haar ma se gawe van takt geërf, en die vermoë om ander se gevoelens in hul oë te lees. Sy vat Bavaria aan die arm.

“Die myne is nie plek vir vrouens, Bavaria. Gaan suid. Jy moet na jou mense toe gaan. Die Torah sê jou eie woonplek is beter as die koringlande van vreemdes.”

Bavaria dink: Dis soos ’n bestiering van die Here. As Jakob net wil besluit om huis toe te gaan. Sy kan hom nie self weer vra nie, maar Dolly en Gerty kan reguit praat. Dalk luister hy.

Toe hulle die aand klaarmaak om te gaan slaap, praat Jakob einde ten laaste.

“Miskien is dit dan tog maar beter suidekant toe, as die mynbase dan nou net die Engelse wil vat. Oor my dooie liggaam werk ek vir ’n Rooinek.”

Bavaria hou haar stem gelyk. “Ja, Jakob.”

By die vuur gesels Dolly en Gerty nog.

Later hoor Bavaria weer die mandolien en die twee vrouens se liedere. Vreemde musiek, gelukkig en droewig tegelyk, dink sy. Lank lê en staar sy in die helder, maanverligte naghemel. Tot die moegheid haar oorval en alles uitdoof.

Vroeg die volgende môre, toe Dolly en Gerty groet, fluister Bavaria: “Jakob het gesê ons gaan suid.”

“Ei, jy glimlag!” sê Gerty.

Dolly knik tevrede. “Jy lyk beter. ’n Hele biseleh beter. En nog steeds so mooi.”

Sy kyk op in die hemel, sag verlig deur die oggendgloed. “Die hele wêreld is ons huis. Ag, dis so mooi as die dag nuut begin.”

Vir Bavaria lyk dit of dié twee vrouens altyd met alles in die lewe opgedaan is, of niks hulle sal onderkry nie.

As afskeidsgeskenk kry sy weer ’n sakkie heerboontjies. “Daar uit jou eie wêreld uit!” lag Dolly.

Toe die kar suid draai, begin Bavaria vir die eerste keer in ’n baie lang tyd ’n liedjie neurie, haar stem half ongewoon in haar ore.

Later sê Jakob: “Die Jorevrou het my ’n plan gegee. Ons moet die heerboontjies plant. Dan, as sy weer verbykom met haar smouswa, kan ek hulle aan haar verkwansel. Ek kan hulle ook in die groot winkel op Piketberg loop verkoop. Ek gaan eietyd plant as ons op Oufontein aankom.”

Asof met nuwe moed vervul por hy die donkies aan met ’n klap van die karwats.

Maar ná Garies raak hulle drinkwater op. Die sak meel is leeg en daar is nog net soutribbetjie oor. Hulle kan nie die bone hou nie. Bavaria kook hulle in brakwater – dis al wat hulle het om aan die lewe te bly.

Op ’n namiddag twee dae later naby Bitterfontein sien hulle ’n skaapwagterkaia. Jakob laat die donkies rus en sê Bavaria moet gaan water vra.

Daar is niemand nie, maar die geroeste sinkplaatdeur staan oop. Binne op die grondvloer staan ’n driepootpot op die vuurmaakplek. Iemand het asbrood gemaak; dit lê oop en nog effentjies lou op ’n omgekeerde paraffienkassie. ’n Emmer water en ’n selfgemaakte blikbeker staan byderhand.

Bavaria skep en drink met dorstige teue van die soet water. Sy huiwer ’n oomblik, dan breek sy met hande wat bewe ’n stuk van die asbrood af, want dit smaak vir haar sy gaan flou val van die honger. Sy sal vir Jakob water in die velsak saamvat en vir hom ook ’n stukkie brood afbreek.

As sy maar iets kon agterlaat vir die skaapwagter . . . Maar al wat sy in haar voorskootsak met haar saamdra, is die houtbeeldjie wat Nakkie vir haar gemaak het. Sy huiwer net ’n paar oomblikke, toe sit sy dit langs die wateremmer neer.

By die deur kyk sy vir oulaas om na die beeldjie van haar kinders wat vir haar so baie beteken het. Toe eers sien sy die oop sak teen die agtermuur van die vensterlose kaia staan. Boontjies!

Sy skep ’n hand vol op en laat dit deur haar vingers gly, staar verwonderd daarna. In vergelyking met hierdie gladde wit bone is die klein heerboontjies van die Sandveld soos sterretjies in die hemelruim teenoor die groot, volle maan.

Sy skep ’n paar hande vol in haar roksak. Sy het nog nooit sulke bone gesien nie. As sy hulle in die Sandveldgrond kan plant . . .

G’n Sandvelder kan sonder bone op die tafel klaarkom nie. Hierdie bone kan vir hulle ’n uitredding wees.

Eindelik bereik hulle ’n fontein ’n entjie van die pad af. Hulle maak die watersakke vol en laat die donkies suip.

Op Bitterfontein koop Jakob net die nodigste: meel en koffie. Stadig vorder hulle suid. Om hulle lê lae kliprantjies.

“Bloukoppie,” lees Jakob en wys na ’n bordjie langs die pad.

Bavaria staar na die eenvoudige plaashuis in die verte. Die mense wat hier woon, as húlle die bordjie sien, weet hulle hulle is byna by die huis. Hoe verlang sy om ook tuis te kom.

Die nag val daar ’n genadige reënbui. Die volgende oggend draf die donkies met nuwe krag.

Bavaria kyk na die wolke. Dis so anders as in Namakwaland, dink sy. Wolke vol belofte van water. In Namakwaland het hulle leeg gebly.

Daar kom geleidelik ’n verandering in die lug, ’n bekende sagtheid, ’n amperse souterigheid. Bavaria se vel voel asof dit die klam klimaat indrink. In die verte, weet sy, lê die Atlantiese Oseaan.

Vir die eerste keer in jare let sy behoorlik op na hoe hulle twee lyk. Jakob se hare en baard is woes en onversorg. Haar eie hare hang tot in haar middel wanneer sy dit losmaak.

Toe die donkiekar se wiele oor wit sand begin saag, weet sy: die Sandveld! Hulle swerfjare is verby.

Haar opgewondenheid maak haar moedig. Sy steek haar hand uit na haar man, lê dit op syne.

“Kyk, Jakob, daar is die twee Engelse plase al. Die Jonese en die Thompsons. Hoe mooi lyk hulle tuine en die grasperke tot reg by die rivier. Daar is Fair Ways. Daar het ek mos ’n hele tyd gewerk. Strykwerk, en die kinders opgepas en so. Dis nie meer lank nie, dan’s ons by die huis.”

Maar Jakob skud haar hand af. Sy besef hy wil nie praat nie en sy wend haar tot haar troos en toeverlaat: haar Bybel. Sy haal dit uit die bliktrommel, klem dit in haar hand vas.

Toe kom die vlei in sig. Sy sien die rietdakke van die afgekalkte huise, die wit skulpgruiswerwe wat skitter in die son. Sy ruik al die vis op die kole. Sy merk die bokkoms wat op die droog aan die pale hang.

Niemand in die Pedersen-huis het die kar deur die sagte sand hoor aankom nie. Toe Bavaria deur die oop voordeur stap, loop sy in haar ma vas.

“Bavaria! My kind!”

Toe kom die trane.

Knud Pedersen kom uit die kombuis. “Jy’s terug! Ai, ai, my meisiekind.”

Een na die ander kom haar broers en susters te voorskyn om hulle te verwelkom. Dit lag en praat deurmekaar en Bavaria vind dat haar tong loskom en die jare tussenin verdwyn.

Jakob hou hom eenkant. Hy weet hy het die Pedersens nooit regtig aangestaan nie. Waar sal hy en Bavaria buitendien bly? Hy kom agter die buitekamer op Oufontein is nou haar halfbroers se blyplek.

Hy wink Bavaria eenkant toe. “Ek gaan nou eers my mense groet. Dan kom ek oor ’n paar dae terug om jou te kom haal. Ek reken om ’n stukkie grond op De Heuwel op te vat.”

Bavaria hoor hom skaars. Sy gee oor niks om nie, sy is terug in die Sandveld. Terug in die gesellige murmeling van stemme wat uitvra en vertel.

Die nuus van haar koms versprei vinnig. Almal op Oufontein weet: vanaand word daar gebraai en feesgevier by die Pedersens. Knud pak vroeg al die vuur aan.

Die geur van vis op die kole – hoe het Bavaria nie daarna verlang nie! Die kosbare bottels witblits, weggebêre in kaste, word uitgehaal. Almal klink ’n glasie op haar tuiskoms. Op die kombuistafel staan appelkooskonfyt, brood vars uit die oond, bekers koffie. Die jammerlappies lê gereed vir die hande.

Ná die ete speel haar ma op haar geliefde klavier.

Bavaria verwonder haar net soos vroeër oor haar ma wat sommer uit die kop uit speel. En hulle sing, al die ou liedere. Van “Way down upon the Swanee River” tot “Prijs den Heer met blijde galmen”. Dis vir Bavaria of haar keel weer oopgaan ná al die jare.

Dis ounag voor die mense begin huis kry. Al is sy tot die dood toe moeg, kan Bavaria nie aan die slaap raak nie. In die groot dubbelbed saam met haar susters lê sy en luister na hul asemhaling.

Haar ma kom in om haar ’n nagsoen te gee, en Bavaria druk haar gesig teen haar bors, vir ’n paar oomblikke weer kind. ’n Kind wat by die huis kom skuiling soek.

’n Rustigheid kom oor haar. Reeds half ingesluimer fluister sy: “Mammie, sal die rooi tjienkerientjees ooit blom . . . ?”

Maar haar ma sug en druk die laken om haar in en loop saggies uit sonder om te verstaan.

Dis maar goed dat Bavaria nie geweet het hoe geskok haar familie was om haar so maer en verwaarloos te sien nie, met Jakob soos ’n woesteling aan haar sy.

Kersfees word ’n tyd van samekoms en van blydskap. Die klokke lui, Bavaria gaan saam met haar mense na die witgekalkte kerkie. Geskenke word uitgedeel – ’n flessie suurvytjiekonfyt, sokkies wat in die geheim gebrei is, ’n visstok van spaansriet gemaak.

Soos elke jaar wat Bavaria kan onthou, het haar stiefpa weer vir haar ma ’n spesiale present gemaak. Dis gewoonlik iets soos ’n stoel of tafel of meelkis, dikwels van hout wat hy in die vlei kry dryf het, of op die strand opgetel het. Vanjaar is dit ’n wiegstoel met ’n laaitjie onder die sitplek waarin Sannie haar naaigoed kan hou. Elke stoel aan hulle etenstafel is anders, handgemaak soos die gesin groter geword het. Van uitgespoelde akkerhout uit ’n onbekende ver land, van perskehout, peerhout, karee- of olien- of lemoenhout.

Bavaria kuier by haar mense tot ná Nuwejaar. Op Oujaarsaand gaan sy saam met haar familie na die tienuurkerkdiens. Die koor van die Goedverwacht-sendingstasie sing aandoenlik:

“Ure, dae, maande, jare

vlieg net soos ’n skadu heen.

Alles wissel hier op aarde:

kom en gaan, en lag en ween . . .”

Dit gryp haar aan die hart, die “kom en gaan, en lag en ween”, en sy moet veg teen die herinneringe aan die graffies in die Kamiesberg.

Die tien visserfamilies langs die vlei hou ’n Nuwejaarspiekniek op die strand. ’n Paar uur lank voel Bavaria weer jonk en hardloop sy spelerig in die water rond saam met haar broers en susters. Haar man is ver van haar gedagtes. Sy is tuis.

Die dag ná Nuwejaar kom Jakob haar haal. Sy pa het hom ’n stuk grond toegesê; hulle gaan groente plant.

“Waar gaan ons bly?” vra sy bedug.

“Daar’s die kleihuis kortby die plaashuis. Ek het dit nog self gebou,” sê hy. “Ek het mos dourie tyd ’n ruk daar gebly.”

Toe lag hy spottend. Minagtend.

Weer moet Bavaria oppak. Sy groet haar familie en hulle vertrek. Met die klap van Jakob se karwats laat ruk die donkies die kar vorentoe.

Hulle ry verby die pleintjie met die bloekomboom en die kerk. Hul besittings skommel en kletter hard oor die plaaspad en dis vir Bavaria of die hele Oufontein hulle hoor. Weer op die trekpad, voel dit.

“Daar’s De Heuwel al, en daar’s die huis wat ons s’n gaan wees,” beduie Jakob.

Huis? Dis meer van ’n pondok as ’n huis. Twee leë vensters staar na Bavaria. Haar bene is onwillig toe sy moet afklim. Daar is ’n kombuis met ’n kamer wat daaraan vas is. Die vloer is van modder, en oor die rietplafon skarrel rysmiere heen en weer.

Hulp daag gou op. ’n Op en wakker jong man met die naam Boesman Jagers kom help Jakob die katel van die kar aftel en indra. Hulle moet dit op die sy kantel deur die smal deur, en in die slaapkamer staan dit byna die hele vertrek vol.

“Ons is nou eenmaal getroud, maak die beste daarvan,” sê Jakob stuurs toe hy die verslaentheid op Bavaria se gesig sien.

Sy draai om sonder om iets te sê.

In die dae daarop skrop sy die plafon skoon met paraffien. Sy wit die mure af met geelklei uit die rivieroewer. Sy skuur die houtstoof af met ’n stuk seespons en as, en in haar groei die stilte weer. Soos met Stil Sannie, haar ma, jare terug toe dié weduvrou was.