Читать книгу Susodźa - Ingrid Juršikowa - Страница 10

Susod Hinc bě nas před tójšto lětami, hdyž bě so zboha sněha našło, přeprosył na silwesterski woheń. Hinc bě tajki prawy šibałc, wučer biologije na wotpočinku, zahority hajnik a rybar. Je samo štyri semestry prawo studował.

Ze swojeho lěsa přiwjeze ze swojim starym čerwjenym Wartburgom a klepotacym připowěšakom – zo sy hižo zdaloka słyšał, štó jědźe – kopicu drjewa a je wušiknje na hromadu kładźeše. Ja jemu šćěpki podawach. Hižo na pózdnim popołdnju so woheń rjenje palić poča. Hinc bě gulašowu poliwku zwarił a ju w kotole nad woheń powěsnył. Měješe so tam dowarić, kaž rjekny. Jeje dobru wóń čuju dźensa hišće w pomjatku. Njewědźach scyła, zo bě tajki wuběrny kuchar. Hinc by tež na samotnej kupje přežiwić móhł. Kóžda fałda w jeho mjezwoču bě pokazka na jedyn z jeho talentow. A tych bě wjele, jara wjele.

Delnje susodźic psy započachu šćowkać, jako so jich knjez k nam na hłowne křižowanišćo poda. Hač bě jim wóń warjeneho mjasa do nosa zajěła? Tamni susodźa so tołsće zababjeni a z někotrymi přikrywami přidružichu. Hinc witaše wšěch z krótkej narěču: »Kóždy čłowjek ma susodow, nimale kóždy, tež hdyž bydli samotny kaž ja. Moje susodstwo je snadnuške, mam jenož pjeć susodow.«

Dopomnich so, kak su mi naši susodźa pomhali. Dźensa hišće so dokładnje na to dopominam. Běchmoj stary tykowany dom kupiłoj, po jara dołhim pytanju za swójskim hnězdom. Z njeho pochadźeše mój pradźěd, wón měješe dźesać dźěći. Tole wučitach ze swojeho rodopisa, za kotryž počinaš so z třiceći lětami bóle zajimować. To bě hłowna přičina za rozsud, tykowanu ruinu kupić – wosrjedź polow, na kromje lěsa.

Knjez domu bě bórze přezjedny a mi ležownosć scomt tej hypoteku předa, byrnjež so hižo mnozy druzy zajimcy přizjewili. Běch tak zbožowny tehdy, hdyž móžachmoj tónle sam stejacy statok kupić, k tomu čwak pola a lěsa. Sym čłowjek přirody a swójby!

Nocy dołho tehdy njejsym spał. Mějach dom swojich prjedownikow. W sonach počach tykowany dom rózno brać. Tola njemějach žane nazhonjenje. Hrožeše strach, zo so při tym zranju. Zo do hozdźa stupju abo sej wulki špak zašćěpju abo hewak někak znjezbožu. Tuž rěkaše: Kedźbuj, hólče, wšudźe kedźbuj! A kak dóńdźe k njezbožam? Wězo přez hektiku při dźěle. Tak přemyslowach a přemyslowach bjez kónca.

Hdyž dach so potom samlutki do wurumowanja, přidružeše so kaž z dźiwom dźeń a wjace dźěći a młodostnych ze susodstwa. Chcychu mi pomhać. Prima, runje w prawym času … Dźensa wěm: Přichadźachu z luteje wćipnosće. Ja so jenož dźiwach, z dweju statokow na dźesać dźěći a młodostnych. A jedyn wušikniši hač druhi.

Dny pozdźišo přidružichu so tež dorosćeni. Najprjedy susodaj, tón jedyn muler, tamny ćěsla. Běštaj sej swoju chěžu samaj twariłoj. Chěžu sam twarić? Za mnje bě hižo wottorhanje teje ruiny wulki problem. Bjesadowachmy a pijachmy piwo a »Goldbrand«, a to nic přemało! Tak wjele zhonich – a widźach, zo móžachu mi wšitcy derje pomhać. Běchu sylni a wušikni traktorisća. Móžachu ći traktor rozebrać a zaso hromadźe twarić a mějachu za mnje tójšto praktiskich namjetow.

Jedyn namjet bě wosebje praktiski: Wšo drjewo z tykowaneho domu chcychu na druhi dźeń na připowěšak zmjetać a potom z traktorom na hromadu za chodojtypalenje dowjezć. Hdźe pak to? Hdźe bě najbliša hromada? Na mojej wulkej łuce by so blak za hromadu namakał.

»Da njetrjebamy te stare drjewo dołho wokoło wozyć«, měnjachu susodźa, »trjebaš jenož k wjesnjanosće jěć a jemu to přizjewić.«

Wulkotna ideja. Jědźech hnydom k wjesnjanosće z pisomnej próstwu w zaku. Rozpowědach jemu wšo, tež zo su wšitcy susodźa pódla, zo mi pomhaja a sobu na woheń kedźbuja.

»Ow, da so njetrjebaš bojeć, hdyž woni sobu na woheń kedźbuja. Maš jara wušiknych susodow, ja jich derje znaju.«

A hlej, wjesnjanosta to dowoli.

»Ale kedźbujće, zo so lěs sobu njezapali! A žane stare wobruče!«

To jemu slubich. Z pisomnej dowolnosću jědźech wjesoły zaso na twarnišćo. Wšitcy so sobu wjeselachu, zo změjemy prěni raz chodojtypalenje tu w móličkej wjesce. Wulka starosć bě ze swěta. Wšitcy chcychu mi na druhi dźeń pomhać stare hozdźikate drjewo, prochniwe hrjady a sto lět stare deski, dele brać a połsta metrow dale na hromadu zwozyć. Bojazny skedźbnich na strachi wokoło stareho drjewa, na z ruku kowane wótre hozdźe. Maćij pak potom tola do błyšćiteho kónčka hozdźa stupi. Přez póduš so do mjasa zaštapi. Bohudźak njebě tak zlě, rana so njejětřeše.

Na Wałporu so wšitcy pola nas na łuce wokoło wulkeje hromady zhromadźichmy. Mužojo přinjesechu stólcy a ławki, piwo a limonadu za dźěći, žony w korbikach kisałe kórki a kołbaski, pokładźene pomazki a wězo blešku twjerdeho abo mjechkeho palenca. Hromada bě nastała kaž sama wot so. Za kóždy susodźic statok witana składnosć, hałuzy, kerki abo stary čapor hnydom sobu spalić. Přihódny pódlanski efekt wšeje prócy. Ja na to dźiwach, zo nichtó stare wobruče na hromadu njećisnje – kaž bě to něhdy z wašnjom. Te drje so wulkotnje palachu, ale kurješe so při tym jara a chětro smjerdźeše.

Njebjo bě jasne, jenož hišće hwězdy a měsačk. Stefan měješe něšto syna w horšći, zo by hromadu zapalił. Horjeka tčeše šikwana, zboha wutykana chodojta. Hižo so drjewo knyskotajo paleše, wosebje te stare deski. Nadobo přijědźe mała wjesna wohnjowa wobora. Młodźi wobornicy so dźiwachu, najskerje bě tu cyła naša wjeska prěni raz takle hromadźe. Chětře ja, stajiwši sej stary kłobuk, někotre štučki přečitach, na staru chodojtu, na nas wobydlerjow a na nas Serbow. Po tym poskićachu žony nam dorosćenym a młodym wobornikam škleńčku samodźěłaneho.

Tež Heidi bě pódla, přećelka Hinca. Ju scyła njeznajach. Měješe słódny zelowy liker a palenc z jahodkow w rjanych bleškach, a kóždy chcyše woboje woptać. Hincowa šikwana přećelka z cyle čornymi włosami naliwaše jednu škleńčku po druhej. Wona bě chorobna sotra a česćowarka přirody, znaješe mnohe zela wokoliny.

A Hinc? Wědźach jenož, zo bě sawna-přećel našeho susoda-spisowaćela. Pochadźeše z bliskeje wsy a nětko bydleše tu w něhdyšej hajnkowni, kotruž bě sej kupił. Do toho tež jeho njeběch znał, jenož tak wot słyšenja.

Naju něšto wosebite wjazaše. Zhromadny wosud: Wobaj mamoj Rusu za nana. Hincowu mać je kónc Druheje swětoweje wójny w Smječkečan lěsu, do kotrehož bě ze strachom před bližacej so frontu cyle sama ćeknyła, ruski wojak wumocował. Tehdy šwižna šikwana holca bě po tym wša molata a ani njewědźeše, što je so jej stało a kak tón bjezbóžnik wupada. Tak je mi to jónu skrótka powědała, jako zběrach pola serbskich žonow wójnske dopomnjenki, pozdźišo mi napřećo tute złóstnistwo ženje wjace naspomniła njeje. Po dźewjeć měsacach bu z toho złóstnistwa za nju wulke zbožo, samo jara wulke. Narodźi so jej strowy synk, pozdźišo jeje lubušk a zastaraćel hač do smjerće. Hinc a ja wědźachmoj kóždy wo dóńće tamneho, tuž bě wšo dalše powědanje zbytne. Ženje njejsmoj ze sobu wo tym rěčałoj.

Tak plećeše so přećelstwo mjez namaj. Zhromadny wosud ludźi hromadźe kowa. Druhdy mje wón wopyta, hdyž měješe jeho Heidi słužbu w chorowni. Hinc bě spokojny a měrny čłowjek. Dźěći swojeho wučerja jara lubowachu, dokelž z nim stajnje něšto dyrdomdejske w přirodźe dožiwichu. To jeho duši jara tyješe. Skónčnje móžeše paslić, do swojich wulkich lěsow chodźić, kotrež běše wot »Treuhand« za tuni pjenjez kupił. Za to bě ekstra do Berlina jěł.

Nět móžeše tež swoju granitowu chěžku dale twarić. Haj, chěžku z luteho granita. Twarješe ju z mulerjom ze susodneje wsy po přikładźe prjedownikow. Za to měješe hromadu wšelkich granitowych kamjeni ležo, takrjec kamjenje na wuběr. W starych klóštrach bě sej to wothladał.

Derje so wěm tež dopomnić, kak je młody susod Bosćij swoju chěžku započał twarić, z tajkimi kamjenjemi, sćerpnje a jara wušiknje. Kóždy wječor přez cyłe lěćo, a sobotu tež. Jedyn kamjeń na druhim dokładnje sedźeše a wšo bě derje zamazane. A na tu granitowu murju potom chěžku staji. Dawno w njej bydli z mandźelskej a dźěsćomaj. Hinc pola młodeje swójby hdys a hdys pozasta a z nimi pobjesadowa.

Spočatnje zetkawach so z Hincom jenož zrědka, na jeho narodninach a na narodninach jeho přećelki Heidi – měještaj wobaj w zymje narodniny – a wězo na chodojtypalenju, wšako bě te mjeztym z tradiciju, a tež silwester. Jeho hajniska stwička bě jara přijomna za tajke swjedźenje. Hinc měješe stare stajane kachle, te stajnje hižo dźeń do toho z drjewom porjadnje zapyri a přeco dosć šćěpkow přikładowaše. Na ławce při kachlach potom skoro nichtó njewutra, tak derje wone tepjachu. Jeničce Hincowa mać tam rady sydaše, a ja wězo tež. Lubuju ćopły chribjet, wosebje ćopłe jěrchenje, a ćopłu atmosferu bjesady. A zajimawe jědźe stejachu na starym dubowym blidźe. Te bě Hinc sam přihotował. Jako wobsedźer hata měješe kurjeneho karpa a wuběrnu rybjacu solotej. Dołho bě twaroh z mlokarnje z čerstwym lanym wolijom měšał, z drjewjanej łžicu, stajnje w samsnym směrje. Čerstwy chlěb bě pola woblubowaneho pjekarja we Worklecach wobstarał. Wšeho bě dosć. Kóždy móžeše so dosyta najěsć. K tomu sydaše dobry palenc wot toho abo tamneho susoda. A Hinc powědaše po prěnim palenčku, sam pak zrědka sobu piješe.

Sobu swjećiłoj staj tež rentnar Pawoł ze susodneje wsy, uniwersalny čłowjek a twarc, a jeho mandźelska, kotraž tež rady při ćopłych kachlach sedźeše. Franc zaso susodźic Hańžu škrěješe, zo je wón tola tón najstarši w našej móličkej wjesce a zo ma wón jow te prajenjo. Wona, dwě lěće starša hač wón, sej to wězo lubić njeda. Chwilu dźěše to tam a sem, ale po třećim palenčku zamó Hinc tu bobriju zaso změrować. Tež jeho syn Jan z mandźelskej a dźěćimi tam běchu a susod Bosćij z mandźelskej. Tak sedźachmy wjeseli kołowokoło stareho blida, laptachmy rybjacu poliwku, kotruž bě wězo Hinc kaž přeco wuběrnje zwarił, a wón powědaše jednu stawizničku po druhej.

Tehdy pak při wohenju w silwesterskej nocy započa prěni króć powědać njewšědnu stawiznu: »Tajku dobru poliwku sym ja tež raz z Putinom jědł«, rjekny kaž připódla.

»Z Putinom? Z ruskim prezidentom? Ty maš nas knorje«, měnjachmy.

Bajki bać, tež to wón wuběrnje móžeše. A z muchi elefanta sčinić, wšako bě hajnik a rybar! Tola wšitcy jemu rady připosłuchachmy.

»Běše to w nazymje 1987. My štyrjo serbscy rybarjo stražowachmy po zwučenym wašnju po rjedźe haty rybarskeho drustwa, a to nazymu po wotpušćenju wody přeco w nocy, zo njebychu paduši ryby kradnyli. Nad wohenjom warjachmy sej rybjacu poliwku a cyłu nóc takle při wohenju bjesadowachmy. Ja wam praju, to běchu njezapomnite nócne słužby! Ruscy wojacy z Königsbrücka, Biskopic, haj samo z Drježdźan prawidłownje k nam po čerstwu rybu jězdźachu, wězo wšo njeoficialnje, skradźu takrjec. Woni do swojeho jeepa kedźbliwje ryby do wulkeho kotoła nakładźechu a tak spěšnje kaž běchu so zjewili, tak spěšnje běchu tež zaso fuk. My dóstawachmy za to časniki, sardiny, šprit abo druhe wěcy.

Naše bjesady takle při wohenju z rybjacej poliwku – mjenowachu ju rusce ›ucha‹ – so jim jara lubjachu. Kaž připódla wot nich zhonichmy, zo maja nětko noweho šefa. Přechodnje nawjeduje wón jich tankowu diwiziju ›Ulan Bator‹ w Biskopicach, dokelž dyrbjachu jeho předchadnika pušćić. Tón bě alkoholikar. ›Hewak słuži naš nowy w Drježdźanach‹, wujasnichu.

Njebudźeće wěrić, ale jednoho dnja dóńdźech sej ze swojim synom Janom do lěsa k wulkemu hatej w Debricach blisko Němskich Pazlic, zo bych tam kački třělał. Naš Jan dokładnje kedźbowaše, hdźe kóžda kačka dele padny. Přerady potom za nimi hanješe.

Nadobo wuhladachmoj wulki ruski jeep při kromje hata. Šofer prócowaše so kotoł, tajki trochu wjetši, napjelnjeny z wodu wyše wohenja powěsnyć. Kaž potom pytnych, sedźeše při kromje hata kuchar a łóješe ryby. Nadobo padny jemu wuda do hata. Kuchar porjadnje rusce zazeli, ale naš sydomlětny Jan bě hižo do hata skočił a rozmjerzanemu šibale so smějo wudu přepodał. To so kuchar njemało dźiwaše. ›Fisch gut, Fisch gut‹, wón rjekny a mały Jan so sobu wjeseleše nad wuspěchom cuzeho. Wukutlene a na kuski rozkrate ryby suny kuchar do so warjaceje wody kotoła. Ja wćipny jemu přihladowach a spomjatkowach sej recept.

Njetraješe dołho da přinjese tež oficěr swoje čerstwje nałójene ryby. Šofer bě mjeztym zadnju ›klopu‹ jeepa wočinił a na nju běły rub połožił, kaž na swjedźenske blido. A ja warjach z ruskim kucharjom rybjacu poliwku. Hdyž bě skónčnje hotowa, přeprosy mje oficěr sobu k jědźi. Wšitcy ju nětko hłódni laptachmy. Poliwka wysokemu oficěrej jara słodźeše. Mi dźensa hišće sliny běža. Oficěr kazaše małemu Janej: ›Kind auch, Kind auch essen‹, a Jan so na njeho směješe. Chwilku hišće ze mnu bjesadowaše, potom so rozžohnowa, zalěze do jeepa a wotjědźechu.

Lěta pozdźišo sym jeho potom w telewizy wuhladał. Hakle nětko sym wědźał, z kim sym rybjacu poliwku jědł«, zakónči Hinc swoju stawizničku.

Tak stej so tu pola nas najwjetši słowjanski lud z najmjeńšim zetkałoj: Pozdźiši prezident Ruskeje Wladimir Putin a Hinc Fryča z našeje wjeski. Kajka to podawizna!

Wězo wědźeše Hinc hišće wjele powědać. Na přikład, kak je w Budyskim »Wjelbiku« sornu na městnje zarězał a wukutlił abo kak je susoda-spisowaćela z jeho Volvowom do Berlina dowjezł, k Honeckerej, z kotrymž bě znaty spisowaćel »na ty«. Na domojjězbje wón Hincej jenož rjekny: »Wěš ty, Hinco, čehodla ja ničo rěčał njejsym po puću do Berlina?«

Hinc to njewědźeše, bě so jenož dźiwał, zo susod zady w awće tak zasakle mjelči, to hewak ženje činił njeje. »Ně, to ja woprawdźe njewěm, šefo.«

A spisowaćel poča po swojim wašnju pomału rěčeć, kaž přeco, hdyž měješe něšto wažne rjec. To tež Hinc wědźeše a wšitcy, kiž spisowaćela bliže znajachu.

»Chcych z Honeckerom něšto cyle wažne wujednać za nas Serbow. Wěm pak, zo ma wón stajnje jenož mało chwile, tuž přemyslowach a přemyslowach kóžde słowo, kak jemu to rjec. Jasnje a skrótka. Dźěše wo to, zo su Serbja ›socialistiski serbski lud‹. Ja chcych, zo wón te ›socialistiski‹ šmórnje, dokelž so wjele Serbow na tym postorkuje.«

»A je wón to činił?«, so Hinc wopraša.

»Najprjedy njemóžach nutř k njemu. Ruski pósłanc Kočemasow bě runje přijěł a měješe wězo ›předjězbu‹. Hdyž běštaj dorěčałoj, mje Honecker do jstwy poprosy. Tam jemu wšo rozpowědach. Ty njebudźeš wěrić, wón je to činił. Je rjekł: ›Jurij, wenn du es so meinst, dann mach ich es so.‹ Potajkim bjez ›socialistiski‹. A tónle wuspěch za nas Serbow mje wjeseli. Nochcu, zo Serbja jednoho słowa dla so zhubja. To je mój zaměr był, Hinco. Ty dyrbiš to wědźeć.«

Hač je to woprawdźe tak było, Hinc njewědźeše. »Ale prajił wón to tak je.«

Takle bjesadowachmy na poslednim dnju lěta a kóždy to swoje přinošowaše. Hinc přikładowaše šćěpki a z wohenja lětachu škrě a sapaše přitulna ćopłota. Wopołnocy słyšachmy Róžeńčan zwony. Susod přeješe susodej zbožo do noweho lěta a na njebju zabłyšćichu so rakety. Jenož naša mała wjeska je bjez raketow wušła. Wobhladachmy sej wohnjostroje dokoławokoło: nad Róžantom a Sernjanami, nad Hatami a Hrańcu, nad Nowej Wjesku a Worklecami. Dołho hišće sedźachmy we wulkim sněze, wohrěwajo so při wohenju na našim hłownym křižowanišću …