Читать книгу Ostatnie dni królowych - Jean-Christophe Buisson - Страница 6

Kleopatra

Aleksandria, sierpień, rok 30 p.n.e.

Śmierć Kleopatry, legendarna scena znana z historii powszechnej, wieńczy polityczny, a zarazem sentymentalny mit, którego główną bohaterką jest królowa Egiptu, wyniosła i uwodzicielska, u boku Marka Antoniusza – równie zauroczonego jej wdziękiem, co uzależnionego od picia. Wersja kinowa historii zapewne znacząco przyczyniła się do tej popularności. Zwłaszcza od momentu pojawienia się na ekranie innego niezwykłego duetu, Richarda Burtona i Elizabeth Taylor, którzy wcielili się w historyczną parę w filmie reżyserowanym przez Josepha Mankiewicza. Jednak mit, w sensie etymologicznym – kłamstwo, sięga znacznie dalej, zrodził się bowiem z gloryfikacji zwycięzcy nad Antoniuszem, Oktawiana, genialnego polityka, który zostanie pierwszym cesarzem rzymskim i przyjmie tytuł Augusta. Rzeczywistość okazuje się inna. Kleopatra była królową państwa podporządkowanego władcom Rzymu i ich ciągłym kłótniom. Najpierw w Cezarze, potem w Marku Antoniuszu znalazła dwóch potężnych protektorów, dzięki którym Egipt stał się uprzywilejowanym sojusznikiem, aż do czasu, gdy Oktawian położył kres jej panowaniu i dynastii Ptolemeuszy.

Malowidło z Herkulanum przedstawiające prawdopodobnie królową Kleopatrę

Chcąc zrozumieć koniec, należy przypomnieć początki. Kiedy Kleopatra VII została królową w roku 51 p.n.e., Egipt dynastii Lagidów[4] był ostatnim z wielkich królestw okresu hellenistycznego, któremu początek dało efemeryczne imperium Aleksandra Wielkiego. Jednak samo królestwo Egiptu, wstrząsane przez wieki wewnętrznymi kryzysami, od dawna przestałoby istnieć bez protektoratu Rzymu, któremu zależało na jego przetrwaniu. Także Kleopatra mogła szybko popaść w zapomnienie. Już w 49 roku p.n.e. została bowiem obalona przez swoją siostrę Arsinoe i brata Ptolemeusza XIII. Rok później, dzięki interwencji Cezara i niemal przez przypadek, odzyskuje władzę. Ścigając pokonanego pod Farsalos Pompejusza, Cezar dotarł do Aleksandrii, gdzie jego wróg chciał znaleźć schronienie. Czekała tam jednak na niego śmierć. Doradcy młodego Ptolemeusza XIII, pragnąc przypodobać się nowemu władcy Rzymu, doprowadzili do ścięcia Pompejusza. Błędna kalkulacja. Cezar postanowił wykorzystać okazję, by zmienić formę protektoratu nad Egiptem na swoją korzyść, i wymusił pojednanie między Ptolemeuszem a Kleopatrą. Jednak ród Ptolemeusza nie wyraził na to zgody, doprowadzając do wojny, którą ostatecznie wygrał Cezar w marcu roku 47 p.n.e.

Pozostawało doprowadzić do stworzenia w Egipcie uległego rządu. Kleopatra była dobrą kandydatką, pod warunkiem że uwolni się ją od wrogów w rodzinie. Ptolemeusz XIII zginął w walce, zatem Cezar musiał jedynie wysłać Arsinoe do Rzymu i zgodnie z tradycją zaaranżować ślub młodego Ptolemeusza XIV z jego siostrą. W ten sposób Kleopatra odzyskała władzę pod bacznym okiem trzech stacjonujących tam legionów. Cezar wyjechał z Egiptu w lipcu 47 roku p.n.e., pozostawiając królową być może w ciąży[5].

Latem 46 roku p.n.e. młoda kobieta przyjeżdża do Rzymu na zaproszenie swojego suwerena i kochanka. Ma tam okazję uczestniczyć w oficjalnym poczwórnym tryumfie Cezara nad Galią, Pontem, Numidią i oczywiście Egiptem. Kleopatra widziała zatem jadących na wozach i zakutych w kajdany pokonanych wodzów, poniżanych przez prześmiewczy tłum: Wercyngetoryksa, Jubę II[6], czteroletniego syna władcy Numidii, który popełnił samobójstwo, a także swoją siostrę Arsinoe. Oto Egipt został zaproszony do Rzymu, by obserwować swój własny upadek! Prawowita królowa i zdetronizowana królowa, Kleopatra i Arsinoe, były w tym miejscu z woli zwycięzcy, który koronował jedną i zakuł w kajdany drugą. Obie reprezentowały swój zaszachowany kraj. Była to okrutna lekcja dla Kleopatry, gdy musiała patrzeć na siostrę zhańbioną i poniżoną przez innego! Piętnaście lat później ten obraz kołyszącej się na wozie Arsinoe będzie zapewne jej towarzyszył, gdy podejmie swoją ostatnią decyzję.

Zabójstwo Cezara 15 marca 44 roku p.n.e. zmusiło Kleopatrę do ucieczki z Rzymu, gdzie nie była już bezpieczna. Dla królowej rozpoczął się okres niepewności: nowy konflikt cywilny z pewnością dałby jej większą swobodę, jednak jego wynik mógłby podważyć polityczny status Egiptu.

W ciągu roku 43 p.n.e. Kasjusz i Brutus, stojąc na czele armii republikańskiej, podbili prowincje wschodnie poza Egiptem, gdzie nie zdołali dotrzeć. Natomiast ich towarzysze ponieśli klęskę na terenach zachodnich. Po wielu zwrotach sytuacji Antoniusz[7] wraz z Oktawianem – sojusznikiem, bez którego chętnie by się obył – przejął kontrolę na zachodzie.

Oktawian był synem siostrzenicy Cezara, który ku zaskoczeniu wszystkich adoptował go w swoim testamencie. W wieku zaledwie dziewiętnastu lat młodzieniec szybko ujawnił swoje wybitne zdolności do kierowania państwem. Razem z Lepidusem i Markiem Antoniuszem doprowadził do powołania II triumwiratu[8]. Pozostawało jedynie uporać się z republikanami. Nastąpi to podczas bitwy pod Filippi[9] – w październiku 42 roku p.n.e. dawni wrogowie Cezara ponoszą sromotną klęskę, głównie dzięki kunsztowi wojennemu Antoniusza.

Triumwirowie rozdzielili władzę między sobą. Oktawian i Lepidus podzielili się prowincjami hiszpańskimi i w Afryce[10]. Antoniusz, który cieszył się większym prestiżem, przejął resztę rzymskich terytoriów. Italia nie została podzielona. Triumwirat miał być formą przejściową, trwał dziesięć lat. Początkowo przyjęte rozwiązania faworyzowały Antoniusza, z biegiem czasu ewoluowały na korzyść Oktawiana. Pod koniec roku 40 p.n.e. traktat w Brundizjum przyznał mu pełnię władzy nad Zachodem i jedynie Italia utrzymała swój teoretyczny status kondominium. Zwieńczeniem porozumienia był ślub Antoniusza z siostrą Oktawiana, Oktawią. Cztery lata później, w roku 36 p.n.e., syn Cezara odbiera Lepidusowi Afrykę. Tym samym triumwirat został zamieniony w duumwirat, z dwoma potężnymi przywódcami, którzy niebawem staną naprzeciw siebie.