Читать книгу Zmierzch Europy - Jerzy Kleer - Страница 9

System kulturowy jest kategorią bardzo złożoną, której głównymi segmentami są: język, tradycja, historia, religia i stosunek społeczeństwa do państwa i państwa do społeczeństwa. Takie ujęcie systemu kulturowego dotyczy głównie, chociaż nie wyłącznie, współczesności (Kleer 2012). W historycznym procesie rozwoju poszczególne jego segmenty powstawały czy – ściślej rzecz biorąc – kształtowały się, po pierwsze, stopniowo, ewolucyjnie; po wtóre, ulegały pewnej, mniejszej lub większej modyfikacji; po trzecie, nabierały zmiennej siły oddziałującej na spoistość grupy, plemienia, narodowości czy w końcowej fazie tego procesu również samego państwa; i po czwarte wreszcie, miały, mają i zapewne zawsze będą miały konfliktogenny charakter.

System kulturowy wprawdzie nie jest jedynym ani nawet głównym składnikiem determinującym zróżnicowany charakter rozwoju, chociaż odgrywał i nadal odgrywa istotną rolę wyjaśniającą, dlaczego pewne regiony oraz zamieszkałe w nich społeczności charakteryzowały się większą ekspansją gospodarczą i kulturową w porównaniu z innymi. I to zarówno w danym regionie czy kontynencie, jak i w poszczególnych państwach.

W tym kontekście można nawet stwierdzić, że rola systemu kulturowego w funkcjonowaniu i rozwoju wszystkich społeczności pełni podobne funkcje i ma powszechnie obowiązujący charakter na wszystkich kontynentach, chociaż jego konsekwencje oraz skutki nie zawsze miały, mają i będą mieć charakter identyczny. Ogólnie rzecz ujmując, niektóre systemy kulturowe są mniej, a inne bardziej tolerancyjne albo mniej lub bardziej konfliktogenne. Ma to, jak należy sądzić, źródła głównie w dwóch segmentach: religii oraz tradycji, a częściowo jest powiązane z historią.

I w tym sensie można system kulturowy zaliczyć do uniwersalnych mechanizmów rozwojowych. Co wszakże nie znaczy, że w pewnych i często występujących okolicznościach niektóre jego elementy pełnią funkcję ograniczającą rozwój i mogą stanowić ważną barierę w procesie pozytywnych przemian, zwłaszcza kiedy zostaje naruszony składnik systemu kulturowego.

W przekazach historycznych można znaleźć wiele wzmianek o hamującej roli systemów kulturowych, zarówno w Europie, jak i na pozostałych kontynentach (Beyer 2005). To z kolei oznacza, że w czasowo zbliżonych warunkach historycznych poszczególne zbiory społeczności nie miały identycznego czy jednolitego rytmu rozwojowego. Istniała swoista przemienność terytorialno-kontynentalnej dominacji i charakteru przemian. Historycznie można kolejno wymienić dominujące regiony: Bliski Wschód, Cesarstwo Rzymskie czy Chiny za czasów dynastii Ming w Azji, nie mówiąc już o pewnych regionach Europy, dotyczących okresów późniejszych, tzn. odnoszących się już do bardziej współczesnej nowoczesności.

Historia dowodzi, że świat nigdy nie charakteryzował się jednolitym rytmem rozwojowym. I zapewne nigdy, tzn. również w bliższej i dalszej przyszłości, taki równomierny rozwój nie będzie miał miejsca, czego jak na razie klasycznym tego przykładem jest bardzo zróżnicowany rozwój współczesnego świata, zarówno w układzie kontynentalnym, jak i państwowym.