Читать книгу Stosunki międzynarodowe. Antologia tekstów źródłowych - Группа авторов - Страница 25

Konflikt międzynarodowy i wewnętrzna struktura państwa

[…] By zrozumieć wojnę i pokój, analiza polityczna musi uzupełniać odkrycia psychologii i socjologii. Jaki typ analizy politycznej jest potrzebny? W poszukiwaniu możliwych przyczyn występowania konfliktów zbrojnych lub ich braku można zwrócić się ku polityce międzynarodowej (ponieważ wojny wybuchają między państwami) lub ku samym państwom (ponieważ walki toczą się w ich imieniu). […] Według drugiego obrazu stosunków międzynarodowych to właśnie wewnętrzna organizacja państw jest kluczowym czynnikiem wyjaśniającym wojnę i pokój.

Można przytoczyć następujący przykład wyjaśnienia odwołującego się do drugiego obrazu. Wojna najczęściej umacnia jedność każdego zaangażowanego państwa. W przypadku wewnętrznego antagonizmu państwo, zamiast czekać na atak, może samo dążyć do wywołania konfliktu zbrojnego, który ustabilizuje sytuację wewnętrzną. […]

Wewnętrzne słabości państwa mogą być na różne sposoby używane do wyjaśniania zewnętrznych działań powodujących wojny. Jedną z możliwości jest odwołanie się do takiego typu rządów, który ogólnie uznaje się za zły. Przykładowo, często uważa się, że zła sytuacja materialna ludności pod rządami despotów rodzi napięcia, które mogą znaleźć ujście w zagranicznych przedsięwzięciach. Wyjaśnienia mogą się również odnosić do rządu, który jako taki nie jest postrzegany jako zły. Pojawiają się głosy, że nakładanie na rząd ograniczeń mających zapewnić ochronę zagwarantowanych praw obywateli utrudnia formułowanie i prowadzenie polityki zagranicznej. Takie restrykcje – choć ich cel jest chwalebny – utrudniają lub uniemożliwiają rządowi podejmowanie skutecznych działań na rzecz utrzymania światowego pokoju. […] Należy więc rozważyć sugestię, że można całkowicie wyeliminować wojny lub zmniejszyć ich liczbę poprzez reformowanie państw.

W jaki sposób należałoby zmienić strukturę państw? […] W zależności od inklinacji teoretycznych przyjęte definicje „dobrego państwa” wskazują na inne kluczowe cechy. Wszystkie są jednak zgodne co do tego, że światowy pokój można osiągnąć wtedy – i tylko wtedy – gdy wszystkie państwa zostaną zreformowane. Rzecz jasna, nie wyczerpuje to tematu. Przykładowo Marks uważał, że państwa przestaną istnieć jako odrębne byty wkrótce po tym, jak staną się socjalistyczne. W ten sposób wojna, definiowana jako konflikt zbrojny między państwami, również zaniknie. Kant wierzył, że republiki dobrowolnie podporządkują swoje działania kodeksowi praw, który same stworzą. Wilson wskazywał na szereg warunków wstępnych, umożliwiających osiągnięcie pokoju: poprawę zrozumienia między państwami, rozbrojenie i stworzenie systemu bezpieczeństwa zbiorowego, powołanie światowej konfederacji państw. Historia wykazała, że nie można oczekiwać od państw niedemokratycznych lojalnej współpracy w tego rodzaju programach na rzecz pokoju. Dla każdego z tych myślicieli reforma państwa według wskazanych zaleceń jest warunkiem sine qua non światowego pokoju. […]

Pokój i wojna są więc wynikami działania odpowiednio dobrych i złych państw. Jeżeli to prawda, to co można zrobić, by państwa przeszły od stanu, w którym są obecnie, do zalecanego? To pytanie stało się źródłem pierwszego aspektu krytyki wobec liberalnych teorii stosunków międzynarodowych. Drugi aspekt, równie istotny, odnosi się do pierwotnej sugestii. Złe państwa wywołują wojny. Teza ta sama się potwierdzi, jeśli każde państwo wszczynające konflikt określimy jako „złe”. Czy istnienie wielu państw określanych jako dobre oznaczałoby jednak pokój? O ile pierwszy aspekt krytyki odnosi się do praktycznego wymiaru omawianego zagadnienia, o tyle drugi kwestionuje sam zakres analizy, będącej podstawą drugiego obrazu stosunków międzynarodowych.

Liberałowie nie widzieli przyszłości jako swego rodzaju nirwany, w której wszelkie starcia zanikną po wyeliminowaniu konfliktów. Nadal miało dochodzić do sporów, ale państwa nie byłyby skłonne rozwiązywać ich na drodze wojny. Wraz z ich ewolucją – zakładając na moment, że tak właśnie się dzieje – zmniejszałaby się liczba okazji do konfliktów zbrojnych, a zarazem wzrastałaby zdolność do pokojowego i racjonalnego rozwiązywania sporów. Dlatego też T.H. Green, dziewiętnastowieczny liberał i idealista, nie widział powodów, dla których państwa, stając się coraz lepszymi reprezentantami swych obywateli, „nie miałyby osiągnąć pozbawionej emocji bezstronności w relacjach między sobą”. Co miałoby zastąpić wojnę – arbitraż, postępowanie pojednawcze, luźny system prawny, w ramach którego państwa dobrowolnie poddają spory pod obrady trybunału międzynarodowego i wykonują jego decyzje? Odpowiedź na to pytanie była źródłem niezgody między liberałami, poczynając od Benthama, a kończąc na współczesnych myślicielach. Dotychczas udało się im wypracować kilka punktów wspólnych: instytucjonalizacja ograniczona do minimum i zakaz użycia siły, za wyjątkiem odparcia bezpośredniego ataku armii agresora. Największą sankcją miałaby być krytyka opinii publicznej, a podstawową gwarancją równowaga interesów. Spory byłyby rozwiązywane racjonalnie i pokojowo, bez politycznych manipulacji. […]

Zwolennicy tego poglądu chcieliby, by konflikty międzynarodowe były rozwiązywane w taki sam sposób, jak wewnętrzne, ale nie rozumieją, jaki mechanizm tym rządzi. Domagają się, by w relacjach międzynarodowych racjonalizm zastąpił siłę, podczas gdy w rzeczywistości w relacjach wewnętrznych spory rozwiązywane są przez instytucje, które łączą w sobie obie te sfery. Konflikty między jednostkami są rozwiązywane nie dlatego, że ustanowiono rozbudowany system sądownictwa, lecz dlatego, że gdy jest to konieczne, obywatele mogą być zmuszeni do wykorzystania go. Ile razy zignorowano by niekorzystne decyzje sądów, gdyby ich wykonanie zależało od dobrej woli ludzi? Ilu ludzi dobrowolnie poszłoby do więzienia, stanęło na szafocie albo potulnie zapłaciło odszkodowania, których mieli nadzieję uniknąć właśnie dzięki postępowaniu sądowemu? Trybunał międzynarodowy, niepoparty zorganizowaną siłą zdolną wymusić stosowanie się do jego decyzji, jest instytucją zasadniczo odmienną od sądów funkcjonujących w ramach państw. Liberałowie chcieliby więc uzyskać korzyści wynikające z efektywnego systemu prawnego, lecz nie są skłonni ponosić jego kosztów. […]

Złe państwa wszczynają wojny. Jak wspomniano wyżej, w ogólnym sensie to stwierdzenie jest prawdziwe. Jednak jego odwrotność – dobre państwa są źródłem światowego pokoju – budzi szereg wątpliwości. Trudności z tym związane, choć typowe dla drugiego obrazu stosunków międzynarodowych, są do pewnego stopnia podobne do tych towarzyszących pierwszemu obrazowi. Stwierdzenie, że ludzie tworzą społeczności (w tym społeczność międzynarodową), w których żyją, należy skrytykować nie tyle jako błędne, lecz jako niekompletne. Trzeba dodać, że społeczeństwa kształtują ludzi. Tak samo jest w stosunkach międzynarodowych. Działania państw lub, uściślając, działania ludzi występujących w imieniu państw tworzą istotę relacji międzynarodowych. Międzynarodowe środowisko polityczne mocno oddziałuje też na sposób zachowania państw. Nie można więc określić, w jaki sposób ich wewnętrzna struktura wpływa na zależność między wojną a pokojem bez uwzględnienia znaczenia środowiska międzynarodowego. […]