Читать книгу Мавлоно - - Страница 4

Карвон оғир-оғир Куфага, у ердан Макка томон ҳаракат қилмоқда эди. Ҳар мўминга умри мобайнида бир бора фарз бўлган Ҳаж қарзи адо этилиши лозим эди. Баҳо Валад билан Мавлоно ота-ўғил Маккада бўлиб, чуқур бир хушуъ4 ичра Каъбани тавоф қилиб, такрор йўлга тушган эдилар. Эндиги йўл шимол сари эди.

Маккадан Мадинага йўл олиб, бу ерда Расулуллоҳ (с.а.в)нинг мақбарасини зиёрат қилгач, ниҳоят, Қуддусга, ундан тағин ойларча йўл босиб, жазирама чўлларни сабр-тоқат билан кечиб ўтиб, Шомга етиб келадилар.

Шом халқи Баҳо Валадни шаҳар ташқарисида кутиб олиб, шу ерда муқим яшаб қолишини исташади. Баҳо Валад:

– Тангри бизга Рум (Онадўли) тупроқлари сари йўл олишимизни буюрмоқда. Бизнинг қўналғамиз Қўнё шаҳридир, – дея рози бўлмайди.

Карвон Онадўлига, Салжуқийлар давлати ҳудудлари томон йўл олади. Ҳалаб5га, у ердан Малатиё6га кечилади. Ҳеч бир қўноқда бир ёки икки кундан ортиқ турилмасди. Карвон айни пайтда мангучакларнинг қўли остида бўлган Эрзинжон7га йўналади. Эрзинжон ва мангучакларнинг шуҳратли султони Фахриддин Баҳромшоҳ ва завжаси Исматий Хотун Баҳо Валад ўз диёрлари сари келаётганини эшитиб, уни кутиб олиш учун Эрзинжон яқинидаги Оқшаҳар қасабасига қадар келдилар. Баҳо Валад бу ерда ҳам мадрасадан қўним топди. Сўнг яна йўлга тушиб, Сивас, Қайсари, Ниғда йўли орқали Ларенда8 (Қаҳрамон шаҳар)га етиб келдилар…

Баҳо Валаднинг келаётгани ҳақидаги хабар Ларендага бир неча кун олдин етиб борганди. Салжуқийлар амири ва Ларенда шаҳри волийси Амир Муса Бей бир қанча юксак мартабали акобирлари билан яёв шаҳар ташқарисига йўл олишади ва Баҳо Валадни кутиб олиб, саройга даъват этишади.

Ҳеч бир шаҳарда, ҳеч кимсага юк бўлишни истамаган ва мадрасадан бошқа жойга қўнмаган Баҳо Валад бу ерда ҳам Амир Муса Бейнинг таклифини рад этади ва биронта мадрасадан жой беришларини сўрайди. Унинг бу истагини бажонидил қабул қилган Муса Бей дарҳол мадраса қурилишига амр беради. Шаҳар ўртасидан муносиб майдон танланиб, қисқа фурсатда янги мадраса қуриб битказилади. Оиласи ва муридларини олиб, янги мадрасага кўчиб ўтиши биланоқ Баҳо Валад сабоқ ва ваъзларини бошлаб юборади.

Чунончи, бу пайтда Жалолиддин ёш ўспирин олим сифатида отасининг дарсларида иштирок этмоқда, кеча-кундуз ўқиб, изланмоқда эди.

Баҳо Валад Балх шаҳридан кўчаркан, Ҳазратга ҳамроҳлик этган хос муридларидан самарқандлик Шарафуддин Лолонинг Гавҳар Хотун исмли ахлоқ-одобли ҳамда гўзалликда тенгсиз бир қизи бор эди. Баҳо Валад садоқатли муридидан ушбу қизни ўғли Жалолиддин учун сўраганида кекса Лоло буни ўзи учун шараф деб билиб, дарҳол рози бўлди. 1225 йилбаҳорида мухтасар бир тўй билан ҳар иккаласининг никоҳи ўқилди. Ушбу бахтли воқеадан сўнг кўп вақт ўтмай Баҳо Валаднинг завжаси Мўмина Хотун, унинг ортидан эса Мавлононинг акаси Муҳаммад Аълоиддин вафот этади. Шундай қилиб, Баҳо Валад қисқа муддат ичида икки азиз кишисини Қаҳрамон шаҳар тупроғига топширади…

Бу икки йўқотиш Баҳо Валадни қаттиқ қайғуга солади. Кўп ўтмай Шарафуддин Лолонинг хотини ва Мавлононинг энагаси ҳам бу икки мозор ёнидан жой олади.

Олишни билган Тангри беришни ҳам билади. Худди шу кунларда Мавлононинг икки фарзанди: дастлаб Султон Валад, сўнгра эса иккинчи ўғли Аълоиддин Чалабий тасалли ўлароқ дунёга келади. Мавлоно биринчи ўғлига отасининг, иккинчи ўғлига яхши кўрган акасининг исмларини қўяди. Бу икки суюкли гўдак қайғуларни бир оз бўлса-да унуттирганди. Улар Ларенда боғларида кезиб-ўйнаб, катта боболари Баҳо Валаднинг шафқат тўла қучоғида улғайишмоқда эди.

Баҳо Валаднинг шуҳрати тобора ортаркан, мадрасаси кўнгил соҳиблари билан тўлиб-тошмоқда эди…

Бу даврда Онадўли Салжуқийлар давлати ҳукмронлиги остида бўлиб, энг ёруғ, дориломон кунларни бошидан кечирмоқда эди. 1219 йилда акаси Султон Кайковус I нинг ўрнига ўтирган Аълоиддин Кайқубод I яхшигина ҳарбий иқтидорга эга бўлганидек, дин ва илмни ҳам жуда ҳурмат қиладиган қатъиятли ҳукмдор эди. Давлат пойтахти ҳисобланган Қўнё санъат асарлари-ю илм муассасалари билан бойиб, Салжуқийлар сарой ва мадрасалари илм аҳли билан тўлиб-тошмоқда эди.

Аълоиддин Кайқубод I Қўнёдан сўнг Қайсари, Сивас каби бир қанча шаҳарларни мустаҳкам истеҳком қўрғони билан ўраб олади. У Шарқда пайдо бўлган мўғул хавфига қарши чора ўлароқ, жанубда муҳим бандаргоҳ ҳисобланган. Калонорос қалъасини фатҳ этгач, номини “Аълоия” қўйганди. У, бир томондан, давлат ҳудудларини кенгайтириб, ўз муҳофазаси остига оларкан, иккинчи томондан, ўз даврининг машҳур наққош ва рассомлари безак бераётган ёзги ва қишки саройлар барпо эттирмоқда эди. Шунингдек, Аълоиддин Кайқубод I Бейшаҳар кўлининг ғарбий қирғоқларида қурдирган Қубодобод ҳамда Қайсари яқинларидаги Қубодия ёзлик саройларидан ташқари Аълоияда қишки сарой қурдирганди.

Бу даврларда дин ва мазҳаб масалаларида юзага келган низо ва ихтилофлар, шунингдек, мўғул босқинчилиги хавфи туфайли ҳузур-ҳаловатнинг йўқолиши халқнинг тинчини бузиб, дунёдан совутганди. Шарқдан Онадўлига томон кўчишлар тобора авж олмоқда эди. Ана шундай парокандалик ҳукм сурган бир пайтда тасаввуф ғояларининг Онадўлида илдиз отиб, кенг ёйилишига қулай вазият туғилганди. Халқнинг тасаввуфга бўлган бу хайрихоҳлиги баъзи зоҳид муршидларнинг эътирозига қарамай, султон, вазир ва туман бекларини ҳам ушбу ишонч сари етакламоқда эди.

Султон Аълоиддин Кайқубод тахтга ўтиргач, мутасаввуф Шайх Шаҳобиддин Суҳравардий аббосийлар халифаси томонидан Қўнёга йўлланиб, подшоҳга от ва имома жўнатилади.

Дарҳақиқат, “Миршод ул-Ибод” асари муаллифи мутасаввуф Нажмиддин Доя ҳамда Муҳиддин Арабий, Садриддин Қўнёвий каби олимлар Қўнёда сарой ва халқдан катта эътибор кўрмоқда эдилар. Қўнё илм ва маданият маркази ўлароқ, олим, шайх, дарвешларга эшикларини кенг очганди. Қаерда олим, шайх, шоир, санъаткор исми қулоққа чалинса, унинг Қўнёга чақирилиши табиий эди. Хуллас, бундай ҳолатда Султон ул-уламо Баҳоуддин Валад каби халқ томонидан севилиб, ҳурмат-эҳтиром кўрсатилган олимнинг Қўнёга даъват этилмаслиги мумкин эмасди.

Ларенда бекларидан бўлмиш Амир Мусо унинг хизматида эди. Ушбу пок қалбли инсон Баҳо Валад дарсларини чексиз ҳаяжон билан тинглар, Ҳазратнинг сўзларидаги чуқур маъно нашъу намоси ичра ақлу ҳушидан айрилмоқда эди.

Не ажабки, Баҳо Валадни кўра олмайдиганлар ҳам бор эди. Фисқу фасодни ўзига амал қилиб олган бир гуруҳ кимсалар Амир Мусони эътибордан тушириш мақсадида Султонга шундай хабар етказишади:

– Балхлик Баҳо Валад Рум диёрига келиб, бу вилоятни валийлик зиёси бирла нурафшон этди. Замонамизнинг қитъалари аро ҳукм юритган подшоҳимиз эса унинг келишидан бехабар қолди. Чунки Султон ҳазратларининг Ларендадаги бекларидан бўлмиш Амир Мусо Баҳо Валаднинг йўлини тўсиб, Ларендада қолишга даъват этган ҳамда мадраса қурдириб, унинг ихтиёрига топширган. Амир Мусо бундай қилишга қандай журъат топди? Султонимиз бунга не деркинлар?