Читать книгу Хотира саодати - - Страница 4

Домла поччанинг икки қиз ва бир ўғли бор эди. Аммо, хонадон юмушлари кўпроқ у зотнинг аёллари ҳамда атроф маҳалла аҳли ва тез-тез келиб турувчи тўрамларга қўл берган муридлар зиммасида эди. Айниқса, аҳли аёли вафотидан кейин, қизлари турмушга узатилиши, ўғли ёш хотини билан кўп қаватли уйга кўчиб кетганлиги сабаб, домла почча умрининг охирги йилларида ёлғиз кун кечирадиган бўлиб қолди.

Ёз пайти эди. Бир кун дадам эрталаб домла почча узумлари тартибсиз бўлиб кетганини айтиб, уларни хомток қилиб келишни топширди. Бир дўстим билан у зотнинг уйига бориб, одатдагидек дуосини олгач, ишга киришдик. Соат чамаси бирлар эди. Кўча эшикдан уч киши кириб келиб, супада китоб ўқиб ўтирган домла почча ёнига чўкдилар. Меҳмонлар узоқдан келган экан. Айтишларича, улардан бири, касби деҳқон, ўғилли бўлган. Шу сабаб, суннат тўйи қилиб, юртга ош бермоқчи бўлган. У пайтлар тўй ошини пешинга, деҳқонларнинг тушликка чиқишига тайёрлаганлар. Ошга атроф далалар ҳамда корхоналарда ишлаётган, яқин маҳаллалар аҳли айтилар эди. Шу сабаб юз килодан кам бўлмаган миқдорда гуруч дамланар, ош эса ердан кавлаб қилинган ўчоққа ўрнатилган улкан қозонларда тайёрланар эди.

Тўйга жамоат жам бўлган, “полвонтабоқ” олиш учун майдонга тушишга шай курашчилар аниқланган. Юрт улуғининг дуоси билан ош устига ёпилган мато кўтарилган. Бирдан ҳамма анграйиб қолган. Не кўз билан кўришсинки, дамтовоқлар устида бир бақа чўзилиб ётган эмиш. Жамоа дарҳол иккига бўлинган. Бири ошни ҳалол деган, чунки бақа сувда яшайди, сув эса қайнатилмасдан ҳам ичилиши мумкин. Иккинчи гуруҳ ошни ҳаромга чиқарган, чунки бақа ошга қандай тушгани номаълум. Шунда маҳалла оқсоқоллари масалани ойдинлаштириш учун водийда энг машҳур уломалардан бири Тўрахон домлага вакиллар юборишган, жавоб келгунча ошга тегмасликка қарор қилишган.

Масаланинг моҳиятини эшитгач, биз ҳам хомтокни тўхтатиб, масала ечимининг қандай бўлишини энтикиб кута бошладик. Чунки, аввало, бу ечимга бир камбағал уюштирган суннат тўйининг тақдири боғлиқ эди. Қолаверса, тўйга келган шунча жамоанинг тушлик овқатланиши масаласи ҳал бўлаётган эди. Ўшанда Тўрахон домладек инсоннинг ҳар бир сўзи нақадар нозик маъно касб этишини, бу масалани тўғри ҳал этиб бериш учун у зотнинг тафаккури, ақлу-заковати қанчалар ўткир бўлиши лозимлигини ҳис этганман.

Тўрахон домла даст ўрнидан туриб, супа устидаги ток ишкомига симда осиб қўйилган тахта-токчага териб қўйилган китобларни бир-бир варақлай туриб, аста меҳмонларга сўз қотди:

– Сизлар арабчани биласизларми, арабча ёзувни ўқий оласизларми?

Бу бечоралар арабча сўзлаш ёки ўқишни қаёқдан билсин. Ахир уларнинг ёшлиги исломий битик сифатида ҳар қандай арабча алифбода ёзилган китобларни қатағон қилиш йилларига тўғри келган-ку.

– Йўқ тақсир, биз арабча ўқиш ва ёзишдан бутунлай бехабармиз,– деди ўтирганлар.

Домла почча:

– Мен бақанинг овқатга яқинлашиш ҳолатини яқинда бир китобда ўқиган эдим, ахир бу тез-тез содир бўлиб турадиган ҳодиса-ку, дедида китоблардан баъзи жумлаларни арабча ўқий бошлади. Жумла ўқир ва аста, йўқ бу эмас, деб қўяр эди.

Ниҳоят учинчи ёки тўртинчи китобдан кейин “Мана топдим, топдим”, деб хитоб қилдида, арабчада бир қанча жумла ўқиди. Вакиллар эса “топдим” деган сўздан хурсанд бўлишни ҳам, бўлмасликни ҳам билмай, карахт бир ҳолатда домла почча сўзларидан ечим кутар эдилар. У зот ўқишдан тўхтади-да, савол берди:

– Айтингларчи, ўчоқ яқинидан сувли ариқ ўтганми?

– Ўтган, тақсир, ўтган.

– Ўчоқ билан ариқ оралиғи неча қадамча бор?

– Уч-тўрт қадам, тақсир, уч-тўрт қадам.

Домла почча хурсанд ҳолда хитоб қилди:

– Ана масаланинг ечими шунда экан, дея китобдан арабча узун жумлаларни ўқий бошлади, яъни ариқдан тоза ҳолда чиққач, бақа ўн қадамдан ортиқ йўл босса, оёғига бирор ганда илаштириб улгурар экан. Ўн қадамнинг бу ёғида бундай бўлмас экан. Чунки қозон атрофи беш-олти қадамгача қиртишлаб тозаланган бўладида. Шу сабаб уч-тўрт қадам сакраб бориб, қозонга тушган бақа бутунлай тоза бўлар экан.

Сўнг ўтириб, узундан-узоқ дуо қилди ва тўй эгасининг топган-тутгани ҳалол эканлигини таъкидлаб, тарқатилажак таомга барака тилади. Бирдан келган вакилларнинг юзлари ёришиб, кўзлари ёниб кетди. Тўй эгаси эса югуриб, кўчага чиқиб кетди ва машинадан домла поччага яхши ният билан олиб келинган каттакон тугун билан қайтиб кирди. Дуо қилиниб, оқ йўл тилангач, барчалари ошни тезроқ тарқатиш учун шошиб қайтиб кетишди.