Читать книгу Киһи соҕотох сүрэхтээх… - - Страница 3

Киһи сүрэҕэ баара суоҕа 250–350 г ыйааһыннаах эрээри сууккаҕа 7000—10000, сылга 3150000 л хааны хачайдыыр. Киһи тымырдарын уһуна 100000 км тэҥнэһэр. Бу тымырдарынан биир күҥҥэ сүрэх хааны чааска 40 км түргэннээхтик 100 төгүл эргитэр. Доруобай киһи сүрэҕин тэбиитэ мүнүүтэҕэ 60–80, саҥа төрөөбүт оҕо – 120–140, 6 ыйдаах оҕо – 130–135, 1 саастаах – 120–125, 2–4 саастаах – 100–115, 5–7 саастаах – 85—100, 8—11 саастаах – 80–85, 12–15 саастаах оҕо – 70–80 тэҥнэһэр.

Киһи сүрэҕэ – дьикти уорган. Сүрэх аҥаардас хааны эрэ хачайдыыр буолбатах, үөрүүтүттэн өрө көтүөн, хомолтотуттан самнан түһүөн, кутталыттан иһийэн хаалыан, ыар аһыыттан тохтоон да хаалыан сөп… Сүрэх үлэтэ киһи ис туругуттан, өйүттэн-санаатыттан быһаччы тутулуктаах. Олоххо буолар араас долгуйуулар, быһылааннар, хомолтолоох түгэннэр, үөрүү-көтүү, ытааһын-соҥооһун – барыта сүрэх иһинэн ааһаллар. Ким да мантан куотар кыаҕа суох. Арыый эрдэлээн эбэтэр арыый хойутаан сүрэх барахсан тохтуур түгэнэ тиийэн кэлэр, оччоҕо киһи олоҕо онон бүтэр. Хомойуох иһин, аан дойдуга киһи аймах өлүүтүн төрүөтүнэн буолар сүрэх-тымыр ыарыылара 56 % ылаллар. Бу хомолтолоох чахчыны ыарыһах уонна эмчиттэр күүстэрин, өйдөрүн-санааларын түмтэхтэринэ кыччатыахтарын сөп.

Учуонайдар суоттааһыннарынан, киһи сүрэҕэ, харыстабыллаахтык сыһыаннастахха, 150 сыл үлэлиир кыахтаах.

Сүрэх ыарыыта олус элбэх көрүҥнээх. Аҥаардас, холобур, оҕо төрүөҕүттэн үөскээбит сүрэх ыарыыта 200-тэн тахса араастаах. Бу кинигэҕэ сэдэхтик көстөр сүрэх боруоктарын туһунан быһаарыылар киллэриллибэтилэр.

Сүрэх ыарыыларын түөрт көрүҥҥэ араараллар:

– киһи төрүөҕүттэн үөскээбит сүрэх боруога (врожденный порок сердца);

– кэлин үөскээбит сүрэх боруога (приобретенный порок сердца);

– сүрэх тымырдарын ыарыыта (ишемическая болезнь сердца);

– сүрэх үлэтин тэтимин кэһиллиитэ (нарушения ритма сердца).

Ыарыы бу көрүҥнэрэ киһиэхэ араастаан киирэллэр. Ол курдук, киһи төрүөҕүттэн үөскээбит сүрэх боруога маҥнай утаа биллэрбэккэ гынан баран, кэлин оҕо улаатарын саҕана биллэр. Оҕо аҕылыыр, түргэнник сылайар буолар. Оттон кэлин үөскээбит боруоктар, сүнньүнэн, сүрэх кылаапаннарын алдьаталлар: кыайан туппат буолуохтарын эбэтэр, төттөрүтүн, кыарыахтарын сөп. Оччоҕо маҥнай утаа киһи кирилиэһинэн тахсарыгар эбэтэр ону-маны гынан хамсанарыгар аҕылыыр.

Сүрэх тымырдарын ыарыыта атыннык киирэр. Киһи хамсаннаҕына түөһүн иһэ аһыйар, ыалдьар, оттон сүрэх үлэтин тэтимэ кэһилиннэҕинэ, киһи мэйиитэ эргийэр, өйүн сүтэриэн сөп. Дьэ ити курдук, сүрэх хайдах ыалдьыбытын итинник бэлиэлэринэн (сибикилэринэн) сэрэйиэххэ, билиэххэ сөп.

Бу кинигэ – сүрэххэ оҥоһуллар эпэрээссийэлэр тустарынан сахалыы суруйууга бастакы холонуу. Кинигэ ааҕааччы киэҥ араҥатыгар ананан сурулунна.

Үгүс түгэннэргэ киһи аан туомун сахалыы быһаарыытын П.С. Тумусов (П. Тараҕай) «Киһи аан туома» кинигэтиттэн ааптар көҥүлүнэн, киниэхэ улаханнык махтанан туран, ылылынна.

Манна даҕатан, саха норуотун тылга биир улуу маастарын Сэмэн Руфов этиитин санаан ааһыахха сөп: «Өскө төрүт тылгын умнуоҥ – өнүйбэккэ ииниэҥ-хатыаҥ, силис тардыах сиргин тумнуоҥ – симэлийэн сүтэн барыаҥ».

Ааҕааччыга ордук өйдөнүмтүө буоллун диэн медицина нууччалыы тиэрминнэрэ эмиэ ыйылыннылар. Бу кинигэни аахпыт киһи сүрэх уонна сүрэх ыарыыларын туһунан билиитэ кэҥиэ, эдэр сааһыттан бэйэтин уонна атын дьон сүрэҕин харыстыырга дьулуһуо диэн эрэнэ саныыбын.

Кинигэ суруллуутугар уонна бэчээккэ тахсыытыгар көмө, тирэх буолбут бииргэ үлэлиир кэлэктиибим үлэһиттэригэр уонна «Бичик» кинигэ кыһатын салалтатыгар, үлэһиттэригэр дириҥ махталбын тиэрдэбин!

Петр Захаров,

Россия уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх бырааһа,

медицинскэй наука дуоктара