Читать книгу Акаары дьахтар туһунан кыра сэһэн - - Страница 3

Уой, эмиэ аһары туустаан кэбистэ быһыылаах, миинин туой аһары туустаан кэбиһэр үгэстээх буоллаҕа… Сирэн испэттэрэ буолуо.

– Бэла, хааһы буһарабын дуо?

– Суох. Детсадка – хааһы, дьиэҕэ – хааһы. Өрүү хааһы да хааһы…

Кырдьык даҕаны! Тойтойо сытыйан, адьас улахан киһи курдук саҥарар ээ, бэлэс – мааны.

Тууһа биллэр-биллэр, чэ, аны кэлэн хайаабат даҕаны, арай уу кутан биэрииһи. Тугу саныы туран туттан кэбистэ? Аа, төгүрүк оонньуур туһунан.

…Кини оронун үрдүгэр аҥаар өттө күөх, аҥаара кыһыл төгүрүк туох эрэ ыйанан турар. Ол төгүрүк эргичиҥниир: арыт кыһыл өттө түннүк диэки хайыһар, оччоҕуна кыһыла кылбачыйан ылар, арыт күөх өттө эргийэ түһээт, чээлэй күөҕүнэн чаҕылыйар. Кини ону тута сатыыр, төгүрүк буоллаҕына – кэлбэт. Онуоха кини ойон турар быһыылаах да, төбөтүнэн туохха эрэ ыарыылаах баҕайытык охсулла түһэр. Илиитин ууммутунан өссө өндөйөр – эмиэ сүүһүн тыаһа «лос» гына түһэр. Төгүрүк буоллаҕына, күлүү гынардыы, эргичийэрэ өссө түргэтиир: кыһыл, күөх, күөх, кыһыл, кыһыл, күөх… Кини эмиэ өндөйөн көрөр – эмиэ сүүһүнэн маска кэтиллэ түһэр. Кини онтон кыыһыран хаһыытыыр быһыылаах, ытыыр дуу? Аттыгар буоллаҕына тоҕо эрэ ким да суох, киниэхэ ким да көмөлөспөт. Кини хаһыытын ким да истибэт.

Хайдах оннук орон эбитэ буолла? Төбөтүн оройунан түспэтин диэн оронун үрдүнэн эбии туорай мастаах эбит буоллаҕа дуу? Муокас орон эбит дии. Уонна ити хастааҕар эбитэ буолла? Бэланы билигин оннук ороҥҥо күүскүнэн да хаайбатах бэйэҥ ини, көтүрэн да туран тахсыа этэ эбээт, онон буоллаҕына кыыһынааҕар кыра эбитэ буолуо. Эбэтэр адьас да орон буолбатах, туох эрэ атын эбитэ дуу?.. Илиитин кыбытан дуу, эбэтэр атыннык хайдах эмэ дьээбэлээн ылар диэни билбэт эбит, ойон тура-тура туой «лос» гына сүүһүнэн эрэ анньылларын билэр эбит…

Чэ, буста быһыылаах. Аныаха дылы буспатаҕай?

– Аһыаҕы-ыыҥ!

Даа, табыллыбатах миин буолбут: тууһа да аһыы, хойуута да бэрт, олоччу лапса.

– Маамаа, мин топпун.

Ити баар! Детсадка аһаабыт буоллаҕа дуу?

– Мииммит тууһа аһыы буолбатах дуо?

– Суох, үчүгэй дии. Хойуу, тотоойу…

Сүөдэр кини туһунан туох дии саныыра буолла?

Саныыра дуу, суоҕа дуу? Куһаҕан хаһаайка, асчыта суох, умнуган-тэмнигэн, онтон да араас диэн… Саҥарбат.

– Эн мин туспунан туох дии саныыгын?

– ?!

– Кырдьык ыйытабын.

– Туох дии саныамый?

– Туох да дии санаабаккын дуо?

– Суох.

– Тоҕо? Оччоҕо тугу саныыгын?

– Һы-һы…

– Күлэҕин, ээ?

– Эйигин эрэ саныыр бокуой суох. Ыһыыбыт хампаанньата тохтоору гынна, парторг кэлэ сырытта.

Мөҕүллүбүт быһыылаах.

– Тохтон-ыһыллан биэрэҕит…

– Үлэ-үлэ! Үлэ баһаам, Даайаа.

– Оттон… оттон мин туспунан туох да дии санаабаккын дуо?

– Билигин иһитин сууйдар дии саныыбын. Мин хонтуорабар таҕыстым. Кылаабынай агроном кэлиэхтээх. Сө-өп?

– Сөп.

Бэйи эрэ, остуолун бу манан, түннүк аннын диэки сыҕарыттаҕына? Бэрт буолсу ээ, быһыыта, арыый кэҥиир. Быдан кэҥииһи дии. Сыҕарытыахха!

– Хайа, Настаа иһэр дуу? Бу диэки иһэр, биһиэхэ туораата.

– Даайаа, эйиэхэ кэллим.

– Олор-олор, кэпсээ!

– Хонон турдаҕыҥ аайы адьас тупсан иһэҕин дии. Сирэйиҥ төгүрүйэн хаалбыт, илииҥ-атаҕыҥ мыс курдук буолбут. Букатын кыыскар түһэн хаалбыккын.

– Дуо?

– Кырдьык. Чэпчэки, үчүгэй үлэлээх диэн ити ээ. Биһи сордоохтор бу сылдьабыт дии, илиим, бэл, чэрэ баттаан, ыалдьар буолан эрэр! Быһайын Болгарияҕа били туристыы бара сылдьан, перчатка атыыласпытым баппат да буолла. Итальянскай үһү. Мэ, атыылыыбын, ылаҕын дуо?

– Тыый, үчүгэй баҕайы дии. Билигин оруобуна кэмэ.

– Оттон ол иһин ити эйиэхэ өссө үтүө оҥорон аҕаллым ээ. Итальянскай! Көрбөккүн дуо, хап-хара, кып-кылабачыгас.

– Хаһый, бу?

– Ээ, адьас ыарахан баҕайы этэ. Чэ, эйиэхэ тугу ыарата сатыамый? Уон диибин.

– Уон солкуобай дуо?

– Уон.

– Чэ, ылабын.

– Эн хара соннооххун билэбин, ол иһин аҕаллым.

– Кырдьык даҕаны, оруобуна сөп түбэһэр. Кэпсээ, олоро түс!

– Эн кэпсээ, солуннаах эн буоллаҕыҥ дии. Биһи хотоммутугар туох солуна кэлэн хааланнаҕай. Эчикийэ, эн буолбут киһи: маннык сылаас уйаны хайдах булуммуккунуй, ээ? Сүөдэргин хайдах доҕуурдаан ылбыккыный, ээ?

– Билбэтим… Библиотекаҕа тоҕо сылдьыбаккын?

– Соло суох, сэгэриэм. Ааҕа сытар солом суох. Арай киэһэ эҥин ааҕыллыа эбитэ буолуо да, дьиэм ырааҕа бэрт, кулууп диэки кэлэн иһиэхпин сүрэҕэлдьиибин даҕаны.

– Миэхэ манна да баһаам кинигэ баар. Илдьэ бараҕын дуо? Ыл ээ.

– Тугу?

– Чэ, холобур, маны даҕаны. Чехов. Быыкаайык сэһэн, начаас бүтэриэҥ. Ыл-ыл, аах! Бу, көр эрэ.

– Үчүгэй дуо?

– Оо, ыйытар ээ! Чэ, бэйэҥ ааҕыаҥ. Кыратык кэпсии түһэбин дуу?

– Суох-суох!

– Чэ, бэйэҥ ааҕыаҥ. Чехов бэйэтин туһунан кыратык кэпсиим.

– Суох-суох! Бардым. Ыксыыбын, ыксаан иһэбин. Өлөр да солом суох. Бу киэһэ икки ынаҕым төрүүрэ буолуо. Ыксаан турар буолуохтаахтар. Бардым-бардым.

– Кыратык эрэ…

– Суох-суох! Бардым!

– Кинигэҕи-ин?!

– Аа, чэ, аҕал даҕаны, баҕар, ааҕыллыаҕа… Пока!

Бары ыстаҥалаһан түһэннэр, баһаар буолбутугар ыксаан иһэр курдуктар. Ким ыһыыта тохтон эрэр, ким ынаҕа төрөөн эрэр… Кырдьык, арай кини эрэ туохха да ыксаабат курдук. Бары үлэлэрэ-хамнастара эппиэттээҕэ-дьоһуннааҕа сүрдээх. Саас буоллаҕа дии. Тыа сиригэр саас үлэ үксүүр. Онон, Даайаа, «Ыттаах дамаҕынан» дьону аралдьытыма. Хата, сарсын кырдьык даҕаны ол ферма кыһыл муннугун киирэн оҥорон биэр, «тып» курдук гына. Брошюраларда, сурунаалларда булан киллэр. Хаһыат, кинигэ уонна… уонна, уонна… Уонна бу сибэккини киллэриэххэ. Туох да сиэрэ суох улаатан хаалла, онно, баҕар, ким эмэ быһан ылан бэйэтигэр олордунуо. Манна кыараҕас даҕаны, түннүгү олоччу сабарайдаан турар. Биир эмэ массыынаны тутан ылан бырахтарыа.

– Маамаа, аһыам этэ. Наһаа өр уруһуйдаатым.

– Оо, кырдьык даҕаны, оҕом сыыһа, кэл эрэ. Оҕом үүт иһиэ-иэ. Оҕобун аһатыа-ыам.

– Онтон сытан эрэ кэпсэтиэхпит дуо?

– Кэпсэтэн бөҕө буоллаҕа дии.

– Эн кэпсиэҥ дуу, мин дуу?

– Уочаратынан.

– Эс, эн кэпсээр.

– Сөп-сөп.

– Остуоруйа дуо?

– Остуоруйа.

– Уонна өссө арааһы.

– Сөп. Чэ, аһаа, үчүгэйдик аһаан баран. Оччоҕо улаатыаҥ.

– Улаатыам дуо?

– Улаатыаҥ.

– Оччоҕуна хайыахпыный?

– Улааттаххына, үөрэниэҥ, бэйэҥ ааҕар буолуоҥ, бэйэҥ кэпсиир буолуоҥ.

– Ол аата, элбэҕи билэр буолабын ээ?

– Ы-һы. Чэ, аһаа. Мэ, килиэптэ.

– Ээ, бүттүм. Барыах.

– Бэла, мааманы таптыыгын буолбат дуо?

– Таптыыбын.

– Кэл, бэттэх, чугас сыт. Атаҕыҥ тыбыс-тымныы дии. Бэла улааттаҕына-аа, улахан киһи буоллаҕына, мааматын син биир таптыа. Бэйэтэ үлэлээх, дьиэлээх, оҕолордоох да буоллар, син биир… оччоҕо эн биһи арааһы барытын кэпсэтиэхпит. Чэ, билигин остуоруйалаһыах.

– Чэ!

Бэланы оронугар көһөрүөххэ, ситэ да истибэккэ эрэ утуйан хаалаахтаата. Күнү быһа сахсыллан сылайаахтыыр быһыылаах. Утуй, утуйаахтаа, илиигин баттаама, маннык уур, буо-уот. Утуй!

– Хайа, Даайаа, утуйа оҕустугут дуу?

– Аргыый… Чэй иһэҕин дуо?

– Кут эрэ. Утаттым. Бу тугуй?

– Перчатка дии, көрбөккүн дуо? Итальянскай үһү. Настаа быһайын Болгарияттан аҕалыммытын атыылаата.

– Хаска?

– Уон.

– Бу дуо? Һы… Ха-ха-һа-һа…

– Аргыый. Оҕону уһугуннараайаҕын. Күлүөх сириҥ баппатаҕын…

– Дьэ, Настаа да Настаа! Һы… Ха-ха-һа-һа… Итальянскай… һы-һы-һы! Уон солкуобай, ээ?

– Уон, онно тугуй?

– Маҕаһыыҥҥа сарсын бара сылдьаар эрэ. Маннык перчатка, мин көрдөхпүнэ, маарыын үс солкуобай этэ. Дьэ, Настаа эбит дии!

– Туох да-а?

– Оннук! Хата, сарсын Настааҕар мантыкатын төннөрөөр, эбэтэр харчытын…

– Сымыйалаама…

– Кырдьык-кырдьык. Сарсын маҕаһыыҥҥа сылдьан бэйэҥ көрүөҥ. Настааны кытта кэпсэтиллиэ.

– Ээ, айдаараайаҕын! Киһини саакка ыытан… Хас да буоллун, сах сиэтин… бэйэм ыллаҕым дии. Кимиэхэ да этимэ, саакка ыытыаҥ.

– Ох, Даайа, Даайа…