Читать книгу Акаары дьахтар туһунан кыра сэһэн - - Страница 4

Кини тоҕо итини өйдөөн кэллэ? Аа, арба, сурунаалтан, сурунаал ойуутуттан. Ханнаный, ол сурунаал? Тыый, хаалларан кэбиспит дуу? Суох, ылбыта ээ, ылан эрэргэ дылыта дии. Аа, бу сытар. Бээ, манна сыттын, көстөр сиргэ.

– Даайаа, привет! Бүттэхпинэ, кэлэн көмөлөһүөм.

– Привет, Маайаа! Кэлээр-кэлээр.

– Оо, кыргыттаар, көрүҥ эрэ, өссө сибэккилэммиппит. Телевизорбыт диэн, сибэккибит диэн, дьэ сиппиппит буолбат дуо, аа?

– Сибэкки даа? Ой, ха-ха-ха! Ох-хо-хо! Биһи да сибэккилэммиппит диэн…

– Турдун ээ, баҕар, миигин, Матаһыйар Маайаны, сибэккилээх хотон хотунун, уолаттар эккирэтэ сылдьар буолуохтара…

– Сүүстэ да сибэккилэн, эйигин хайа уол ылар үһү – бэлэһиҥ бэрт. Ынаҕыҥ кутуругун кудараабайдаа, оччоҕуна түргэнник ылыахтара!

– Татыйаас, эрбин былдьатыам диэн куттанаҕын ээ, быһыыта…

– Уу, сатана кыыһа, тыла диэн… Чэ-чэ, бардыбыт, хаадьылаһа туруоҥ дуо?! Мотуорбут таах үлэлии турар!

Бээ, кинигэлэри манан чөмөхтүөххэ, хаһыаттары, брошюралары – остуолга, оттон сурунааллары – манан. Били таһыгар ойуулаах сурунаал ханнаный? Бу сытар. Бу!

Ол эмиэ – оруобуна маннык этэ. Оҕолор сырсан иһэллэр, уоллаах кыыс. Түргэнник, наһаа түргэнник сырсан иһэр курдуктар, ол иһин дуу, эбэтэр туохтан эрэ атынтан дуу, кинилэри кытары сир эмиэ эргийэр курдук. Сир эргийэр, күн эргийэр, дьиэлэр эргийэллэр, мастар эмиэ, туох баар барыта холорук сөрөөбүтүнүү эргийэргэ дылы.

…Кинини кытары паартаҕа биир уол олорор, уол тоҕо эрэ задачаны өрүү киниттэн устар. Бэйэтэ сатаабат дуу, сүрэҕэлдьиир дуу, өрүү Даайаттан устар. Даайа үөрүүнэн уһултарар, тэтэрээтин соруйан уол диэки сыҕарытан биэрэр. Уол устар уонна, этимэ диэн, хараҕынан имнэнэр. Даайа төбөтүн кэҕиҥнэтэр уонна эмиэ хараҕынан имнэнэр. Переменаҕа кинилэр таһырдьа тахсан сырсаллар. Даайа санаатыгар наһаа түргэнник сүүрэр курдуктар, төттөрү-таары сүүрэллэр. Түргэнник, түргэнник, өссө түргэнник, өссө, өссө… Туох барыта, холорук сөрөөбүтүнүү, эргичийэ олорорго дылы, дьиэлэр эргийэллэр, мастар сырсаллар, сир, күн эмиэ эргийэр курдуктар… Онтон кинилэр соруйан, кэлэн кэтиллэ түһэллэр, охтоот, күлсэ-күлсэ сиргэ олороллор.

Даайа оҕолору барыларын тохтото-тохтото ол үчүгэйин туһунан дуу, муокаһын туһунан дуу кэпсиэн баҕарар да, ол үчүгэйин дуу, муокаһын дуу кини бэйэтэ да билбэт. Кинилэр утарыта көрсөн олорон күлэллэр эрэ, күл да күл буолаллар. Онтон Даайа оҕолорго кэпсии сүүрэр. Кини ол ураты үчүгэйи, муокаһы сатаан кэпсээбэт быһыылаах, ким да кинини истиэн баҕарбат.

– Наһаа да үчүгэй, – эрэ диир кини. – Наһаа үчүгэй. Сир эмиэ эргийдэ, күн эмиэ…

Ити тыллары ким да өйдөөбөт, ол иһин Даайа кэпсээнин истиэхтэрин баҕарбаттар. Ким да сэҥээрбэт, бары туспа кыһалҕалаахтар, бары атыны кэпсэтэллэр, кинини ким да истибэт…

– Халлаан эмиэ күлэр… – диэн ботугуруур кини. Оннооҕор ити даҕаны кими да долгуппута көстүбэт, ол иһин кини өссө төгүл этэр:

– Муокас дуо? Ээ?

Киниэхэ ким да хардарбат. Дьикти, муокас, үчүгэй күннэр кимиэхэ да дьикти муокас буолбатах быһыылаахтара.

Хас да хонук ааспыта, арай биир күн Даайа өйдөөн көрбүтэ – ол уола тарбаҕынан муннун хаста олорор эбит. Даайа ол онтон соһуйан дуу, кэлэйэн дуу хараҕын муҥунан көрбүтүн субу баардыы өйдүүр. Соһуйбута эбитэ дуу, кэлэйбитэ эбитэ дуу – ол биллибэт, кини маҥнай түҥнэри хайыспыта, онтон эмиэ да эргиллибитэ, онтон эмиэ түҥнэри хайыһа охсубута. «Эрэйдээх… арааһа, платога суох буолуо», – дии санаат, кини тоҕо эрэ чэпчээбиттии өрө тыынан ылбыта уонна… уолга бэйэтин платогун ууммута. Ууммут илиитэ эмискэ аһый гына түспүтүгэр, кини эргиллибитэ – уол синньигэс эрэһиинэни тутан олороро.

– Кэһэйдиҥ дуо?! – диэбитэ кини, күлэ-күлэ. – Тэрээпкэҕин киэр гын, пах-хыый… Тэтэрээккин эмиэ мин аттыбыттан киэр гын! Ылыаҥ суоҕа да – өссө кэһэтиэм, маннык… Кэһэй-кэһэй! Эһиэ, кэһэйдиҥ дуо?!

Даайа соһуйан хаалан тугу да гыныан булбакка олордоҕуна, хата, звонок тырылыы түспүтэ. Бары турбуттара. Дөйбүт курдук, өссө да олорон хаалбыт Даайа кулгааҕын үрдүгэр уол хаһыыта иһиллибитэ:

– Миигин эккирэтэн көр эрэ, хотуой, кэһэтиэм! Мин аны эйигин кытта сырсыбаппын. Акаары…

Итинтэн ыла Даайаҕа сир даҕаны, күн даҕаны, мастар уонна дьиэлэр эргийбэт буолан хаалбыттара. Кини боруобалаан бэйэтэ соҕотоҕун сүүрэн көрөрө да – туох даҕаны эргийбэт этэ, ол иһин кини тохтоон хаалара.

Ити бэһис кылааска этэ.

Хайдаҕын да иһин, ол үчүгэй күннэр этилэр, оннук дуо, Даайа? Хайа, кыргыттар ити туох үлүгэр айдаардылар? Туох айдаанын тартахтарай? Бээ, баран көрүөххэ-истиэххэ.

– Даайаа, кэл эрэ, кэл!

– Туох үлүгэр буолла?

Маайалаах Настаа киирсэллэр дуу, тугуй?

– Чэ-чэ, айдаарымаҥ! Улахан эбит…

– Истэн абыран, өссө «улахан эбит» диир эбээт! Кыһыыта – ол баар!

– Матаһыйар Маайа, эн да холооҥҥун… элбэх үүтү ыыбын эрэ диэҥҥин, киһини таах ыт курдук үөҕүөҥ суоҕа! Үчүгэй ынахтар түбэһэннэр…

– Айдаарымаҥ диэбит буола-буола! Мин эн курдук үүппэр уу кута иликпин. Эн кута сыстыҥ буолбат дуо? Ээ? Чэ, дабаай, билин! Мин көрөн хаһыытаабатаҕым буоллар кутуоҥ этэ. Оннук дуо?

– Чэ-чэ, ээх, айдаарыма, улахан эбит… кыратык… биллиэ суоҕа этэ…

– Истэн абыраныҥ, Даайа, Татыйаас, истэн абыраныҥ! Өссө «улахан эбит, кыра биллиэ суоҕа этэ». Эриҥ суоҕар күүлэйдиириҥ «улахан эбит…»

– Ону баҕас Матаһыйар Маайаттан ыйыппатарбын абыраныам этэ! Күнүүлүүгүн дуо?

– Аргыыйыҥ, чэ! Аһары бараары гынныгыт. Настааны аны кэтиэхпит. Бэйэм кэтиэм, ыстаарсайбын буолбат дуо, аны тутулуннаҕына сэбиэдиссэйгэ, управляющайга тиийэ бэйэм этиэм. Настаа, эн, эдэр киһи, иһит, өйдөө – мин сааһым тухары хара илиибинэн үлэлээн айахпын ииттибит киһибин, көнөтүнэн сылдьыахха наада. Туохха барытыгар чиэһинэй эрэ буоллаххына, дьон хараҕын сааппакка утары көрүөҥ. Ону өйдөө!

– Кини өйдүө, сүүстэ өйдүө…

– Маайа да тылгын кыатан.

– Ыы-ыы… ыы… бырастыы гыныҥ, алҕас… ыы-ыы… Даайаа, этээйэҕин, көрдөһөбүн, ыы-ыы… оҕонньоргор этээйэҕин…

– Суох-суох! Тоҕо этиэмий?

– Ытаа-ытаа, ытыыр арыт эмп буолар! Даайа этиэ суоҕа, куттаныма! Онтон эрэ куттанар… Барыах, Даайаа, долбуургун саайсыам.

– Чэ!

Настаа сүрдээх кыыс эбит буолбаат?! Хайдах ол кини санаатыгар батаран…

– Хайыа, көрбөккүөн?!

– Уой, хайыта баран түһэҥҥин, киһини соһуттуҥ!

– Көрбөккүөн? Ол-ол! Түннүккүн көр! һа-ай! Һай-һай! Сиэн бүтэрбит буолбат дуо? һа-ай! һай- һай! Түннүгү аһаҕас быраҕан кэбиспиккин дии…

– Хайыа… һай-һай!

– Туох айылаах минньигэс сибэккитин аҕалан ууран биэркиний? Саадьаҕай борооску сиэн бүтэрбит… һай? Киэр буол, бар! һай-һай!

– Уой, дьиикэй… сиэн бүтэрбит.

– Кэһэй, тоҕо түннүгү аһаҕас бырахпыккыный?!

– Салгылаатын диэммин.

– «Салгылатар» ээ… Биһи хотоммутун салгылатан сытын суох гыныаҥ суоҕа. Сордоох борооску эбит дии, төбөтүн уган туран, сиэн мээтиргэтэн кэбиспит.

– Хаарыан сибэкким! Сатана борооскута…

– Ох, Даайа-Даайа… Ох-хо-хо! Ах-ха-ха! Һа-һа-һа! Сибэккигиттэн силиһэ да хаалбатах. Аа-һа-һа!

– Күлүөх сириҥ баппатаҕын… Хаарыан сибэкким!

– Ой-ой! Ха-ха! Ой-ой…

– Хайа, Маайаа, туох айылаахтан быара суох бардыҥ?

– Татыйаас, көр эрэ. Ох-хо-хо! Ах-ха-ха! Сибэкки… сибэккини… Даайа сибэккитин саадьаҕай борооску сиэн кэбиспит.

– Сиэн кэбиспит даа? Оо! һы-һы… һа-һа… Сиэмнэ! һы-һы-һы-һа-а… Суох, баҕар, сиэтээри соруйан аҕалан биэртэ буолуо, ээ? Даайаа, оннук дуо?

– Хаарыан сибэкким…

– Ха-Ха-ха!.. Сибэккилэнэн бүттэхпит, ха-ха-ха!

– Һы… һы-һа-һа…