Читать книгу Պատմութիւն Հայոց - იაკობ ცურტაველი - Страница 3

Բ. Իսկ ի գալուստ ամին միւսոյ զաւր բազում կուտէր յոյժ, գումարտակ առնէր, զնոյն զաւր կոչէր, եւ եւս բազում քան զնոյն ասպատակ սփռեալ զկողմամբքն Ասորեստանի. մանաւանդ զի եւ զաւրք Տաճկաց ի թիկունս եկեալ էին. աւար առեալ զերկիրն ամենայն՝ քաջութեամբ դառնային յիւրաքանչիւր տեղիս։ 2 Եւ ամս մետասան ստէպ ստէպ զայս աւրինակ աւար առեալ՝ աւերէին զամենայն երկիր սահմանացն, որ ընդ Պարսից թագաւորութեամբն եւ ընդ իշխանութեամբն էր։

3 Իսկ իբրեւ զայն ամենայն չարիս ետես թագաւորն Պարսից, որ եկին հասին ի վերայ նորա՝ *նեղեցաւ, տառապեցաւ, տագնապեցաւ, տարակուսեցաւ , վարանէր յանձն իւր. առ ինքն կոչէր զամենայն թագաւորս եւ զկուսակալս եւ զնախարարս եւ զզաւրավարս եւ զպետս եւ զիշխանս իւրոյ տէրութեանն. ի խորհուրդ մտանէին. աղաչէր զամենեսեան՝ հնարս ինչ մարթել խնդրել գտանել. ազգի ազգի պարգեւս *խոստանայր. թերեւս ոք միայն *գտցի, ասէ, որ զվրիժուց հատուցումն խնդրել մարթասցէ. յերկրորդական գահ իւրոյ տէրութեանն մատուցանել խոստանայր, թէ միայն նախանձու մեծի ձեռն արկեալ հատուսցէ ոք. բայց միայն աթոռովս ես ի վեր եղէց քան զնա, եթէ կարի յանարգաց ոք իցէ կամ ի պատուականաց. ազգի ազգի *պատիւս *եւ պարգեւս *եւ վարձուց հատուցմունս շնորհել խոստանայր։

4 Արդ՝ ոմն ի միջոյ խորհրդեանն գլխաւոր նահապետ էր Պարթեւաց տէրութեանն, որոյ անուն էր Անակ. յոտն կացեալ, ի մէջ անցեալ՝ յիւրմէ ազգէն իբրեւ ի թշնամւոյ վերայ խոստանայր վրէժ խնդրել։

5 Խաւսել սկսաւ ընդ նմա եւ ասէ. «Եթէ միայն զայդ նախանձ խնդրեսցես միամտութեամբ՝ զբնութիւնն պարթեւական, զձեր սեփական Պալհաւն ի ձեզ դարձուցից, եւ քեզ թագ եդեալ փառաւորեցից, եւ երեւելի եւ փառաւոր ի թագաւորութեանս իմում արարից, եւ երկրորդ ինձ կոչեցից»։

6 Պատասխանի ետ Պարթեւն եւ ասէ. «Զմնացորդս ազգի իմոյ կեցուսցես դու. այլ ես եւ եղբայր իմ հարազատ այսաւր հրաժարիմք ի քէն»։

7 Յայնմ ժամանակի հանդերձեցաւ կազմեցաւ Պարթեւն *եղբարբն իւրով հանդերձ, ընտանեաւք կանամբք եւ որդւովք եւ ամենայն աղխիւ իւրեանց. չու արարեալ յուղի անկեալ, դէտ ակն կալեալ ճանապարհացն՝ ելեալ երթայր հատուածի պատճառաւ ի կողմանս Հայոց, իբրեւ թէ ապստամբեալ իցէ յարքայէն Պարսից։ 8 Եկեալ յանդիման եղեւ թագաւորին Խոսրովու յՈւտի գաւառի, ի Խաղխաղ քաղաքի, ի ձմերոցս արքայութեանն Հայոց։

9 Իբրեւ ետես թագաւորն Հայոց՝ ցնծացեալ ել ընդ առաջ նորա եւ մեծաւ խնդութեամբ ընկալաւ զնա. մանաւանդ իբրեւ կեղծաւորութեամբ եւ դաւով սկսաւ խաւսել ընդ նմա եւ զիւրոյ գալոյն հաւատարմութիւն ցուցանել։ 10 «Վանս այնորիկ *եկի ես առ քեզ, ասէ, զի հասարակ զհասարակաց վրէժ խնդրել մարթասցուք»։

11 Արդ՝ իբրեւ ետես թագաւորն զայրն, զի դիմեալ եկեալ էր առ նա ամենայն ընտանեաւքն հանդերձ, եւ մտերմութեամբ հաւատաց ի նա. յայնժամ տայր նմա պատիւ ըստ աւրինաց թագաւորաց, եւ հանէր նստուցանէր զնա յերկրորդ աթոռ *թագաւորութեանն. եւ զամենայն ժամանակս ձմերայնոյն ուրախութեամբ զաւուրս ցրտաշունչ հողմաշունչ սառնամանեացն անցուցանէին։

12 Իսկ իբրեւ եկին հասին աւուրք ջերոտ հարաւահողմն գարուն դրանցն բանալոյ՝ *համբարձաւ թագաւորն ի կողմանցն յայնցանէ. եկին իջին յԱյրարատ գաւառ, ի Վաղարշապատ քաղաք. ի մինչդեռ ուրախութեամբ հանգուցեալ էին, ի միտ արկեալ թագաւորին՝ գումարտակ առնէր՝ անդրէն արշաւել ի կողմանս Պարսից։

13 Իբրեւ զայն լսէր Պարթեւն՝ զերդումն ուխտին յիշէր որ ընդ Պարսից արքային ուխտեալ էր։ 14 Նա եւ զխոստմունսն յիշէր զպարգեւացն, եւ ի բուն աշխարհն փափագէր որ Պահլաւն կոչէր, եւ վատ խորհուրդ ի միտ արկանէր. առնոյր զթագաւորն մեկուսի նա եւ եղբայր իւր հարազատ՝ իբրեւ ի պատճառս ինչ զբաւսանաց, իբրեւ խորհուրդ ինչ խորհել ընդ նմա. եւ զսուսերսն պողովատիկս թերաքամեալս ունէին. յանկարծ յեղակարծումն ժամանակի զէնս վերացուցեալ՝ զթագաւորն դիաթաւալ կացուցեալ յերկիր կործանէին։ 15 Անդուստ ուստեմն իրազգած *եղեալ *իրաց որ եղեն՝ գոյժ աղաղակի ամբոխին թանձրանայր. մինչ այս մինչ այն՝ նոքա հեծեալ յիւրաքանչիւր երիվարս փախստական լինէին։

16 Իսկ իբրեւ զայն գիտացին նախարարք հայակոյտ զաւրացն՝ գունդ գունդ հատանէին, զկնի լինէին. ոմանք ընդ ցամաքն աճապարեալ, հասանել ի խելս կամրջացն առ դրունս Արտաշատ քաղաքի։ 17 Զի գետն Երասխ յարուցեալ գայր լի դարիւ եւ դարիւ, սառնահալ, ջրակուտակ, ձիւնասոյզ, ձիւնախաղաղ բազմութեամբն յաւուրս իւրոյ պղտորութեանն։ 18 Կէսքն անցեալ ընդ կամուրջն Վաղարշապատ քաղաքի, զոր եւ կամուրջ Մեծամաւրի կոչեն՝ աճապարէին հասանել յառաջ մի ի խելս կամրջին Արտաշատու։ 19 Ի կիրճս ճանապարհացն արգելին զնոսա, ի մէջ արարեալ զնոսա՝ ի Տափերական կամրջացն գէտավէժ առնէին զնոսա։ 20 Եւ ինքեանք անդրէն դարձեալ՝ վայիւք , ճչովք եւ ողբովք, եւ ամենայն երկիրն ժողովեալ զթագաւորն աշխարէին։

21 Եւ մինչ դեռ *ջերմ *ոգիքն ի ծոցոյն չեւ էին թափեալ, եւ շունչ վախճանին չեւ էր հասեալ՝ հրաման տայր զազգատոհմն սատակել։ 22 Յայնժամ սկսան սատակել եւ *կոտորել. մինչեւ ոչ թողին յերիտասարդաց մինչեւ յայն՝ որ բնաւ զաջ եւ զձախ ոչ գիտէր. նաեւ զիգական տոհմն մաշէին ի սուր սուսերի իւրեանց։ 23 Բայց միայն երկուս մանկունս փոքրկունս յորդւոցն Պարթեւին պրծեալ ոմն ապրեցուցանէր ի ձեռն դայեկաց ուրումն. զմին ի կողմանս Պարսից, եւ զմին ի կողմանս Յունաց առեալ փախչէին։