Читать книгу ԱՅՆ ՀԵՌԱՎՈՐ ԱՄՌԱՆԸ. Պատմվածքներ. Մանրաքանդակներ. Անցողիկ մտքեր - იაკობ ცურტაველი - Страница 13

– Մինչև արձակուրդները հաշված օրեր են մնացել, – ասում է Արգինան£– Շուտով քեզ հետ կգնանք քաղաք£

– Արմե՞նն էլ է գալու մեզ հետ, -հարցնում եմ ես£

– Այո® Այսինքն՝ նա առանց այն էլ սեսիոն քննությունների է գնում£

– Նա Բաքվո՞ւմ է սովորում£

– Իհարկե£ Դու ինչ է, չգիտեի՞ր այդ մասին£

– Ոչ:– Ես գլուխս տարուբերում եմ բացասաբար£

– Մենք այնտեղ երեքով կշրջենք ծովափին, նավով կզբոսնենք ծովում, կինո կգնանք£ Եթե, իհարկե, դու դեմ չես, – ասում է նա ժպտալով£ Ձեռ է առնում: Իհարկե դեմ չեմ:

Երեկոյան, երբ Արգինան հագնում է իր երկնակապույտ զգեստը, ինձ իսկույն պարուրում է թախծոտությունը, և ես, ինքս էլ չգիտեմ ինչու, հիմարաբար ու անվստահ հարցնում եմ.

– Ե՞ս էլ եմ գալիս հետդ£

Արգինան անսքող աղերսանքով նայում է ինձ£ Ես, իհարկե, հասկանում եմ, այնքան էլ նրա սրտովը չէ, որ ես քարշ եմ գալիս իր ետևից, բայց և չի ուզում վիրավորել£ Ես դա ուշացումով, բայց, այնուամենայնիվ, հասկանում եմ:

– Լավ, չեմ գալիս, – արագ ասում եմ ես£

– Ինչո՞ւ, – հենց այնպես հարցնում է նա:

– Մտադրությունս փոխեցի, – թոթովում եմ ես:– Ավելի լավ է Հովիկին կանչեմ ու միասին շախմատ խաղանք£

Արգինան երախտագիտությամբ համբուրում է այտս և արագ դուրս է գալիս տնից£

Իհարկե, Հովիկի մասին ես ստեցի, այսօր տրամադրություն չունեմ շախմատ խաղալու£ Հայրիկը նույնպես տանը չէ, կանչել են Ստեփանակերտ՝ անասնապահների մարզային հավաքի, իսկ մայրիկն այսօր ամբողջ օրը հիվանդանոցից տուն չի եկել, որովհետև հարևան գյուղից մի մարդու արջը անտառում գզգզել է, և նրան համարյա անհուսալի վիճակում առավոտյան բերել են հիվանդանոց£ Մայրիկը, հավանաբար, գիշերը հերթապահի այնտեղ£

Ես մենակ եմ մնացել տանը, և կյանքում առաջին անգամ զգում եմ, թե ինչքան անտանելի բան է մենակությունը£ Իմ հոգում այնպիսի տրտմություն է, որ քիչ է մնում պայթի սիրտս£ Չգիտեմ, թե ինչ անեմ£ Դուրս եմ գալիս բակ£ Այստեղ նույնպես հետաքրքիր ոչինչ չկա, նույն դատարկությունն է£ Իմ քայլերն ակամաբար ինձ հանում են փողոց, տնամերձ այգիների արանքով ընկած նեղլիկ ճանապարհով, որտեղով անձրևների ժամանակ վազում են գյուղամիջից իջնող պղտոր ջրերը, գնում եմ ձորի կողմը£ Գիտեմ, որ լավ բան չէ արածս, բայց ետ կանգնել իմ մտքից՝ ես անկարող եմ, անհասկանալի ինչ-որ ուժ ասես առաջ է մղում ինձ£ Ես շարունակում եմ քայլել՝ երբեմն թաքնվելով հաստաբուն ծառերի հետևում, երբեմն կռացած, և սարսափելով բռնում եմ ինձ այն մտքի վրա, որ շատ եմ ուզում լսել, թե Արմենն ու Արգինան ինչի մասին են խոսում հիմա այնտեղ, ձորամերձ այգում, թեպետ դարձյալ զգում եմ, որ դա աններելի քայլ է իմ կողմից, անազնվություն՝ թաքուն ականջ դնել ուրիշի խոսակցությանը£

Լուսնյակը միանգամից դուրս սահեց Թղկոտասարի ետևից՝ իր արծաթ շողերով ներկելով արար աշխարհ£ Քիչ հեռվում, ծառերի տակ կանգնած, երևում են Արմենն ու Արգինան£ Ես պարզ տեսնում եմ՝ Արմենը ինչ-որ բան է պատմում Արգինային, իսկ Արգինան, մեջքով հենված այգու ինչ-որ ծառի, լուռ լսում է նրան, և մերթ ընդ մերթ նրա վարակիչ ծիծաղը, ինչպես ժայռի կրծքից ծնված աղբյուրի կարկաչ, տարածվում է լուսնալույսով ողողված այգու վրա£ Ձգտելով ոչ մի ձայն չհանել, ես սողեսող, աննկատելիորեն մոտենում եմ նրանց և պառկելով հաստաբուն ընկուզենու տակ, մի փոսորակ տեղ, նայում եմ նրանց£ Արգինան դարձյալ կանգնած է՝ մեջքով հենված ծառաբնին, դա պարզ երևում է լուսնալույսի տակ, իսկ Արմենը քնքշանքով շոյում է նրա ձեռքը՝ արմունկից քիչ բարձր, և խոսում է կամացուկ, ինձ համար անլսելի£

Գարնանային մարմանդ հովը թեթևակի օրորում է ծառերի ճյուղերը՝ տարածելով ծաղկած ծաղիկների ու պայթող բողբոջների դեռափթիթ բուրմունքը£ Օրորվում են ճյուղերը, մեղմորեն շնկշնկում են տերևները, ասես ինչ-որ բան են փսփսում իրար՝ ս-ս-ս, ս-ս-ս®

Հեղձուկը բռնում է կոկորդս՝ չթողնելով շնչել£ Ես դեմքս հպում եմ գետնին, այդպես մնում եմ մի պահ՝ դանդաղ շնչելով կուժկոտրուկի բույրն ու երեսիս զգալով կանաչ խոտերի սառը հպումը£ Քիչ անց բարձրացնում եմ արցունքաթաց աչքերս: Ինչո՞ւ եմ արտասվում, ինչո՞ւ է սիրտս տագնապում այսպես՝ հասկանալ, ըմբռնել չեմ կարողանում… Արմենը, Արգինային սեղմած կրծքին, ինչ-որ խոսքեր է ասում մարող շշուկով և միաժամանակ շոյում է նրա մազերը£

Հարկավոր է անհապաղ հեռանալ£ Բայց մարմինս ասես կապարով է լցված, տեղից շարժվել չեմ կարողանում, վախենում եմ նույնիսկ խոր շնչել, ինձ թվում է՝ մի թեթև շարժում՝ մի ճյուղ կկոտրվի հանկարծ, և նրանք կնկատեն ինձ£ Ես դարձյալ լսում եմ նրանց կամացուկ ձայնը£

– Դու ուրա՞խ ես, որ եկար մեր գյուղ£– Արմենի ձայնն է:

– Այո, իհարկե£ Ես երջանիկ եմ, որ եկա£ Չէ՞ որ այստեղ ես հանդիպեցի քեզ£

– Արգինա® ես կխենթանամ®– շշնջում է Արմենը և, Արգինային ամուր սեղմելով կրծքին, սկսում է համբուրել նրան:

Ես սպասում եմ, որ ահա Արգինան բարկացած մի կողմ կհրի նրան և արցունքն աչքին նեղացած կվազի տուն£ Բայց ոչ, նա ամենևին չի բարկանում, չի հրում Արմենին մի կողմ® Նա թույլ հառաչում է Արմենի գրկում, լուսնալույսի մեջ դեմքը կծկելով՝ ինչպես ցավից, մատներով խճողում է նրա մազերը՝ ավելի ու ավելի սեղմվելով նրան£

Եվ կրկին օրորվում են ծառերի ճյուղերը, մեղմորեն շնկշնկում են տերևները, և կրկին ասես ինչ-որ բան են փսփսում իրար՝ ս-ս-ս, ս-ս-ս®

Ես պատրաստ եմ գետինը մտնել ոչ այն է անդադար հոսող իմ արցունքների պատճառով, ոչ այն է ամոթից, անտանելիորեն այրվում է դեմքս, և ես չգիտեմ, թե ուր կորչեմ£ Ուզում եմ հոնգուր-հոնգուր լալ, և, որպեսզի լաց չլինեմ, ուժեղ կծում եմ շուրթերս£

Իմ ականջների մեջ ու իմ գլխում շարունակ ինչ-որ տարօրինակ, մի վայրկյան անգամ չընդհատվող աղմուկ է£ Բայց թեթև քամուց իրար խփվող տերևների աղմուկ չէ դա, այլ ավելի շուտ՝ ջրվեժի շառաչ£ Եվ այդ աղմուկի միջից հանկարծ լսվում է գիշերային երկնքով անցնող արագիլների կանչը£ Արգինան ու Արմենը մի պահ նայում են վեր, դեպի երկինք£ Արագիլների թախծական կանչը հետզհետե հեռանում, կորչում է սարերի ետևում£

– Երբ Թարթառի ձորում սկսվեց Սարսանգի ջրամբարի կառուցումը, միաժամանակ որոշում եղավ հատել անտառի այն մասը, ուր ապագա լիճը պետք է լինի, – հայացքը դեռևս հեռավոր սարերին, ասում է Արմենը£– Դե հո անտառը չէին թողնելու ջրի տակ£ Բայց ահա եղան մարդիկ, որ, օգտվելով առիթից, կտրեցին նաև շատ ծառեր՝ լճի սահմաններից շատ հեռու£ Ամբարտակի մոտ մի բարդի կար՝ կատարին արագիլի բույն£ Նրանք կտրեցին նաև այդ բարդու ճյուղերը, բույնն ավերվեց£ Իսկ երբ եկավ գարունը, արագիլները վերադարձան£ Նրանք մոտենում էին թևածելով, ուրախության ճիչեր արձակելով£ Հասնելով ծանոթ բարդուն, նրանք, երևի հասկացան կատարվածը, տագնապալից կռինչներ հանելով մի քանի անգամ պտտվեցին բարդիների շուրջը, իսկ հետո հեռացան£ Այն գնալն էր, այլևս չվերադարձան…

– Նայիր, Արմեն, տեսնո՞ւմ ես, այնտեղ, գյուղ մտնող ճանապարհի վրա կանգնած մենավոր դեղձենին, – ուշացումով ասում է Արգինան£– Դու համաձա՞յն ես, որ այն դարձնենք մեր թալիսմանը£

– Ի՞նչ թալիսման, – զարմանք արտահայտող ձայնով հարցնում է Արմենը£

Արգինան անհամբերատար թափահարում է գլուխը

– Միայն մի խոսք՝ այո կամ ոչ£

– Այո£ Իհարկե, այո… Բայց չեմ հասկանում, դա ի՞նչ է նշանակում£

– Քանի դեռ այդ ծառը կանգնած է այնտեղ՝ ողջ ու անվնաս, ինձ ոչինչ չի լինի կյանքում՝ ոչ փորձանք, ոչ վիշտ, իսկ եթե չլինի այդ ծառը, որևէ մեկը կտրի այն, կամ կոտրվի ճյուղերից նույնիսկ մեկը՝ մեծ դժբախտություն կպատահի մեզ£

Նա այդ բառերն արտասանում է այնպիսի կրքոտ համոզվածությամբ ու այնպես համոզված, որ սարսափել կարելի է, և ես ակամա մտածում եմ՝ նա խելքը թռցրել է, ինչ է£ Մի՞թե նա չի հասկանում, որ ես տեղնուտեղը կմեռնեմ, եթե նրան մի բան պատահի: Հավանաբար նույնն է մտածում նաև Արմենը, որովհետև գրկելով Արգինայի ուսերը, նա վախեցած հարցնում է.

– Արգինա, մտածիր, տես ինչ ես ասում£

– Ես գիտեմ, թե ինչ եմ ասում£ Ես հավատում եմ նախազգացումներին® Ասա ինձ, դու չես թողնի, չէ՞, որպեսզի որևէ մեկը կտրի այն£

– Երբեք£ Անհոգ մնա£

– Դու ինձ համար շատ ես թանկ, Արմեն®

Արմենը նրան քնքշորեն սեղմում է իր կրծքին և մի որոշ ժամանակ նրանք իրար գրկած լուռ կանգնում են այդպես£ Հետո Արմենը հարցնում է կամացուկ.

– Մինչև աշուն ինչքա՞ն ժամանակ է մնացել£

– Չգիտեմ£ Չեմ հաշվել£

Արմենը մի երկու վայրկյան լռում, այնուհետև ասում է.

– Ուղիղ չորս ամիս£

– Արմեն, սիրելիս, պետք չէ այդ մասին խոսել£

– Ինչո՞ւ£

– Ինձ թվում է մինչ այդ ես չեմ դիմանա… չեմ ապրի£

Ես կիսաբարձրանում եմ տեղից, ուշադիր նայում Արգինային£

– Մեր կողմերում հարսանիքները միայն աշնանն են լինում, – ասում է Արմենը£– Այդպիսին է սովորույթը£

– Ինչպիսի հետամնացություն, – ասում է Արգինան, բայց ես նրա ձայնից զգում եմ, որ նա կատակում է£– Մեր ժամանակներում, երբ անհաշտ պայքար է մղվում իրենց դարն ապրած սովորույթների դեմ, դժբախտաբար, դեռևս գտնվում են մարդիկ, ովքեր պաշտպանում են հին սովորույթները£ Մի՞թե, իրոք, չի կարելի գոնե մի անգամ խախտել այդ սովորույթը£

Այդ խոսքերից հետո նրանք ուրախ ծիծաղում են£ Հետո Արգինան ասում է.

– Դե, ես գնամ, Արմեն, ուշ է արդեն£

– Ի¯նչ շուտ է անցնում ժամանակը£ Ե՞րբ կհանդիպենք£

– Չգիտեմ£

– Այս չորս ամիսներին ուզում եմ ամեն օր հանդիպել քեզ£

– Իսկ հետո՞, -ասում է Արգինան£

– Իսկ հետո հանդիպել և այլևս չբաժանվել երբեք£

Ես կամաց, առանց որևէ ձայնի, ետ-ետ եմ սողում և, քիչ այն կողմ, մթության մեջ ոտքի կանգնելով, վազում եմ տուն£ Ես վազում եմ արագ՝ երբեմն ետ-ետ նայելով, ասես ինչ-որ մեկը հետևում է ինձ£

Տանը առաջվա պես ոչ ոք չկա£ Մեր Չալկան մի քանի անգամ ընկնում է ոտքերիս տակ, ցատկոտում է այս ու այն կողմ, բայց ես նրան ուշադրություն չեմ դարձնում, բարձրանում եմ տուն և, առանց լույսը մարելու, հապշտապ մտնում եմ անկողին£

Ես երկար սպասում եմ Արգինային, բայց նա չկա£

Ծանր, սևավուն ամպերը ծածկում են լուսնյակի երեսը, դրսում ամեն ինչ ընկղմվում է խավարի մեջ, և այդ անթափանց խավարի մեջ հստակ հնչում է մեր Բարակ ջուր գետի միալար վշշոցը£ Շունչս պահած ու ականջս ձայնի՝ սրտատրոփ սպասում եմ£ Բակում ծանոթ ճռնչյունով բացվում է դարպասի դուռը£ Արգինան է£ Նա անաղմուկ, թեթևաքայլ մտնում է տուն£ Ես ձևացնում եմ, թե քնած եմ, բայց գաղտուկ հետևում եմ նրան£

Արգինան մոտենում է հայելուն, և ես հայելու մեջ տեսնում եմ նրա քիչ գունատ, բայց չքնաղ դեմքը, նուրբ ռունգերով հմայիչ քիթը, խոշոր, արտահայտիչ աչքերն ու լիքը շուրթերը® Նա, իր սովորության համաձայն, գլխի վարժ շարժումով նետում է ճակատին ընկած մազերը և հանկարծ ձեռքերով ծածկում է դեմքը£ Մի՞թե լաց է լինում® Սիրտս ալեկոծվում է նրա հանդեպ ունեցած անհուն սիրուց ու խղճահարությունից£ Սակայն վախենում եմ ափսոսանքի մի բառ անգամ արտասանել. նա կարող է նեղանալ՝ նկատելով, որ հետևում եմ իրեն£ Դրա համար էլ սկսում եմ թեթևակի խռմփացնել£

Արգինան դանդաղ շրջվում է իմ կողմը£ Ես լսում եմ նրա հուշիկ քայլերը… Նա մոտենում է ինձ, զգուշությամբ նստում է իմ մահճակալի ծայրին, և ես զգում եմ, թե ինչպես է խոնարհվում ինձ վրա, արդեն զգում եմ նրա անուշիկ բուրմունքը£ Արգինայի տաք շուրթերը հպվում են իմ այտին£ Ես արագորեն բացում եմ աչքերս, մի ձեռքով թեթևակի գրկում եմ Արգինային, ուզում եմ համբուրել նրան, սակայն չեմ համարձակվում£

– Դու չէիր քնեել, չէ՞, Աբիկ, – հարցնում է նա, առանց ետ քաշվելու£

– Ոչ, – պատասխանում եմ ես դողդոջուն ձայնով£– Չէի քնել£ Դու այդ որտե՞ղ էիր այսքան ժամանակ, – հարցնում եմ ես՝ աչքերս դարձնելով մի կողմ£

Նա իմ հարցին չի պատասխանում£

– Աբիկ, – ասում է նա, – կարո՞ղ ես հաշվել՝ ինչքա՞ն է մնացել մինչև աշուն£

– Ի՞նչ մի դժվար բան է դա£ Ուղիղ չորս ամիս£

– Դու երջանիկ ես, Աբիկ, քեզ համար չորս ամիսը պարզապես չորս ամիս է, և վերջ£

– Իսկ քե՞զ համար, – հարցնում եմ ես, զգալով, թե ինչպես է թրթռում սիրտս:

– Ինձ համար®, – Արգինան մի պահ մտածում է£– Ինձ համար՝ մի ամբողջ հավիտենակունություն£