Читать книгу Socjologia języka - Kwiryna Handke - Страница 11

[1] Wszystkie terminy zaznaczone w tekście czcionką półgrubą znajdują się, wraz z definicjami, w Słowniku terminów na s. 373.

[2] Zob. F. de Saussure, Kurs językoznawstwa ogólnego, Warszawa 1961.

[3] C.K. Norwid, Milczenie, wyd. J. Mortkowicza, Warszawa, s.a., s. 37, 39, 42.

[4] W naukach humanistycznych znacznie wcześniej niż językoznawcy problematyką milczenia zajęli się filozofowie, psycholodzy i socjologowie. W drugiej połowie XX w. z tych środowisk wyszło wiele publikacji na ten temat. W 1998 i w 2001 r. z inicjatywy K. Handke odbyły się dwie interdyscyplinarne konferencje Semantyka milczenia, zorganizowane przez Instytut Slawistyki PAN oraz Katedrę Teorii Muzyki Akademii Muzycznej im. Fryderyka Chopina w Warszawie. Ich przedmiotem było znaczenie przypisywane milczeniu i znaczenie odczytywane z milczenia w różnych dziedzinach nauki i sztuki. Autorami referatów, a następnie na ich podstawie przygotowanych do druku artykułów, byli filozofowie, socjologowie, psycholodzy, filolodzy, literaturoznawcy, językoznawcy, muzycy i muzykolodzy, teatrolodzy, plastycy, historycy sztuki, architekci, kulturoznawcy. Zob. wykaz literatury na końcu rozdziału.

[5] J. Rokoszowa, Język a milczenie, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” 1983, t. XL, Kraków, s. 133.

[6] B. Pascal, Myśli, tłum. T. Żeleński (Boy), Warszawa 1968.

[7] I. Dąmbska, Milczenie jako wyraz i jego wartość, „Roczniki Filozoficzne” 1963, t. XI, z. 1, s. 73–74; zob też eadem, O funkcjach semiotycznych milczenia, „Studia Semiotyczne” 1971, t. II, s. 77–88.

[8] J. Rokoszowa, Milczenie jako fakt językowy, „Bulletin de la société polonaise de linguistique” 1994, t. L, s. 28.

[9] Ibidem, s. 32.

[10] Ibidem, s. 34 – za D. Tannen, M. Saville-Troike zwraca uwagę na jeszcze jedną sytuację, w której zachowuje się milczenie, to znaczy „zachowania przestrzeni intymności” przez niewłączanie się do rozmowy w sytuacjach publicznych, np. w pociągu. Z naszej polskiej praktyki codziennej możemy dorzucić wiele innych „sytuacji publicznych”, w których część osób świadomie zachowuje milczenie, gdy inni mówią bardzo dużo, np. we wszelkich poczekalniach lekarskich.

[11] Dobrze rzecz ujął w swoich zapiskach Stefan Żeromski: „Jestem zmęczony nad wyraz, gdyż trzecią już z rzędu noc przepędzam bezsennie: kolega K. […], którego szczerze nie cierpię – uszczęśliwia mię noclegowaniem jego osoby. Nienawidzę spania we dwoje nawet z kobietą – tym bardziej zaś z K., tłustym jak Falstaff, gorącym jak piec i wierzgającym jak osioł. Nie spałem też przez te noce wcale. Gościnność nakazuje milczenie” (S. Żeromski, Dzienniki, t. III: 1888–1891, Warszawa 1956, s. 98).

[12] A. Christie, Zatrute pióro, tłum. I. Kulczycka, Poessneck 2001, s. 57.

[13] Eadem, A. B. C., tłum. W. Dehnel, Poessneck 2001, s. 40.

[14] G. Knapski (Cnapius), Thesaurus polono-latino-graecus, Cracoviae 1621.

[15] Słownik języka polskiego, pod red. W. Doroszewskiego, t. I–XI, Warszawa 1958–69 (dalej: SJPD).

[16] S. Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, Warszawa 1889–94.

[17] J. Rokoszowa, Milczenie jako fakt językowy, s. 36 – przytacza za Ronem Scollonem, że Indianie z plemienia Athabaskan w Kanadzie, którzy potrzebują 1,5 sekundy pauzy na wejście ze swoją kwestią w dialog, niemal nie mają na to szans w zetknięciu z Amerykanami, którzy potrzebują na to tylko ok. 1 sekundy.

[18] Zob. też K. Handke, Nisze językowe w społecznej przestrzeni miasta, „Poznańskie Spotkania Językoznawcze”, t. IX, red. Z. Krążyńska i Z. Zagórski, Poznań 2003, s. 15–20.

[19] K. Stockhausen, Texte III, tłum. K. Szwajgier – na podstawie: K. Szwajgier, Karlheinz Stockhausen: droga ku muzycznej nieświadomości, w: Poetyka muzyczna. Autorefleksje kompozytorskie: warsztatowe, teoretyczne i estetyczne, red. E. Mizerska-Golonek, L. Polony, Kraków 1983, s. 222.

[20] Janusz Lewandowski, artysta malarz, w programie Polskiego Radia „Życie szeptem”.

[21] Podobne: „Słowo wyłania się z ciszy” znajdujemy w wierszu angielskiego poety Johna Donne’a (1572–1631).

[22] R. Kapuściński, Lapidarium, t. I, Warszawa 1990, s. 110.

[23] Zob. Słownik wyrazów bliskoznacznych, pod red. S. Skorupki, Warszawa 1989.

[24] Zob. D. Buttler, Polski dowcip językowy, Warszawa 1974.

[25] Zob. Z. Leszczyński, Szkice o tabu językowym, Lublin 1988.

[26] Sprawność „Trzech piór” polega na przejściu trzech prób: przez jeden dzień się nie je, przez drugi dzień się milczy, przez trzeci dzień trzeba w samotności radzić sobie poza grupą. Sprawność ta jako bardzo trudna przez długi czas była zdobywana wyłącznie w drużynach męskich. Z czasem pozwolono zdobywać ją w niektórych drużynach żeńskich, i to tylko starszym, kilkunastoletnim, harcerkom.