Читать книгу Socjologia języka - Kwiryna Handke - Страница 6

Socjologia języka, nazywana także językoznawstwem socjologicznym, jest nauką sytuującą się na pograniczu językoznawstwa i socjologii. Zajmuje się rolą języka w społeczeństwie oraz związkami zjawisk językowych ze zjawiskami społecznymi.

W połowie XX w. ukształtowała się jako odrębna dyscyplina naukowa socjolingwistyka, która zajęła miejsce socjologii języka. Główny przedmiot obu nauk nie różni się zasadniczo, jednak socjolingwistyka szczególny nacisk kładzie na środowiskowe zróżnicowanie języka narodowego oraz na relacje odmian języka narodowego do struktury społecznej.

Współcześnie niekiedy utożsamia się zakresy socjologii języka i socjolingwistyki, kiedy indziej odróżnia, twierdząc, że tam, gdzie punktem wyjścia jest socjologia, mamy do czynienia z socjologią języka, a tam, gdzie punktem wyjścia jest językoznawstwo, mamy do czynienia z socjolingwistyką.

Z obowiązku badacza przytoczone te mało wyraziste przeciwstawienia czy rozróżnienia nie mają zasadniczego wpływu na ujęcie socjologii języka w tym podręczniku.

W mojej koncepcji na plan pierwszy wysuwam nie tylko powrót do porzuconej w polskiej lingwistyce nazwy tej dyscypliny naukowej, ale przede wszystkim głównym przedmiotem zainteresowania czynię mówienie[1]. Zgodnie z ustaleniem Ferdynanda de Saussure’a[2], który w obrębie zjawisk komunikowania się językowego odróżnił langue jako abstrakcyjny, społecznie wytworzony system znaków od parole, czyli mówienia, które jest praktyczną realizacją systemu w komunikacji społecznej.

Jeżeli mówienie, to: po pierwsze – językowe zachowania jednostek, wynikające z określonych sytuacji pozajęzykowych oraz z właściwości ich idiolektu, ukształtowanego przez środowisko i wykształcenie, a po drugie – językowe zachowania wspólnot komunikacyjnych, wynikające z określonych sytuacji pozajęzykowych oraz uwarunkowań środowiskowych i terytorialnych; zatem socjologia zajmuje się mówieniem jako najważniejszym składnikiem komunikacji społecznej. Najważniejszym, ale nie jedynym, ponieważ razem z nim pełnię tej komunikacji tworzą również kody niewerbalne.

Mówienie jako środek i sposób komunikacji społecznej jest integralnym składnikiem przestrzeni społecznej, a jako takie ma możliwość i zdolność opisywania otaczającej rzeczywistości oraz jej kreowania; tym samym realizuje się pełne uczestnictwo członków wspólnoty w komunikacji i współistnieniu w przestrzeni społecznej.

W takim ujęciu przedmiotem szczególnego zainteresowania socjologii języka jest zależność mówienia i zachowań językowych członków wspólnoty od warunków, okoliczności i sytuacji pozajęzykowych, w których odbywa się komunikacja językowa.

Socjologia języka nie może się więc obejść bez najważniejszej struktury, jaką jest akt komunikacji, z jego integralnymi składnikami oraz wszelkimi relacjami między nimi: nadawcą, odbiorcą, tekstem komunikatu, sytuacją, w jakiej odbywa się akt mówienia.

Dzięki takiemu ujęciu najbardziej elementarna, a zarazem najbardziej ogólna definicja języka – jako podstawowego narzędzia porozumiewania się ludzi – zyskuje podstawy praktycznej weryfikacji.

Jeżeli za główny przedmiot socjologii języka uznaje się mówienie, to w konkretnej realizacji musi mieć ona ścisły związek również z psycholingwistyką, językowym obrazem świata, językoznawstwem kognitywnym, lingwistyką antropologiczną, antropologią kultury i pragmatyką językową.