Читать книгу Louisa du Toit Omnibus 7 - Louisa du Toit - Страница 9

Tillie doen haar bes om te sterwe. Sy is seker dat mens jou eie dood kan wíl. Aangesien die motorongeluk dit nie kon regkry nie, kan die verlamming van haar bene dalk genoegsame rede wees om haar te laat wegkwyn totdat die asem haar net verlaat. Maar sy vind dat dit nie so maklik is nie. Die mens, gees en liggaam, neig altyd na herstel toe. Teen sin en wil begin sy die sonskyn deur die venster raaksien, hoor sy die voëls in die bome buite.

Die hoop om Bennie Martin weer te sien, het nooit regtig in haar hart bestaan nie. Behalwe dat haar ma hom nooit weer binne sigafstand sou toelaat nie, kon sy die waarheid lees uit die houding van Deon en Irma.

By tye is dit vir haar selfs moeilik om te glo dat daar wel so ’n persoon bestaan as die man aan wie sy haar liefde gegee het; die een met die glanswit hare en die oop glimlag. Hy is die een wat haar versaak het; dus moet hy wel bestaan.

Die nag van onheil toe die motor duisend keer gerol het, toe haar deur oopgeskiet en sy magteloos vasgepen was voordat sy haar bewussyn verloor het … dit sou ’n onwerk­likheid geword het, as die dowwe vorm van haar lewelose bene en voete nie soos ’n stomgeworde herinnering onder die beddegoed afgeteken was nie.

Uur na uur lê sy daarna en kyk, soms ook in die nagte as die nagliggie haar kamer dof verlig: die vae vorm onder die beddegoed. Die spits punte van haar tone, soos dié van ’n mummie. Dit was soms moeilik om te glo dat hulle nog daar is.

En tog het sy gewonder watter verskil dit eintlik sou maak? Of hulle daar is en of hulle nie daar is nie; dood, nutteloos, haar eens volmaak gevormde en flink werkende bene … dag na dag sal hulle van nou af afgetakel word, uitteer tot nuttelose tentakels.

Na twee weke kan sy huis toe gaan. Aangesien sy geen opvolgsorg wil aanvaar nie, is daar geen rede om langer hier te bly nie. Maar om huis toe te gaan, kan aan haar geen verskil maak nie. Irma is daar, maar sal teruggaan na haar werk, haar lewe, haar geliefde. Bennie is weg; hy het uit eie beweging weggegaan. So asof sy hom sou terughou.

Toe sy oor die ergste skok van sy verraad was, het sy berus. Dit is die beste so, en verkieslik bo ’n langsame afkoeling van sy kant af. Dis beter dat hy weg is. Sy is tevrede daarmee. Maar sy is nie tevrede om te lewe, om te moet teruggaan na ’n lewe van verwyt by haar ma nie. Maar nou lewe sy in elk geval, en sy kan vandag huis toe gaan. Haar droom om agter Irma aan te trek, werk in Johannesburg te kry, lê in skerwe. Al sou sy werk kon kry, sy kan Irma nie met soveel sorge opsaal nie.

Nee, sy gaan plaas toe, huis toe, waar sy sal moet vaskyk teen dieselfde skaduwee in Irma se oë. Irma wou dit vir haar wegsteek en het die ring bly dra. Maar toe sy vir Irma sien, het sy dadelik geweet, want in haar eie hart was dieselfde verslaenheid en verlange wat sy in Irma se oë sien lê het. Hulle het haar gehelp om aan te trek, twee verpleegsters met fris kuite onder die nousluitende uniforms. Hulle het baklei om haar lang hare te kam. Giggelend blaas die rooikop die aftog en verlaat die kamer vir haar volgende taak.

“She’s a walking, talking Chinese doll …” sing sy vrolik-neurieënd.

“Walking …” Die woord slaan soos ’n golf van pyn teen Tillie vas. In elk geval kry hulle haar darem nie jammer nie, dink sy gelate. Hulle is aan alles gewoond. Hulle het haar geleer hoe om vanuit die rolstoel op die toilet te kom, maar dis ’n gesukkel.

“Hier is hulle nou,” sê Tillie na tien minute.

“Hoe weet jy?” Die verpleegster staan terug om haar handewerk te betrag. Tillie het lekker hare om mee te werk, dit koek en strengel nie.

“Ek ken teen dié tyd die motor se dreuning teen die steilte op.”

“Dan bly ek nog ’n rukkie om in julle weeskind se mooi swart oë te kyk.” Sy lag ondeund.

Tillie bly bewegingloos sit en glimlag skaars merkbaar.

“Die stoel,” beveel Matilda toe hulle uitklim. Die stoel is nuut bestel en afgehaal, deeglik verpak in ’n karton in die kattebak.

“Miskien moet ons dit by die huis eers uithaal en aanmekaarsit, tante. Dit sal vir haar swaar wees as sy dit die eerste keer sien,” reken Deon.

“Hulle karwei haar hier dan ook maar in ’n rolstoel.”

“Ja, maar dis nie haar eie … permanent nie,” tree Irma toe.

“Julle oordeel verkeerd,” stoom Matilda voort. “Ek het vir Tillie goed dopgehou. Sy het berus en is tevrede om haar lot te dra.”

“Ek sal daarbinne besluit en dit kom haal as dit nodig is,” onderneem Deon. Hy het die motor teenaan die ingang getrek.

Dis weer ’n nuwe reëling, dink Matilda gebelg. Sy het juis die stoel bestel as ’n verrassing vir Tillie; om haar te wys dat haar eie moeder die hand wil uitsteek en haar uit die modder van haar eie keuses wil ophelp. Tog, omdat hulle haar geen keuse laat nie, stap sy saam na binne. Deon kyk om en wag totdat Irma langs hom is.

Dis ’n koue, bewolkte dag en ’n triestige windjie sny deur haar winterjas. Wat ’n dag vir ’n tuiskoms, dink sy met ’n gevoel van verwesenheid.

Tillie het ’n dik, warm trui aan, maar selfs onder die los lyne daarvan is dit oombliklik duidelik hoeveel gewig sy verloor het. Sy sit hulle beheers en inwag, lyk met die eerste oogopslag eerder na ’n pop in ’n uitstalvenster as na ’n mens.

“Het Vader nie gekom nie?” vra sy omdat sy aan geen ander opmerking kan dink nie.

“Hy het gebly, sodat daar vir jou plek kan wees om te lê,” antwoord Matilda.” En toe, waar is nou ’n rolstoel? Jy was danig slim, Deon. Hoe kry ons haar buite?” vervolg sy.

“In die gang om die hoekie is ’n stoel,” merk Irma op, “maar ek dink die maklikste sal wees as Deon haar dra.” Met genoeë sien sy hoe die voorstel vir Matilda skok.

Deon buk sonder seremonie voor Tillie en hou sy arms uit. Vir een hulpeloos verwarde sekonde kyk sy na hom op, dan steek sy haar arms uit en plaas dit om sy nek. Hy skuif sy een arm onder haar bene in, die ander onder haar arms deur en lig haar sonder veel moeite op.

“Jy is lekker warm,” sê sy en lê vermoeid haar kop teen sy skouer.

“Van nou af die stoel en niks anders nie,” fluister Matilda in die gang aan Deon, versigtig om nie aandag op die onrespektabele vertoning te vestig nie.

Die rooikoppie kom van voor af verby en glimlag intiem in Deon se oë. “Kan ons nie plekke ruil nie, ou ding?” vra sy vir Tillie.

“My voorreg,” troef laasgenoemde haar.

So moet ons haar behandel, dink Irma. Soos die verpleegsters; doodgewoon en selfs onverskillig. Maar Matilda … hoe om dit by haar tuis te bring. Dit sal ’n verspilling van logiese redenasie wees.

Agter in die motor maak hulle vir Tillie gemaklik. Sy lê met haar kop op Irma se skoot. “Eintlik hoef ek mos nie te lê nie,” protesteer sy. Maar onder die gewieg van die motor raak sy aan die slaap.

Een warm plekkie in haar koue wêreld, dink Irma ontroerd as sy afkyk in die slapende gesig. Sý het my darem nog nodig. Johan nie. Is dit moontlik dat hy haar nooit werklik liefgehad het nie? Is dit moontlik om liefde so oortuigend te veins? Maar hoe is dit moontlik dat ’n vrou kan faal wanneer sy moet weet of ’n man haar liefhet? Sy was so absoluut seker.

Die lewe het al sy vooruitsig verloor. Terug stad toe … waarvoor? Vir ’n salaris, ’n knipperende meneer Langley, onbetrokke kollegas, ’n vereensaamde woonstel? En die vrees om in Johan vas te loop, die pyn en liefde in haar oë in ’n onverhoedse oomblik voor hom bloot te lê. Sy het die ring gestuur, ’n paar dae gelede, sonder ’n begeleidende woord. Haar hart in ’n kosbare pakkie per aangetekende pos. Sy enigste brief het sy ongelees teruggestuur in ’n groter koevert, hoe erg sy ook gebrand het om dit oop te maak.

By die huis dra Deon vir Tillie na die kamer wat met groot sorg deur Irma voorberei is. Sy het die meubels ver­skuif en ’n staanrakkie vir potplante gekoop, asook ’n paar plante in keurige houers, so geplaas dat dit nie in Tillie se pad sal wees nie. Maar Tillie kan dit versorg, met ’n gieter­tjie water gee, rustig en op haar tyd. Binnekort sal die alpeviooltjie bloei. Tillie sal dit sien en moontlik besef dat alle vorme van lewe nog nie tot stilstand gekom het nie. ’n Goeie afdruk het Irma op die dorp gekoop, Monet se papawerveld.

Met kille afsydigheid het Matilda bewus geword van die veranderings wat onder haar neus plaasvind, van die wyse waarop Irma kaatjie van die baan speel in die huis wat sy verwerp en verlaat het.

Deon sit vir Tillie versigtig op die bed neer. Sy kyk rond en beloon Irma met ’n glimlaggie. “Jou werk? Dankie, sussie.”

“Jy is baie moeg, meisiekind, en nog swak ook. Jy moet dadelik in die bed kom,” beveel Matilda. Hieroor bestaan daar geen twyfel nie; sonder teenstand laat die ander hulle die beslissing welgeval.

“Kom wys net eers haar stoel vir haar,” vervolg Matilda.

Woordeloos kyk Tillie hoe hulle die stoel inmekaarsit.

“Dis net tot tyd en wyl,” sê Irma ongeërg. “Oor ’n week of twee is jy sterk genoeg dat ons jou na ’n spesialis toe kan neem.”

“Ek het tog gesê ek wil nie gaan nie,” weier Tillie beslis.

Skerp kyk Matilda op. “En sy is heeltemal reg ook. Daar is geen sprake van so iets nie.”

“En waarom nie?” Irma se stem is yskoud en afgemete.

“Daar is so iets soos jou las dra. Die bene wat haastig na die kwaad geloop het, is met lamheid geslaan …” Regop en ongenaakbaar staan sy teenoor Irma, ’n abnormale gloed in haar oë: die engel van vergelding. Irma word haar bewus van die gekweste snikke wat vanaf die bed opklink.

“Dis oor jóú wat sy hulp weier!” roep Irma uit, en Deon werp sy mening ook in: “As Tillie tog wil gaan, sal ek persoonlik daarvoor instaan.”

Matilda se gloeiende blik swiep bed toe: “Wil jy gaan?”

Dit word so stil soos die dood in die kamer waar die spanning oplaai totdat dit voel asof jy dit met ’n mes kan sny. Irma se vingernaels sny in haar handpalms. Oorwin haar nóú, wil sy die intense boodskap oorsein na die meisie op die bed.

Dit voel soos ’n ewigheid voordat Tillie haar kop skud: “Ek het reeds gesê ek wil geen hulp hê nie. Los dit nou.” Sy sluit haar oë.

Triomfantelik swaai Matilda om: “En dit was die laaste woord oor hierdie saak. Noem dit in der ewigheid nie weer voor my nie.”

“Ek gaan lande toe,” sê Deon toe hy eindelik omdraai en merk dat dit net hy en Tillie in die vertrek is.

“Vat vir Irma saam,” versoek sy.

“Dan is jy alleen,” verweer hy as hy langs haar kom staan.

“Dit maak nie saak nie. Ek wil slaap. Ek wens julle kan besef hoe ek voel; dan sal julle ophou om my jammer te hê. Ek voel heeltemal ongeraak.”

“Dis juis wat ons so ontstel,” antwoord Deon besorg.

Hy vind vir Irma in haar kamer. Sy sit roerloos op die bed. “Wil jy saamgaan lande toe?”

“Dit sal hemel op aarde wees.” Die vooruitsig om uit te gaan in die sonnige winternamiddag lok haar onweerstaanbaar.

“Tillie wil slaap. Sy het self gevra ek moet jou saamvat.”

“Ek wil net ander klere aantrek.” Sy staan op.

“Ek ook. Sien jou netnou.” Hy gaan na sy rondawel. Die plaas lê songestoof en uitnodigend onder die windstil hemel. Sy kry hom voor die rondawel aan die noordekant van die huis.

Geil woeker die pers bougainvillea teen die wit ronding van die muur. Dit was eers die melkrondawel, maar sedert Irma se vertrek is ’n ander een opgerig, verder van die huis af omdat dit vlieë lok. Dis al wat verander het sedert sy laas hier was. Verder is die werf net so kaal soos vroeër, afgesien van die stukkie grasperk by die voordeur. Met ’n bietjie moeite en verbeelding sou ’n pragtige tuin hier aangelê kan word. Dit was haar ma se plan, onthou Irma vaag, maar sy was reeds te sieklik.

Deon het werksklere aangetrek en pos deurgekyk. Hy sien haar nie dadelik toe hy uitkom nie. Diep ingedagte staan hy ’n posstuk en bestudeer voordat hy dit opvou en terug in die koevert druk. Dit tref haar dat hy nooit onbesorg of opgewek lyk wanneer hy alleen is nie. Altyd as hy dink dat niemand in die nabyheid is nie, is daar die frons, die ligte knoppe teen die kake, die peinsende oë. Toe hy haar nou gewaar, glimlag hy haastig, effens selfbewus. “Weet die antie dat jy langbroek dra?” vra hy.

“Seker. Sy het al die eerste dag in my tasse gekrap.”

Sy klim agter hom op die ou motorfiets wat hy gebruik om op die plaas rond te ry. Sy plaas haar arms om sy lyf en toe hulle wegtrek, sien sy die gesig van Matilda voor die venster van die eetkamer verskyn. Langs die pad kom haar pa met die motor by hulle verby van die lande af. Hy waai vir hulle maar hou nie stil nie. ’n Stofwors sleep agter die kar aan.

Hy het ’n krom sfinks geword met ’n pyp in die mond, dink Irma met beknelde gemoed. Die eens gesiene boer, gerekende inwoner en gerespekteerde man wat lange jare as ouderling en op die dorpsraad gedien het, het verander in die wandelende bevestiging van ’n vrou se gesag. Waar hy met die regte vrou aan sy sy gekenmerk was deur nederigheid en beskeidenheid, het dieselfde eienskappe nou vir hom ’n struikelblok geword.

Eienaardig genoeg, bekommer Irma haar nooit oor hom nie. Diep in haar hart voel sy eerder dikwels ’n verwyt omdat hy uit eie keuse hierdie lot oor hom en sy dogter gebring het; omdat hy dwaas genoeg was om destyds te swig voor Matilda Deysel se valse bekoring. Sy het by verlangse familie op die dorp gekuier. Dalk was dit ’n poging om hulle twee by mekaar uit te bring, niemand sal ooit weet nie. Die familie het sedertdien weggetrek.

Die wind druis by haar en Deon verby en sy kom nie agter hoe elke spier in sy liggaam verstyf toe sy styf teen hom aankruip om aan die koue te ontkom nie. Sal sy nooit weet wat hy vir haar wil sê nie, peins Deon, tot die uiterste toe gespanne. En as sy weet, sou dit haar vir goed van hom wegdryf? Hoe ver moes hy nie gaan die afgelope weke om sy gevoelens vir haar te verberg nie; hoe moes hy hom inspan ten einde haar vertroue te behou. Deirdre dring vanuit Kaapstad aan dat hulle mekaar moet sien. Maar hoe kan hy? Of moet hy juis? Daardie ander man sit te vas in Irma se hart, hy is seker sy sal na die vent toe teruggaan.

Hoe dikwels die afgelope tyd het hy byna alles bederf deur ’n onbedagsame woord of gebaar van toenadering. Die aand in haar woonstel toe hy, na ’n lang tyd waarin hy soms getwyfel het oor sy vermeende gevoelens vir haar, skielik van aangesig tot aangesig voor haar gestaan en besef het dat hy haar kwalik met ’n soen durf groet. En toe … die ring aan haar vinger. Verloof, moes hy hoor.

Die nag in die motor toe hy een keer wakker word en haar skemer gestalte vermoeid agter die stuurwiel sien, en later die oggend in die motor voor dokter Buys se spreekkamer, toe sy toegelaat het dat haar koue vingers warm word in syne. En die aand op haar rug aan die sluimer, met die man se portret op haar bors … die skrynende wete in hom dat sy aan iemand anders behoort.

Die aand in die koue gang toe sy, weggekruip in sy baadjie, van skok gebewe het. Die goue oomblikke net voor dit toe sy langs hom voor die stoof ontspan het; toe sy onverwags in sy oë gekyk het en hy amper wou glo dat die blik iets beteken. Maar toe staan sy op om te gaan bel. Die innige vertedering wat soos ’n pyn in sy bors gebrand het toe sy weerloos slaap nadat die wit pilletjie sy werk gedoen het. Die talle kere wat sy soos ’n opgejaagde bokkie voor Matilda gestaan het sodat hy wou nader gaan om haar fisies te beskerm …

Al hierdie weke van innerlike stryd toe hy moes sien hoe sy wegkwyn in haar verlange na die ander man, totdat hy in beskermende liefde bereid was om haar na die vent te sien teruggaan, solank dit haar net gelukkig maak. En nou, die arms om sy lyf en die gesig teen sy rug in ’n gebaar wat dreig om hom al sy moeilik verwerfde selfbeheersing te laat kwytraak, om hom besit te laat neem van die een persoon na wie sy hele wese uitgaan.

Sedert hy hom bewus begin word het van sy onvernietigbare liefde vir Irma, stry hy hierdie stryd teen homself. Die liefde vir haar het ’n krag geword wat die hunkering na eie mense, ’n eie huis, op die agtergrond gestel het. Saam met haar sal hy sy eie huis kan bou.

“Dit lyk my nie een van ons sal ooit werklik tuiskom nie, Deon,” was haar woorde die oggend na haar koms. Hoe kon hy toe aan haar sê dat daar vir hom voortaan net een moontlike tuiskoms kan wees; dat al sy ander soeke minderwaardig geword het in die aangesig van sy dieper hunkering na haar? Dat dit ook die enigste rede is waarom hy ’n onafhanklike bestaan prysgegee en hom hier kom vestig het waar Matilda se hooghartige aanvaarding van sy teenwoordigheid hom gedurig wil dwing tot ontvlugting? Hy moes tot sy ontnugtering agterkom dat Irma byna nooit huis toe kom nie.

Deur al die maande het hy gehoop, deur al die jare verlang, dat sy eendag uit haar eie aan hom dit sal gee wat hy huiwer om aan haar voete te lê uit vrees dat sy offer versmaai sal word. En nou is haar verlof byna weer om, sal sy oor twee weke van hom af weggaan met die verlange na ’n ander man in haar oë. Mettertyd sal dieselfde ring weer aan haar vinger pryk, omdat haar liefde die oortreding sal uitwis. En hy sal agterbly, die vanselfsprekende, altyd teenwoordige Deon Barnard wat hier bly, soos sy meen, omdat hy geen ander dak het nie. Nou sal hy nog die ekstra verantwoordelikheid vir Tillie moet dra, en as bres tussen haar en haar ma optree.

Nadat hy stilgehou en Irma afgeklim het, bly hy nog sit met sy hande op die handvatsels.

“Klim jy nie af nie?” vra sy en verlustig haar in die toneel van dreunende trekkers en rooigeploegde grond, gereed vir genoeg reën om te plant.

Sy kyk om na Deon wat nog bly sit, merk dan die vreemde uitdrukking op sy gesig. Hy klim langsaam af en kom nader. “ ’n Mooi toneel, nè?” vra hy en wys na vore.

Sy knik net, van diep binne uit stil. Hy wonder wat sy dink. “Iets wat ’n mens nie in die stad sien nie,” vervolg hy. “Wanneer gaan jy terug?” vra hy dan skynbaar terloops en buk om ’n kluit op te tel en in sy hand te krummel.

“Ek gaan nie terug nie,” sê sy.

Hy kyk vinnig op, maar sy kyk nie na hom nie. Nougetrek teen die laatson, kyk haar bruin oë ver oor die landerye heen.

“Ek het my werk bedank,” vervolg sy en begin voor hom uitstap.