Читать книгу Elita en haar lewe met F.W. de Klerk - M Meiring - Страница 6

Elizabeth Lanaras is op 11 Maart 1952 gebore in Kolonaki, ’n weeldebuurt van Athene. Haar ouers, George en Helen (wat as Nitsa bekend was), het behoort tot die jonger geslag bevoorregte Grieke wat besig was om hul lewens ná die Tweede Wêreldoorlog te herbou.

Elita, hul eersteling, was ’n gesonde, ronde baba, gretiglik verwelkom deur haar oumas, ’n oupa, en ’n versameling tantes, ooms, niggies en nefies wat, soos die talle foto’s getuig, al die rituele rondom die geboorte van ’n Griekse baba bygewoon het. Outydse kiekies toon die baba in haar badjie, op haar bedjie, die doopplegtigheid, haar eerste treetjies, haar eerste babapartytjie, sittend op oumas se skote, vasgehou deur ’n stugge oupa, as ’n peuter met ’n vet magie aan haar pa se hand op die strand.

Dié foto’s verraai geen sweem van die sukkelende, stuwende wêreld buite hierdie kring van mense wat so dikwels en so graag laggend gegroepeer het om afgeneem te word nie. Dié beelde van ’n vrolike familie en vriende rondom verjaardagkoeke, aan keurig gedekte tafels, by monumente, die arms om mekaar se skouers geslaan, vertel baie van die onverwoesbare Griekse gees. Want buite Kolonaki was Athene nog grotendeels ’n verpletterde stad. Die verwoesting van ’n wêreldoorlog, gevolg deur ’n burgeroorlog, het “mooi Griekeland” in ’n ellende van armoede en hongersnood gedompel.

Ná die aanvanklike welslae wat die Griekse magte teen Mussolini se Italiaanse inval in Oktober 1940 gehad het, het Hitler sy eie troepe, die Duitse SS, met tenks en Stuka-bomwerpers vroeg in 1941 Griekeland ingestuur. Die ganse land is beset tot 1944, toe die Nazi’s uiteindelik verdryf is.

Ten spyte van hul bevoorregte posisie het jong Grieke soos George en Nitsa ook gely onder die gebrek en verskrikking wat die land in ’n knelgreep gehou het tydens die Duitse okkupasie. Reeds voor die oorlog was daar sterk verdeeldheid in Griekeland, maar tydens hul weerstand teen eers die Italianers en daarna die Duitsers is die faksieverskille op die agtergrond geskuif. Voorlopig was daar samewerking tussen die militante, kommunisties gesinde Nasionale Liberale Front en die pro-regeringsmagte, die Griekse Demokratiese Liga, wat die monargie ondersteun het.

Onmiddellik ná die onttrekking van die Duitsers het hierdie samewerking verbrokkel toe die pro-kommunistiese magte probeer het om die regering oor te neem. ’n Bittere burgeroorlog het gevolg en in die volgende vier jaar nog meer lyding veroorsaak, sodat sowat ’n agtste van die Griekse bevolking altesaam in die twee oorloë uitgewis is. Die Griekse moreel is verder ondermyn deur die sogenaamde pedomasoma, waartydens sowat 28 000 kinders deur die kommunistiese guerrillas ontvoer en na naburige kommunistiese lande geneem is. Daar is hulle totaal opgeneem en geïndoktrineer in die kommunisme, en net enkeles is ooit weer met hul ouers versoen.

Tydens die burgeroorlog het die pas afgestudeerde George Lanaras aan die kant van die Griekse Demokratiese Liga geveg. Hy het in die gevaarlike noordelike dele van die land diens gedoen, waar hy groot voertuie deur die bergagtige dele moes bestuur en waar die skerpskutter-guerrillas van die Nasionale Liberale Front die pro-regeringsmagte gevoelige verliese kon toedien. George het agterna vertel dat hy graag daardie gevaarlike roetes gery het, want dis geleë in die Naussa-gebied waar die Lanaras-familie hul oorsprong het. Dié waagsame houding sou kenmerkend word van George, ook in sy latere sakelewe.

Ná die twee verwoestende oorloë is die erg getraumatiseerde Griekse volk verder uitgedun deur ’n grootskaalse emigrasie van jong mense na ander lande. Vir baie jong mans wat geen heenkome in Griekeland kon vind nie, was dit ’n desperate poging om oorlewing. Maar soos so dikwels tevore het Griekeland opnuut opgestaan, soos hy dwarsdeur sy geskiedenis van oorwinnings gevolg deur nederlae telkemale moes doen.

Die inwoners van Kolonaki is die ellende van uiterste armoede en woningverlies en die byna desperate poging om te oorleef tydens die oorloë tot groot hoogte gespaar. Hier het ’n gees van toekomsgerigtheid geheers, en dit was in dié tyd dat George Lanaras, steeds in uniform maar nie meer aktief in militêre diens nie, die jong Nitsa Zotiadis ontmoet het. Sy was die dogter van die ryk en dinamiese Menelaos en die gewilde, intellektuele Martha.

George was geoormerk om by Lanaras Tekstiel, die ou en beroemde familiesaak, in te val. Hy en Nitsa is getroud volgens die Griekse tradisie, met al die simboliek daarvan en die uitgebreide families teenwoordig, maar die feesviering is onvermydelik afgeskaal weens die algemene gebrek aan voedsel en ander middele.

Die heropbou van Griekeland het stadig gevorder toe Brittanje ná die oorlog die verarmde Griekse volk nie kon help nie, ondanks Winston Churchill se uitgesproke beleid dat Griekeland tot elke prys vir die Weste behoue moes bly teen die oormag van Sowjet-Rusland. Dit was die Amerikaners wat die Griekse regering tydens die burgeroorlog gesteun het, en later, onder president Harry Truman, het hul Marshall-plan gehelp om die land weer op sy voete te kry. “Oom Truman”, soos die Amerikaanse president gou in Griekeland genoem is, het die Griekse moreel verstaan, maar selfs hy is mettertyd uitgedaag deur dit wat histories as ’n Griekse onvermydelikheid beskou is: politieke wisselvalligheid.

Asof verhewe bo die ewige politieke binnegevegte het Kolonaki hom toegespits op ekonomiese herlewing. Al lank die elitebuurt van die land, is dit hoofsaaklik bewoon deur skeepsmagnate en nyweraars soos die Lanaras-familie – mense wat hulle bemoei het met die oer-Griekse talent vir besigheid. Soos George en Nitsa was die meeste van die ander jong entrepreneurs in Kolonaki afstammelinge van ou, bekende en ryk families, en om daar te woon, was soos om deel te wees van ’n eksklusiewe klub.

In dié omgewing is Elita drie jaar ná die burgeroorlog gebore, in ’n ruim woonstel in die groot Vasissilis Sofia-laan. Sy sou grootword in die amper gesuiwerde lug van die buurt wat die middelpunt gevorm het van wat later beskryf is as die tweede Griekse Goue Periode, ’n vervolg op die Atheense heerser Perikles se Goue Periode in die vyfde eeu voor Christus. Dit was ’n era van opgang en die vestiging van persoonlike rykdom ná die verwoesting van die oorloë van die afgelope dekade.

Kolonaki met sy spoghuise en weelderige woonstelblokke rondom die pragtige ou paleis is ook die buurt van indrukwekkende ambassadeurswonings, naas talle museums. Die restaurante en tavernas lok internasionaal bekende besoekers, waaronder talle kunstenaars soos die Amerikaanse skrywer Henry Miller, outeur van die gewilde Griekse reisboek The Colossus of Maroussi. Hy sou hier ’n hegte vriendskap aanknoop met die beroemde Griekse skrywer George Katsimbalis, asook met die charismatiese diplomaat-digter George Seferis, wat verbonde was aan die Griekse ambassade in Pretoria en so in Suid-Afrika bekendheid verwerf het.

Hoewel die wêreld sedert die 1960’s bewus geword het van die rykdom van skeepsmagnate soos Aristoteles Onassis en Stavros Niarchos met hul uitspattige lewenstyl en opspraakwekkende huwelike en egskeidings, het Kolonaki ’n nogal konserwatiewe afsydigheid behou teenoor dié soort flambojante vertoon. Dit was veral belangrik om nie “in die koerante” te verskyn nie, en beslis nie oor skandalige verhoudings nie. In hierdie milieu sou George Lanaras uitstyg tot ’n hoogs gerekende skeepseienaar, maar bekend as een wat nooit sy basis in Griekeland verruil het vir ’n ander land nie, soos Argentinië in Onassis se geval, of Amerika of Engeland soos baie ander Griekse skeepsmagnate wel gedoen het.

Hoewel Kolonaki baie oorlogsontberinge gespaar was, het van die seuns tog in die oorloë gesneuwel, en het van die ou, gevestigde families hulle in finansiële moeilikheid bevind. Kolonaki het egter ’n duidelike kultuur gehad: die verlede is die verlede, dis die toekoms wat tel.

Dit was ook die leuse van George Lanaras. Hy het aan die Universiteit van Athene gestudeer om hom as chemikus te bekwaam sodat hy in die ou familiesaak opgeneem kon word. Lanaras (ook die stamwoord van “linne” in Grieks) was so deel van die tekstielbedryf dat die saak danksy die versamelde kundigheid ná die oorlog weer op die been gebring kon word, en kort voor lank kon die groot fabrieke weer produseer.

Dit was deur hierdie doelgerigtheid om eerder te ontwikkel en standaarde te herstel as om die verlede op te haal dat beide Elita en haar sussie, Martha, wat drie jaar ná Elita gebore is, as klein kinders nooit gehoor het van die swaarkry in die oorlogsjare nie. Hulle was ook onbewus van die verskriklike omstandighede waarin hul grootouers hulle in Kolonaki kom vestig het. Eers later sou hulle uitvind dat hulle afstammelinge is van die luisterryke Philike Etairia (Vriende van die Gemeenskap), die beweging wat algemeen aanvaar word as die aanstigters van die Griekse Revolusie van 1821, wat gesien word as die begin van die stryd om Griekse onafhanklikheid van Turkye te verkry.

Aan Elita het die wete dat sy afstam van die Philike, soos dit in die volksmond genoem word, ’n besondere gevoel van trots gegee. Sy het in haar grootwordjare geglo dat dit haar “Grieksheid” gedefinieer het. Sy en Martha het graag na stories oor die Philike geluister en ook oorvertel: “Ons kom van hulle, die Philike Etairia.”

Sedert antieke tye word die Griekse geskiedenis gekenmerk deur ’n voortdurende verskuiwing in die eienaarskap van stadstate, eilande, kleiner gemeenskappe en golwe van migrasie en emigrasie. So het ’n diaspora van Griekse gemeenskappe in verskeie Westerse sowel as Oosterse lande ontstaan. Griekse handelaars het dikwels na die groter handelsroetes getrek, want Athene was slegs ’n gehuggie gemeet met die florerende stede in Europa en die Midde-Ooste. Groot Griekse enklaves het dus oraloor ontstaan, maar het deur die eeue Grieks gebly, hoofsaaklik vanweë die Grieks-Ortodokse geloof en die Griekse moedertaal.

In die veertiende eeu het die Ottomaanse Ryk (gesetel in hedendaagse Turkye) Europa begin binneval, en teen die vyftiende eeu het hierdie invalle die Grieksbeheerde stede en gebiede bereik. Deur talle strooptogte en veldslae is ’n wydverspreide Turkse oorheersing gevestig oor die Griekse diaspora in lande soos Bulgarye, Klein-Asië en die eilande rondom die Griekse vasteland. Vier eeue later het die Turkse oorheersing van die Griekse gemeenskappe gelei tot die Griekse Onafhanklikheidstryd, wat gevloei het uit die groeiende versugting van groepe soos die Philike Etairia.

Dié beweging is in 1814 in Odessa gestig deur ’n aantal Griekse patriotte wat reeds geslagte lank in die diaspora aan die kus van die Swartsee in Bulgarye onder Turkse heerskappy gewoon het. In 1821, toe die Philike Etairia-held Alexander Ypsilantis die Turke in Roemenië met agthonderd man aangeval het, het die Onafhanklikheidstryd inderwaarheid begin. Ypsilantis het ’n verpletterende nederlaag gely, maar dwarsoor Griekeland het insurgente weer gemobiliseer, en die verset sou uiteindelik ses bloedige jare duur.

Die Philike se roem het bly voortleef in vele verhale, veral dié oor die krygsheld Theodore Kolokotronis, ’n Griekse stamhoof uit die Peloponnesiese gebied. Sy skouspelagtige en wrede oorwinning in Nauplion het verseker dat die Philike Etairia ’n ereplek in die Griekse geskiedenis gekry het. Of Tony, Elita se toekomstige man uit die Colocotronis-stam, werklik ’n nasaat van Theodore Kolokotronis was, is nie heeltemal seker nie, maar dit het ’n luisterryke naam in Griekeland gebly.

Ná die Onafhanklikheidstryd het Griekeland in 1930 ’n monargie geword en nasionale eenheid begin nastreef. Dit het bekend gestaan as die Megali Idea (die Groot Idee), en daarvolgens sou die Griekse taal, geskiedenis en veral geloof weer in Griekssprekende gebiede bevorder word. So het baie groepe in die diaspora, soos die Bulgare, Albaniërs, Serwiërs, Jode en ook Turke, hulself in hul etniese tale as Grieks voorgestel en getrou gebly aan die Griekse strewes.

Elita se grootouers aan moederskant, Menelaos en Martha Zotiadis, was nasate van die Philike wat in Bulgarye gevestig was (Martha se familie het oorspronklik van Anatolië gekom). Hulle het mekaar in Burgas, die Bulgaarse stad aan die Swartsee, ontmoet. Menelaos was ’n gesiene handelaar in onder meer chemikalieë, en Martha, hoog geleerd in die filosofie, was veral lief vir die letterkunde. Hulle was deel van die Griekse elite aan daardie kus, die mense wat die toon aangegee het in die stad se kulturele lewe. Dit word in die familie oorvertel dat Martha ’n gereëlde huwelik met Menelaos moes aanvaar omdat haar ouers nie wou toelaat dat sy met haar geliefde, ’n gebore Bulgaar maar waarskynlik ’n Moslem, moes trou nie. Menelaos, hoewel nie aantreklik nie, was darem Grieks, en volgens die norme van die tyd het Martha ingestem om met dié slim en welvarende man te trou.

Teen die einde van die Eerste Wêreldoorlog het Griekeland toegetree aan die kant van die Geallieerde Magte, en met hul hulp kon die Turkse juk uiteindelik afgewerp word. Turkse gebiede is aan Griekeland toegeken, en teen 1920 is begin met ’n reeks opspraakwekkende volksverskuiwings waarin meer as ’n miljoen Grieke in Turkse gebiede, waaronder Bulgarye, gerepatrieer is na Griekeland, terwyl Turke in Griekeland na Turkse gebiede gerepatrieer is.

’n Honderd jaar ná die Philike Etairia die revolusie teen die Turkse oorheersing aangestig het, is die jong Zotiadis-paartjie se verblyf in Burgas dus dramaties kortgeknip. Hulle moes ook “teruggaan” na Griekeland, ondanks die feit dat die Zotiadisse al geslagte lank in Bulgarye gewoon en dit as hul vaderland geken het. Soos derduisende ander families is hulle in bote na Thessalonika geneem.

Dié massaverskuiwing het onmenslike ontwrigting veroorsaak. Menelaos en Martha, gewoond aan ’n luukse lewe in Burgas, kon min van hul besittings saamneem. Hulle het in 1926 in Thessalonika aangekom, tussen sowat een en ’n half miljoen ander Griekse vlugtelinge, in hul onbekende vaderland met sy eie skraal bevolking van vyf miljoen mense.

Sommige van die terugkerendes kon beswaarlik Grieks praat, en moes met slegs hul klere aan ’n nuwe lewe probeer skep. Te midde van dié verwarring, waar siektes, ontbering en hongersnood hoogty gevier het, het Menelaos nie gras onder sy voete laat groei nie en gou ’n besigheid gevestig. Hul oudste dogter, Niki, is spoedig gebore, en kort daarna Helen, wat hulle dadelik Nitsa genoem het.

Menelaos, blykbaar altyd kontroversieel in sy opvattinge, was benewens sakeman ook ’n bekende en dikwels omstrede skrywer van politieke artikels. Skaars vyftien jaar ná hul aankoms in Griekeland het sy neiging om polemiese artikels te skryf hom duur te staan gekom. Tydens die Duitse besetting in die Tweede Wêreldoorlog het Menelaos, toe reeds goed gevestig in Thessalonika, die Duitse okkupeerders vreesloos gekritiseer. Toe dié hom wou vervolg, moes die gesin vinnig padgee. In 1941 het hy, Martha en hul twee jong dogters met beperkte bagasie plek gekry op ’n boot na Athene. Die res van hul besittings sou later op ’n ander boot volg.

Met hul aankoms in die hawestad Piraeus het die Zotiadisse hulle opnuut midde-in ’n verhongerde, versukkelde mensemassa bevind. Hierdie keer het die vlugtelinge uit die noordelike dele van Griekeland gekom om aan die Duitse tirannie te ontsnap. Die wemelende Piraeus het gedien as afspringplek na Athene, waar die vlugtelinge gehoop het om werk en ’n heenkome te vind.

In Athene het plakkerskampe oral, onder lapskerms of bome, op en langs sypaadjies en in stegies, verrys. Skole is in die strate gevestig, en hongersnood het mense gedryf tot onderhandeling met die Duitse soldate, wat gelei het tot verbitterde onderlinge verhoudings.

Die twee Zotiadis-dogters moes ook in die straat skoolgaan, maar die gesin kon spoedig by familie in Athene tuisgaan. Niki onthou duidelik hoe kinders uit alle klasse saam in die strate gesit en somme doen het, en hoe arm en ryk grootliks gelyk gestel is deur die ontbering van die oorlogstyd.

Menelaos met sy onblusbare lewensdrif het gou weer ’n sakebedryf aan die gang gekry, en hy het selfs ’n plek gevind waar sy gesin hulle kon vestig. Toe tref ’n verskriklike slag die Zotiadisse: al hul besittings word verwoes toe die vragskip uit Thessalonika in die hawe van Piraeus in ’n yslike ontploffing die lug ingeskiet word. Al hul aardse besittings was daarmee heen – al die waardevolle antieke meubels, erfgoed, boeke en skilderye.

Martha, gewoond aan ’n baie formele lewenstyl, het nietemin haar huishouding ingerig volgens die beste standaarde moontlik. Sy het boeke in die hande gekry en gesorg dat haar dogters ’n goeie opvoeding kry, en waar daar nog teaters oop was, het hulle die opvoerings bygewoon. Sy het ook seker gemaak dat die twee dogters elegante maniere sou hê: die tafel moes altyd volledig gedek word, lemoene moes by wyse van spreke reg afgeskil word, en gaste moes korrek voorgestel word. Hoe skraal die middele ook al was, volgens Martha moes die beste standaarde gehandhaaf word.

Menelaos kon geen tyd aan die verliese van die verlede wy nie, maar moes omsien dat sy vrou en kinders versorg word. En heel voorspelbaar het hy weer begin om politieke artikels te skryf vir enige publikasie wat dit sou plaas.

Nitsa, ’n fynbesnaarde kind, het ondanks die moeilike omstandighede ’n goeie skoling ontvang, en sy was gou vlot in Grieks, Frans en Engels. Teen die tyd dat sy haar held, George Lanaras, ontmoet het, was sy ’n aantreklike, goed versorgde en modieus geklede jong meisie. En ook baie welaf.