Читать книгу Opieka logopedyczna nad mową dziecka - Małgorzata Kitlińska-Król - Страница 10

Zaprezentowane wcześniej modele opieki logopedycznej swe założenia głównie czerpały z praktycznych doświadczeń. W systemie zaproponowanym przez L. Kaczmarka wyraźnie widoczne jest łączenie treści wynikających z praktyki logopedycznej z osiągnięciami teoretycznymi współczesnej logopedii.

Innym przykładem praktycznego odniesienia teorii logopedii jest ogólny system usuwania zaburzeń mowy, funkcjonujący pod nazwą „system logoterapii S-E-I” skonstruowany przez Krystynę Błachnio w 1987 roku. Owa autorka syndromowość i systemowość w logopedii uznała za podstawowe podejście diagnostyczno-terapeutyczne i profilaktyczne w zakresie zaburzeń mowy. Wieloletnia praca badawcza pozwoliła jej na pozytywną weryfikację zarówno kliniczną jak i teoretyczną klasycznego podejścia logopedycznego, a więc i postrzegania syndromowo-systemowego. W oparciu o powyższe wnioski w książce „Vademecum logopedyczne” z 2001 roku autorka ta nazwę opracowanego przez nią modelu terapii logopedycznej uzupełnia określeniem holistyczny, gdyż taki jest on w swej istocie od początku.

Na podstawy holistycznej koncepcji systemu logoterapii S-E-I złożyły się wybrane zagadnienia z obszaru nauk, z których dorobku logopedia korzysta. Poniżej przedstawione zostały zasadnicze przesłanki naukowe i ich zastosowanie 102.

Wymienione powyżej w zarysie naukowe podstawy systemu S-E-I świadczą o systemowości, kompleksowości i holistyczności koncepcji, która obejmuje:

– pacjenta i logopedę w interakcjach słownych i pozasłownych,

– proces nauczania – uczenia się pożądanych zachowań językowych,

– współczynniki: cele, treści, metody, zasady, formy, środki dydaktyczne, bazę materialną oraz czynniki (egzo- i endogenne) determinujące103.

Podejście logopedyczne, które uwzględnia wnikliwą analizę syndromu zaburzeń mowy (a nie tylko opis izolowanych elementów na przykład artykulacyjnych), stwarza pełniejsze – holistyczne spojrzenie diagnostyczne i terapeutyczne.

Krystyna Błachnio zauważa, iż analiza syndromowa w logopedii (wydzielenie symptomu podstawowego – lingwistycznego i symptomów pozostałych) ułatwia logopedzie nie tylko obserwację, analizę i opis symptomów występujących u pacjenta, ale również pozwala na wybór właściwych konsultacji specjalistycznych (badania dodatkowe). Logopeda w holistycznym podejściu do diagnozy powinien rozważyć, po wyodrębnieniu podstawowego symptomu lingwistycznego, symptomy towarzyszące:

− symptom psychologiczny (np. nadpobudliwość psychomotoryczna, apatia, osłabiona pamięć, brak koncentracji uwagi),

− symptom ortodontyczny (np. zaburzenia zębowo-twarzowo-szczękowe),

− symptom pediatryczny (np. zaburzenia psychofizyczne uwarunkowane różnymi czynnikami),

− symptom neurologiczny (np. zmiany organiczne mózgu, dystonia wegetatywna, niedojrzałość tkanki nerwowej),

− symptom otolaryngologiczno-foniatryczny (np. nieprawidłowości anatomiczno-funkcjonalne nosa, uszu, gardła, krtani).

Po dokonaniu analizy występowania złożonego zestawu symptomów obocznych logopeda jest w stanie zaplanować odpowiednie typy działań, które będą niwelować deficyty związane z zaburzeniami mowy, a także harmonijnie oddziaływać na całą osobowość pacjenta.

Stosując w logopedii, zaproponowane przez K. Błachnio, podejście systemowo-sydromowo-kompleksowe postrzegamy ją, jako:

− proces,

− specyficzną dydaktykę języka,

− system o współczynnikach S-E-I, w którym:

S – to spontaniczność zachowań językowych i pozajęzykowych pacjenta logopedycznego, stymulowana metodycznie na kolejnych etapach logoterapii104, służąca kreatywności językowej oraz sprzyjająca odpowiedniej postawie emocjonalnej i intelektualnej;

E – to emocjonalność, która ujmowana jest, jako wyzwolenie pozytywnych reakcji emocjonalnych: w kontaktach z logopedą, z materiałem dydaktycznym (metody, formy, środki), a także w relacjach z szerokim środowiskiem – personel placówki leczniczej, rodzina, rówieśnicy (⇒ obniżenie napięcia psychicznego, zwiększenie motywacji do ćwiczeń, poprawa koncentracji uwagi, pamięci, spostrzegania);

I – to intelektualność, postrzegana, jako odwoływanie się do sfery umysłowej pacjenta w celu optymalnego przyswojenia i zapamiętania przez niego materiału językowego, wyzwolenia kreatywności językowej, ukształtowaniu umiejętności i nawyków motoryki narządów mowy105.

Wyżej wymienione trzy podstawowe współczynniki logoterapii nie występują w izolacji, ale znakomicie się uzupełniają. Składnikami S, E, I nasycone są wszystkie elementy holistycznego systemu dydaktycznego logoterapii (tzn. treści i środki dydaktyczne oraz relaksacyjne, metody, formy, etapy). Wszystko to tworzy funkcjonalną strukturę logoterapii.

Wyrazem graficznym ogólnego algorytmu logoterapii jest model kolisty, który przedstawia zależność pomiędzy procesem logopedycznym, a stanem mowy. K. Błachnio prezentuje w ten sposób wpływ dydaktyki logopedycznej (cztery etapy logoterapii ze stosownie dobranymi grupami działań) na zmiany dokonujące się w stanie mowy osoby z jej zaburzeniami. Pacjent stopniowo przechodzi od objawów patologii (defektów i deficytów mowy) do nowych umiejętności i nawyków językowych oraz pozajęzykowych, aby w końcowym rezultacie zbliżyć się do normy (uzusu) lub ją osiągnąć.

Rycina 1. Model kolisty stosunku procesu logopedycznego do stanu mowy.

Legenda:

OWI – OGNIWO WZORCOWE IZOLOWANE

OKI – OGNIWO KONTROLNE IZOLOWANE

OWK – OGNIWO WZORCOWE KONTEKSTOWE

OKK – OGNIWO KONTROLNE KONTEKSTOWE

OPS – OGNIWO POMOCY SPECJALNEJ

Źródło: K. Błachnio: Vademecum logopedyczne. Poznań 2001, s. 103.

Osoba, u której występują zaburzenia komunikacji językowej w pierwszym etapie logoterapii poddawana jest rozpoznającym jej stan mowy. Przeprowadza się więc: obserwację, anamnezę, badanie mowy, badanie dodatkowe by uzyskać pełną diagnozę. Ta z kolei pozwala na rozpoczęcie etapu uczulania, czyli prezentację izolowanych i ich reprodukcję. Pacjent zostaje „wyposażony” w nową umiejętność dotyczącą realizacji dźwięków mowy. Umiejętność tę rozwija podczas dalszej pracy logopedycznej – etap utrwalania – automatyzując i włączając wypracowaną formę językową (i niejęzykową) do kontekstu. Wówczas umiejętność staje się nawykiem, a stan mowy ulega wyraźnej poprawie. Ostatni etap ekspresji kontrolnej dotyczy sprawdzenia skuteczności zastosowanej metodyki usuwania zaburzeń mowy w przypadku konkretnej jednostki. Ustąpienie w toku logoterapii nieprawidłowości mówienia lub rozumienia i osiągnięcia normy pozwala zakończyć terapię.