Читать книгу Opieka logopedyczna nad mową dziecka - Małgorzata Kitlińska-Król - Страница 4

Logopedia postrzegana, jako dyscyplina naukowa uprawiana teoretycznie i praktycznie, funkcjonuje w Polsce stosunkowo niedługo. Jej rozkwit nastąpił w latach sześćdziesiątych XX wieku, gdy za sprawą profesora Leona Kaczmarka, czołowego przedstawiciela tejże dyscypliny, zaczęło ukazywać się specjalistyczne pismo „Logopedia” (od 1960 roku). W roku 1963 w Lublinie powstało Polskie Towarzystwo Logopedyczne, którego celem było (i nadal jest) popularyzowanie wyników badań z zakresu patologii mowy. Również dzięki staraniom Leona Kaczmarka powołano przy Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie studium logopedyczne, z którego w 1972 r. wyszli pierwsi absolwenci z dyplomami.

Obecnie logopedia zajmuje wśród innych nauk istotne, jednak trudne do jednoznacznego określenia miejsce. Trudność sprecyzowania jej lokalizacji na arenie dyscyplin naukowych wynika z kilku przesłanek, a to między innymi z:

− wielości definicji samej dyscypliny,

− niejednoznacznego wyznaczania jej przedmiotu i zakresu badawczego,

− stosowania bogatej, wieloznacznej terminologii i metodologii badawczej, często zaczerpniętej z innych dziedzin nauki,

− silnego związku, a tym samym wpływu, podstawowych dyscyplin naukowych, z których wywodzą się logopedzi.

Do powstania logopedii przyczynili się zarówno lekarze, jak i pedagodzy, językoznawcy, a także fizycy, biolodzy i neurobiolodzy, neuropsychologowie, czy akustycy. Lista specjalistów jest bardzo bogata, a współcześnie stale uzupełniana o nowe profesje (na przykład informatyków, programistów, mikrobiologów), które w znaczący sposób przyczyniają się do jej skuteczności i efektywności oddziaływań.

Logopedia, gr. „logos” – słowo, mowa; „paideia” – wychowanie; ang. logopedios, speech therapy, speech correction; franc. logopedie, orthophonie, niem. Logopädie, Rehabilitationspädagogik für Sprachgeschädigte, Logopedie.

W zasadzie od początku istnienia logopedii trwa spór o jej przynależność i miejsce wśród innych nauk. W Europie i Polsce znane są zasadniczo trzy koncepcje teoretyczne logopedii i praktycznie wszystkie jej kierunki można ulokować w jednej z grup definicji traktujących logopedię, jako:

1. naukę medyczną –

Tak definiuje ją E. Fröschels2. W Polsce za tym poglądem opowiedział się T. Bardadin, który pisze, że „logopedia to dział medycyny zajmujący się badaniem prawidłowego rozwoju mowy i zapobieganiem powstawania jej wad i ich leczeniem”3.

W tym ujęciu przedmiotem badań logopedii są zaburzenia mowy.

2. naukę głównie pedagogiczną –

Autorzy tej koncepcji stanowią najliczniejszą grupę. Zdaniem Ireny Styczek „Logopedia jest nauką o kształtowaniu prawidłowej mowy, usuwaniu wad mowy oraz nauczaniu w wypadku jej braku lub utraty”4. Swe zadania spełnia za pomocą metod pedagogicznych korzystając z osiągnięć językoznawstwa, fonetyki, foniatrii, psychologii i innych dziedzin. To zdaniem autorki decyduje, iż powinno się traktować logopedię, jako odrębną dyscyplinę pedagogiczną5. Podobne podejście prezentuje L. Edelsberger, M. Sovak6. Genowefa Demel logopedię definiuje, jako dział pedagogiki opierając swoje stwierdzenie na fakcie wypełniania swych funkcji za pomocą metod pedagogicznych. Podaje, że jest to nauka, która tłumaczy odstępstwa od normy, w rozwoju mowy, zajmuje się etiologią i patogenezą zaburzeń mowy, ich rozpoznawaniem (diagnostyka logopedyczna) i zapobieganiem (profilaktyka logopedyczna), a także usuwaniem wad i zaburzeń mowy (terapia logopedyczna)7.

Część autorów takich jak M. Szymczak, W. Pisarek definiują logopedię, jako dział pedagogiki specjalnej8. Jako subdyscyplinę tejże pedagogiki specjalnej postrzegają logopedię A. Mieszkowa, E. Olszyńska, J. Surowaniec. I tak J. Surowaniec proponuje następującą definicję: „logopedia – samodzielna nauka pedagogiczna, to nauka o zaburzeniach mowy, sposobach zapobiegania ich powstawaniu i metodach postępowania korekcyjnego”9. W tak określonej nauce wymieniony autor wyróżnia następujące jej działy10:

− logopedię wieku rozwojowego (w tym logopedię wieku dziecięcego, logopedię wieku przedszkolnego, logopedię wieku szkolnego),

− logopedię wieku dojrzałego,

− oligofrenologopedię,

− surdologopedię,

3. samodzielną naukę –

pogląd ten zrodził się w ośrodku lubelskim, nieco wcześniej wskazującym na logopedię, jako dział językoznawstwa stosowanego11. L. Kaczmarek w artykule „O polskiej logopedii” napisał, iż „logopedia jest dyscypliną samodzielną multiinterdyscyplinarną, a jako taka stanowi część składową bloku humanistyczno-biologicznego”12.

Według słownikowego hasła, opracowanego przez K. Polańskiego, logopedia jako odrębna dyscyplina zaczęła kształtować się w XX wieku13. Autor ten zwraca uwagę na interdyscyplinarny charakter logopedii podkreślając, iż korzysta ona z osiągnięć pedagogiki, językoznawstwa, psychologii, filozofii, psychiatrii i neurologii. Tę interdyscyplinarność należy rozumieć – podkreśla K. Polański – jako scalanie pewnych elementów nauk pogranicznych, a nie utożsamianie się logopedii z nimi. Nie jest to także zawłaszczanie obszarów tych dyscyplin.

Uznając logopedię za samodzielną dyscyplinę naukową L. Kaczmarek wskazał na podwaliny holistycznej koncepcji tej dziedziny naukowej, jak też i na jej znaczenie praktyczne. Działalność teoretyczna i praktyczna to dwa nierozłączne, komplementarne obszary dyscypliny. Logopedia zajmuje się badaniem wszystkich aspektów mowy: embriologicznych, patologicznych, społecznych i artystycznych oraz integracją wyników badań dyscyplin zajmujących się mową.

Zatem aspekt naukowy, tak pojmowanej logopedii, obejmuje kilka działów:

− teorię mowy,

− embriologię mowy, tj. kształtowanie się mowy w ontogenezie,

− nauczanie dzieci z różnymi deficytami: słuchu, umysłowym, ośrodkowego układu nerwowego,

− językowe porozumiewanie się głuchoniewidomych,

− słuchowa i wzrokowa percepcja wypowiedzi słownych oraz wzrokowa i czuciowa pisanych,

− fonetyka i artykulacja, akustyczna, audytywna i wizualna,

− patologia mowy – zaburzenia porozumiewania się językowego, słownego i pisemnego oraz ich usuwanie,

− kultura żywego słowa14.

Z punktu widzenia praktycznej służby społecznej do niedawna wyodrębniano (za sprawą pomysłodawcy L. Kaczmarka15) w logopedii następujące specjalizacje zawodowe:

• logopedię wychowawczą – zapobieganie zaburzeniom mowy i głosu przez stosowne kształtowanie mowy u dzieci,

• logopedię korekcyjną – usuwanie zaburzeń mowy, głosu oraz pisania i czytania,

• surdologopedię – nauczanie mowy głuchych, niedosłyszących i głuchoniemych,

• logopedię artystyczną – kształtowanie mowy rozumiane, jako podnoszenie kultury żywego słowa: potocznego, publicystycznego, artystycznego16.

Nie należy jednak traktować powyższego zestawienia, jako sztywnego zaszeregowania. Treści poszczególnych specjalizacji zawodowych przenikają się wzajemnie, a różnorodność form i metod pracy pedagogicznej (ale także psychologicznej i lingwistycznej) nie zawęża działalności specjalistów do jednego kierunku pedagogicznego.

Przegląd definicji „logopedii” dokonany w ujęciu trzech głównych koncepcji teoretycznych, traktujących ją, jako naukę medyczną (paramedyczną), pedagogiczną bądź samodzielną (holistyczną) unaocznia fakt stale aktualnej dyskusji o miejsce logopedii na arenie nauki. Wielu badaczy stwierdza fakt wyraźnego przechodzenia logopedii z fazy przednaukowej (jeszcze w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku stawiane było pytanie czy logopedia jest nauką, czy też sztuką?) do fazy teoretycznych założeń i rozstrzygnięć. Stanisław Grabias17 potwierdza, iż w ciągu ostatnich kilku lat sytuacja w polskich badaniach nad zaburzeniami mowy zmieniła się diametralnie. Powstały gruntowe prace dotyczące głuchoty18, zaburzeń związanych z uszkodzeniami mózgu19, opracowania poświęcone dyslalii, autyzmowi, czy trudnościom w czytaniu i pisaniu20. Prace te potwierdzają naukowy charakter logopedii, jako nauki stosowanej, empirycznej, przedstawiają cele diagnostyczne i prognostyczne. Prócz tego dyscyplina ta powinna podejmować próby formułowania również celów anagnostycznych – udzielać odpowiedzi na pytanie: jak interesujące zjawiska kształtowały się dawniej? Stanisław Grabias pisze, iż takich prac jeszcze nie podjęto, jednak i tę lukę polscy badacze z pewnością wypełnią21.

Spór o przynależność logopedii do określonej kategorii nauk trwa nadal. By zgłębiać zagadnienia z kręgu swoich zainteresowań, logopedia sięga po wiedzę z obszaru eksploracji naukowych różnych dyscyplin, co nie oznacza, że wiedza ta służy tylko logopedii i powstaje na jej użytek. Interdyscyplinarny charakter logopedii sprawia, iż także dzisiaj trudno o jednomyślność, co do jej miejsca, przedmiotu i zakresu zainteresowań.