Читать книгу Opieka logopedyczna nad mową dziecka - Małgorzata Kitlińska-Król - Страница 8

Polski system opieki logopedycznej trudno jednoznacznie zakwalifikować, do któregoś z współcześnie funkcjonujących w świecie instytucjonalnych modeli. Wyróżnić można system:

− scentralizowany – funkcjonujący w dużych zespołach diagnostycznych i rehabilitacyjnych w ramach jednej instytucji, będącej przykładem tezy o kompleksowej ocenie (diagnozie) i interdyscyplinarnych działaniach dydaktycznych. Wielospecjalistyczny skład zespołu (analizującego oddzielnie aspekt medyczny i aspekt lingwistyczno-logopedyczny) jest warunkowany przekonaniem o potrzebie kompleksowego podejścia do zagadnień usuwania zaburzeń mowy obejmującego leczenie, dydaktykę i socjalizację,

− zdecentralizowany – funkcjonuje w oparciu o działalność oddzielnych poradni o różnym profilu (odmiennych specjalizacjach), które włączone są w proces pełnej rehabilitacji, lecz na innych zasadach niż w modelu scentralizowanym60.

Odnosząc polską opieką logopedyczną do zaprezentowanych modeli, można dostrzec pewne analogie. Poradnie psychologiczno-pedagogiczne, publiczne poradnie specjalistyczne funkcjonujące w obrębie resortu oświaty mogą być przykładem scentralizowanego modelu służby logopedycznej61.

Elementy funkcjonowania zdecentralizowanego modelu opieki logopedycznej w naszym kraju można poszukiwać w placówkach powołanych do świadczenia opieki zdrowotnej, w tym opieki nad komunikacją językową dzieci i dorosłych, w resorcie zdrowia. To tu odnajdziemy specjalistyczne poradnie: foniatryczne, laryngologiczne, psychiatryczne, audiologiczne czy stomatologiczne i inne, które świadczą swe usługi w wąskiej dziedzinie. Często zdarza się, iż zatrudnieni tam specjaliści dostrzegają problem pacjenta przez pryzmat wąskiej dyscypliny specjalności, co nie służy pełnej i skutecznej diagnozie, a w konsekwencji terapii.

Struktura polskiego systemu opieki logopedycznej uwzględnia rozdział jego ogniw pomiędzy dwa resorty: zdrowia i edukacji narodowej. G. Jastrzębowska stwierdza, iż opiera się on głównie na działalności poradni psychologiczno-pedagogicznych, w których zatrudnia się absolwentów podyplomowych studiów logopedycznych. Cały ciężar pomocy dzieciom z wadami mowy spoczywa na tychże poradniach i rodzicach. Poradnie psychologiczno-pedagogiczne maja obowiązek:

− czuwać nad całością pracy logopedycznej w przedszkolach i szkołach,

− zapewniać im pomoc o charakterze diagnostycznym, terapeutycznym i instruktażowym62.

W wchodzącym do realizacji 1.02.2011 r. Rozporządzeniu MEN dotyczącym zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych specjalistycznych, wskazane są ogólne i szczegółowe ich zadania. W dokumencie czytamy m.in., że powyższe placówki „…udzielają dzieciom i młodzieży pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz pomocy w wyborze kierunku kształcenia i zawodu, a także udzielają rodzicom i nauczycielom pomocy psychologiczno-pedagogicznej związanej z wychowywaniem i kształceniem dzieci i młodzieży.

Do zadań poradni należy w szczególności:

1. Diagnozowanie poziomu rozwoju, potrzeb i możliwości oraz zaburzeń rozwojowych i zachowań dysfunkcyjnych dzieci i młodzieży, w tym:

a) predyspozycji i uzdolnień,

b) przyczyn niepowodzeń edukacyjnych,

c) specyficznych trudności w uczeniu się.

2. Wspomaganie dzieci i młodzieży odpowiednio do ich potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych, w tym zwłaszcza dzieci i młodzieży:

– szczególnie uzdolnionych,

– niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie lub zagrożonych niedostosowaniem społecznym,

– ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się,

– z zaburzeniami komunikacji językowej,

– z chorobami przewlekłymi.

3. Prowadzenie terapii dzieci i młodzieży, w zależności od rozpoznanych potrzeb.

(…)

6. Pomoc rodzicom i nauczycielom w rozpoznawaniu i rozwijaniu indywidualnych możliwości, predyspozycji i uzdolnień dzieci i młodzieży.

(…)

8. Współpraca ze szkołami i placówkami w rozpoznawaniu u uczniów specyficznych trudności w uczeniu się, w tym ryzyka wystąpienia specyficznych trudności w uczeniu się u uczniów klas I-III szkoły podstawowej.

9. Współpraca z przedszkolami, szkołami i placówkami przy opracowywaniu i realizowaniu indywidualnych programów edukacyjno-terapeutycznych, (…) oraz planów działań wspierających, o których mowa w przepisach w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach.

10. Współpraca w udzielaniu i organizowaniu przez przedszkola, szkoły i placówki pomocy psychologiczno-pedagogicznej.

(…)

14. Udzielanie, we współpracy z placówkami doskonalenia nauczycieli, wsparcia merytorycznego nauczycielom, wychowawcom grup wychowawczych i specjalistom udzielającym pomocy psychologiczno-pedagogicznej w przedszkolach, szkołach i placówkach. (…)”63.

Wyraźnemu poszerzeniu funkcji, ale także ich uszczegółowieniu zakresowemu i treściowemu uległy zadania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych i specjalistycznych.

Pod względem merytorycznym wszystkie poradnie psychologiczno-pedagogiczne podlegają wojewódzkim władzom oświatowym, te zaś Ministerstwu Edukacji Narodowej, czyli najwyższej instancji systemu oświatowego. Drugim, istotnym w systemie typem poradni są poradnie foniatryczne (poradnie, gabinety logopedyczne) funkcjonujące przy szpitalach i przychodniach. Najczęściej jednak występują one w dużych miastach. Jednostki te finansowane są z Narodowego Funduszu Zdrowia i podlegają Ministerstwu Zdrowia. Logopedzi64 są więc zatrudniani w placówkach podległym wymienionym resortom. Od kandydatów na dwuletnie podyplomowe studia logopedyczne, wymaga się wykształcenia wyższego z zakresu jednej z dziedzin współpracujących z logopedią tj. pedagogiki, psychologii, filologii polskiej, medycyny. Absolwenci otrzymują dyplom logopedy, uprawniający do podjęcia pracy we wszystkich instytucjach i placówkach oświatowych, które potrzebują takich specjalistów oraz w placówkach zdrowia zajmujących się diagnozowaniem i terapią wszelkich zaburzeń mowy. Istnieje możliwość uzyskania kolejnych stopni specjalizacji zawodowej, jednak nie można w tej dziedzinie uzyskać tytułu naukowego.

Obowiązek opieki nad mową dziecka (zgodnie z wytycznymi i zarządzeniami wydanymi przez resort oświaty – szerzej o tych dokumentach w dalszej części rozdziału) spoczywa głównie na (oprócz poradni psychologiczno-pedagogicznych z logopedami) przedszkolach i rodzicach.

Opracowany w 1981 roku i wciąż aktualizowany program wychowania przedszkolnego (obecnie „Podstawa programowa wychowania przedszkolnego dla przedszkoli, oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych oraz innych form wychowania przedszkolnego” z dnia 23.12.2008 r., wcześniej „Podstawa programowa wychowania przedszkolnego dla przedszkoli i oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych” z dnia 26.02.2002 r.), zakłada prowadzenie przez nauczycieli szerokiej działalności profilaktycznej, podejmowanie działań stymulujących rozwój mowy dziecka, a jeśli wystąpi taka potrzeba to również kompensacyjnych i korygujących nieprawidłowości rozwojowe65.

Jak zauważa słusznie G. Jastrzębowska, władze oświatowe nie określiły w opracowanych dokumentach, w jakim stopniu i w jakim zakresie nauczyciel może i powinien angażować się w proces terapeutyczny dziecka z zaburzeniami mowy. Nie są też określone obowiązki nauczyciela wobec ucznia nieprawidłowo mówiącego w przypadku, gdy nauczyciel ten nie posiada odpowiednich kwalifikacji. Wytyczne ministerstwa nie precyzują, bowiem jego miejsca i roli w procesie opieki logopedycznej66.

Analizując główne założenia „Podstawy programowej wychowania przedszkolnego dla przedszkoli, oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych oraz innych form wychowania przedszkolnego” oraz „Podstawy programowej kształcenia ogólnego dla uczniów szkół podstawowych”67 można podjąć próbę wyznaczenia ogólnych kierunków pracy nauczyciela z dzieckiem. Dotyczą one między innymi:

− poznania poziomu rozwoju dziecka i wspierania go (wraz z rodzicami, specjalistami),

− promocji zdrowia,

− nauki poprawnego wypowiadania się,

− nauki podstaw czytania i pisania.

Zakres treści tematycznych realizowanych z dzieckiem, zależy od jego cech indywidualnych oraz poziomu funkcjonowania społecznego. Treści dobierane są zgodnie z zasadą stopniowania trudności, czyli poznania tego, co najbliższe dziecku, a następnie przechodzenie do zagadnień dalszych, mniej znanych, bądź zupełnie nieznanych.

Takie podejście powinno towarzyszyć każdemu nauczycielowi na kolejnych szczeblach systemu edukacyjnego, szczególnie zaś bliskie powinno być wychowawcom przedszkolnym, nauczycielom nauczania zintegrowanego oraz nauczycielom i wychowawcom pracującym z dzieckiem z różnymi deficytami rozwojowymi, często występującymi w postaci sprzężonej.

U. Parol twierdzi, iż konieczna jest współpraca nauczyciela z logopedą, rodzicami dziecka, grupą rówieśniczą (staje się często grupą terapeutyczną), gdyż tylko taki profil oddziaływania logopedycznego może:

− przeciwdziałać psychicznym i społecznym następstwom zaburzeń mowy,

− zmobilizuje i zmotywuje dziecko do podejmowania aktywności językowej w celu rozwijania mowy/niwelowania jej defektów,

− pozwolić na uzyskanie rzetelnej diagnozy dziecka i zrealizowanie kompleksowej terapii,

− praca zespołowa pozwala na dostrzeżenie dziecka w kręgu osób świadczących mu pomoc, a nie tylko zaburzenia, które u niego stwierdzamy lub podejrzewamy68.

O roli nauczyciela w przezwyciężaniu trudności, zapobieganiu zaburzeniom komunikacji językowej: mowy, czytania i pisania wspomina M. Przybysz-Piwkowa. Jej zdaniem efektem korzystania z badań logopedycznych winna być tak przebiegająca opieka logopedyczna nad dzieckiem i tak prowadzone jego wychowanie językowe, aby coraz mniej dzieci było potrzebujących logopedycznej (specjalistycznej) pomocy, co w rezultacie doprowadzi do wypierania patologii przez profilaktykę69.

Wszystkie wymienione instytucje (między innymi poradnie, przedszkola, szkoły) oraz osoby (na przykład dzieci, rodzice, nauczyciele, wychowawcy, logopedzi i inne ważne osoby z otoczenia dziecka oraz specjaliści różnych profesji) stanowią ogniwa systemu opieki logopedycznej w naszym kraju i precyzują jej ramy i jakość. Funkcjonowanie wspomnianych struktur systemu jest regulowane obowiązującymi normami prawnymi formułowanymi przez resort oświaty i opieki zdrowotnej. To wydane rozporządzenia określają zakres i poziom opieki nad rozwojem mowy dziecka, gdyż wyznaczając zadania, cele określają sposoby ich realizacji przez poszczególne składowe systemu.

Dokumentem regulującym działanie ogniw systemu opieki logopedycznej w obszarze oświaty było „Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 stycznia 2003 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach”. Zostanie ono zastąpione nowym Rozporządzeniem MEN z dnia 17.11.2010 roku w powyższej kwestii. To stosunkowo nowe rozporządzenie wprowadza (czas realizacji niektórych zmian zakłada się na rok szkolny 2012/2013 – § 33-§ 40) kilka dotychczas nie wdrażanych regulacji w porównaniu z obowiązującym wcześniej dokumentem z 7. 01.2003 roku70.

Pomoc psychologiczno-pedagogiczna, zagwarantowana rozporządzeniami dotyczy szerokiego spektrum problemów, na potrzeby niniejszej pracy skupiam się na zagadnieniach związanych z mową (w jej wszystkich aspektach). Tak więc owa pomoc polega między innymi na:

− diagnozowaniu środowiska ucznia,

− rozpoznawaniu potencjalnych możliwości oraz indywidualnych potrzeb ucznia i możliwości ich zaspokojenia,

− organizowaniu form pomocy psychologiczno-pedagogicznej,

− wspieraniu nauczycieli i rodziców w działaniach wyrównujących szanse edukacyjne ucznia,

− udzieleniu nauczycielom pomocy w dostosowaniu wymagań edukacyjnych, wynikających z realizowanych przez nich programów nauczania do indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych ucznia, u którego stwierdzono zaburzenia i odchylenia rozwojowe lub specyficzne trudności w uczeniu się, uniemożliwiające sprostowanie tym wymaganiom, itd.71.

Jak wynika z powyższych wyliczeń pomoc psychologiczno-pedagogiczna świadczona jest dziecku, ale także jego rodzinie i nauczycielom (środowisku ucznia). Działania dotyczą rozpoznawania możliwości, potrzeb każdego ucznia, a w konsekwencji wspierania jego rozwoju (uczeń wybitnie zdolny), organizowania różnych form pomocy psychologiczno-pedagogicznej (uczeń z rozpoznanymi trudnościami w nauce), czy podejmowania zabiegów wychowawczych i profilaktycznych. Zadania dotyczące udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej, realizowane są przez współpracujące z sobą podmioty72.

Jak czytamy w paragrafie 6.1 nowego Rozporządzenia z 2010 roku pomoc psychologiczno-pedagogiczna w szkole jest udzielana uczniom w formie:

− klas terapeutycznych,

− zajęć rozwijających uzdolnienia,

− zajęć dydaktyczno-wyrównawczych,

− zajęć specjalistycznych: korekcyjno-kompensacyjnych, logopedycznych, socjoterapeutycznych oraz innych zajęć o charakterze terapeutycznym, zajęć związanych z wyborem kierunku kształcenia i zawodu oraz planowaniem kształcenia i kariery zawodowej w przypadku uczniów gimnazjum i szkół ponadgimnazjalnych, porad i konsultacji73.

Natomiast w przedszkolu i placówce pomoc psychologiczno-pedagogiczna jest udzielana w szczególności w formie:

− zajęć specjalistycznych: korekcyjno-kompensacyjnych, logopedycznych, socjoterapeutycznych oraz innych zajęć o charakterze terapeutycznym,

− porad i konsultacji.

Dodatkowo powyższe zapisy, odnoszące się do szkoły i przedszkola, uzupełniane są podpunktami 3 i 4 paragrafu 6, gdzie wskazane są dodatkowe formy pomocy świadczone w powyższych placówkach, tj. pomoc psychologiczno-pedagogiczna jest udzielana:

− uczniom w formie zajęć rozwijających,

− rodzicom uczniów i nauczycielom w formie porad, konsultacji, warsztatów i szkoleń.

We wszystkich typach instytucji działających na rzecz dziecka istotne jest zastrzeżenie, iż objęcie ucznia/wychowanka zajęciami dydaktyczno-wychowawczymi, zajęciami specjalistycznymi, nauka w klasie wyrównawczej czy terapeutycznej wymaga zgody rodziców (prawnych opiekunów)74.

Zasady organizacyjne zajęć specjalistycznych (korekcyjno-kompensacyjnych, logopedycznych, socjoterapeutycznych) określają dokładnie, do których uczniów są one kierowane. Tak więc, „zajęcia logopedyczne organizuje się dla uczniów z zaburzeniami mowy, które powodują zakłócenia komunikacji językowej oraz utrudniają naukę; zajęcia prowadzą nauczyciele posiadający przygotowanie w zakresie logopedii lub logopedii szkolnej; liczba uczestników zajęć wynosi od 2 do 4 uczniów”75. Zajęcia korekcyjno-kompensacyjne i socjoterapeutyczne zasadniczo nie są przeznaczone dla dzieci z deficytami w zakresie funkcjonowania mowy. Ze względu na złożony charakter owych zaburzeń zdarza się, iż dzieci korzystają również z powyższych zajęć specjalistycznych. Przy zaburzeniach mowy, jako wtórne konsekwencje stwierdza się często trudności w uczeniu czy funkcjonowaniu społecznym.

Obowiązek organizowania pomocy psychologiczno-pedagogicznej na terenie przedszkola, szkoły lub placówki spoczywa na jej dyrektorze. Dyrektor więc, może zatrudnić, za zgodą organu prowadzącego, pedagoga, psychologa, logopedę, a także doradcę zawodowego. Każdy ze specjalistów ma określone zadania. Do obowiązków logopedy należy76:

− prowadzenie badań wstępnych, w celu ustalenia stanu mowy uczniów (werbalnej i pisanej),

− diagnozowanie logopedyczne i organizowanie pomocy logopedycznej,

− prowadzenie terapii logopedycznej indywidualnej i grupowej,

− organizowanie pomocy logopedycznej dla dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu (przy współpracy z pedagogami) nauczycielami prowadzącymi zajęcia korekcyjno-kompensacyjne,

− organizowanie i prowadzenie różnych form pomocy psychologiczno-pedagogicznej dla uczniów, rodziców i nauczycieli,

− podejmowanie działań z profilaktyki zaburzeń komunikacji językowej przy współpracy z najbliższym środowiskiem dziecka,

− wspieranie działań wychowawczych i profilaktycznych nauczycieli, wynikające z programu wychowawczego i profilaktyki.

Znajomość przepisów prawa oświatowego, ułatwia logopedzie, ale i również nauczycielowi, czy rodzicom, właściwe podejście do różnych, wielokroć bardzo trudnych i złożonych przypadków dzieci, jakie spotkamy w przedszkolu, szkole podstawowej czy placówce opiekuńczo-wychowawczej (bądź o innej). Logopedzie, jako specjaliście przypada tu szczególne zadanie, które łatwiej będzie mu wypełnić przy swobodzie poruszania się w przepisach. Skutecznie wówczas zaplanuje pracę z uczniami o różnych potrzebach rozwojowych, nawiąże pozytywne relacje z dzieckiem, rodzicami i nauczycielami, gdyż ma świadomość powierzonych mu zadań, ale także zdaje sobie sprawę, iż współdziałają z nim inne osoby/instytucje funkcjonujące w systemie opieki nad dzieckiem.

Oprócz przepisów oświatowych o pomocy, opiece nad dzieckiem i dorosłym, w tym opiece logopedycznej, traktują również takie dokumenty jak:

− Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej,

− będąca podstawą wszelkich działań na rzecz dziecka Ustawa o systemie oświaty z dnia 7 września 1991 r.,

− oraz przepisy wydane przez resort zdrowia.

W Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z dnia 16.07.1997) mamy zagwarantowane prawo do świadczeń opieki zdrowotnej. W artykule 68 pkt. 3 znajduje się informacja dotycząca obowiązku zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku. W kolejnym artykule 69 mamy zapis, iż osobom niepełnosprawnym udzielona jest pomoc w zabezpieczeniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej.

Ustawa o systemie oświaty z dnia 07.09.1991 r. (Dz. U. nr 6 poz. 6 z 2003 r.) daje prawo każdemu uczniowi w Polsce do nauki w tempie i programem dostosowanym do jego możliwości i potrzeb. Przepis ten dotyczy wszystkich dzieci, a więc także osób niepełnosprawnych, czy z zaburzeniami mowy.

Ważnym z punktu widzenia zasad organizacji opieki logopedycznej w Polsce jest Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie zakresu i organizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą z dnia 22 grudnia 2004 r. (Dz. U. z dnia 30.12.2004 r.). Rozporządzenie to określa zakres i organizację profilaktycznej opieki zdrowotnej dla uczniów do dziewiętnastego roku życia. Obejmuje ona:

– testy przesiewowe polegające na wstępnej identyfikacji odchyleń od normy rozwojowej,

– postępowanie diagnostyczne w przypadku dodatniego wyniku testu przesiewowego,

– profilaktyczne badania lekarskie (w zakresie indywidualnej oceny zdrowia i rozwoju uczniów, zdrowotnej gotowości szkolnej, kwalifikacji do programów rehabilitacyjnych, itd.),

– profilaktyczne badania stomatologiczne, profilaktykę próchnicy zębów i profilaktykę ortodontyczną) i inne77.

Rozporządzenie powyższe nakłada więc obowiązek, na osoby wymienione w § 4 tego dokumentu, (tj. lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, dentystę, pielęgniarkę) systematycznego diagnozowania ucznia i współpracy ze sobą. Każda z wymienionych osób prowadzi dokumentację ucznia, a pielęgniarka/higienistka szkolna współpracuje dodatkowo z pielęgniarką podstawowej opieki zdrowotnej, rodzicami, dyrektorem szkoły, radą pedagogiczną oraz organizacjami i instytucjami działającymi na rzecz dzieci młodzieży78.

Profilaktyczne działania na rzecz dzieci i młodzieży, choć, jak wynika z zapisu w powyższym Rozporządzeniu, układają się w logiczną całość współdziałających ze sobą osób w rzeczywistości niestety nie są realizowane. Braki finansowe i kadrowe uniemożliwiają prowadzenie przez resort zdrowia założonej profilaktyki zdrowotnej.

Podsumowując dotychczasowe rozważania na temat systemu opieki logopedycznej funkcjonującej w naszym kraju, wyraźny staje się podział na dwa współpracujące ze sobą obszary, skupiające:

− osoby (nauczyciele, logopedzi) i instytucje (poradnie psychologiczno-pedagogiczne, przedszkola, szkoły) funkcjonujące w resorcie oświaty,

− osoby (logopedzi, pediatrzy, inni specjaliści) i instytucje (poradnie foniatryczne, logopedyczne) funkcjonujące w resorcie zdrowia.

W pierwszym z obszarów świadczona jest pomoc logopedyczna głównie dzieciom w zakresie profilaktyki, stymulacji rozwoju mowy, korekcji deficytów wymowy i wad mowy, wyrównywania braków, opóźnień w umiejętnościach szkolnych takich jak: poprawne pisanie, czytanie.

Opieka logopedyczna udzielana przez osoby i instytucje znajdujące się w strukturach resortu zdrowia skierowana jest także do dzieci, ale głównie takich, u których występujące zaburzenia mowy wymagają specjalistycznej diagnostyki medycznej (na przykład laryngologicznej, audiologicznej, ortodontycznej itd.) i działań operacyjnych czy rehabilitacyjnych (w tym zaopatrzenia w sprzęt umożliwiający, ułatwiający komunikację językową na przykład aparat słuchowy i inne). W obszarze wpływów resortu zdrowia znajdują się również dzieci i młodzież, u których zaburzenia mowy sprzężone są z innymi jednostkami nozologicznymi na przykład choroby genetyczne, wrodzone defekty, choroby psychiczne, uszkodzenia po wypadkach i inne. Tu także opieką objęte są osoby dorosłe w zakresie podobnym do świadczonego dzieciom i młodzieży.

Ogólnie stwierdzić można, iż organizacja podstawowej opieki logopedycznej zależy od wieku osoby z zaburzeniami mowy, syndromu występujących u niej zaburzeń, a w następnej kolejności od możliwości kadrowych i finansowych danej instytucji.

Tę zaprezentowaną sieć opieki logopedycznej zasilają dodatkowo organizujące opiekę ambulatoryjną prywatne gabinety logopedyczne. W większych miastach organizowane są również specjalistyczne kolonie dla dzieci z zaburzeniami mowy na przykład dla dzieci z niedokształceniem mowy, z zaburzeniami słuchu, dla dzieci jąkających się lub dyslalicznych. Dobrymi rezultatami tego typu działań mogą poszczycić się placówki zlokalizowane na terenie Warszawy, Krakowa, Gdańska, Bydgoszczy, Szczecina, Łodzi czy Torunia. W wielu ośrodkach logopedycznych prowadzone są również turnusy terapeutyczno-wypoczynkowe dla całych rodzin wychowujących dziecko z zakłóceniami komunikacyjnymi. Ta forma opieki logopedycznej ma jednak charakter elitarny i okazjonalny.

Działalność profilaktyczna stanowi podstawę do podejmowania pracy naukowo-badawczej, ta z kolei wypracowując teoretyczne rozwiązania wspomaga i zasila nowatorskimi koncepcjami logopedów pracujących w terenie79.

Opieka/terapia logopedyczna, jak wskazuje prof. Adam Stankowski, pozostaje w niezaprzeczalnej łączności z terapią pedagogiczną. Dokonując syntez i przemyśleń dotyczących terapii pedagogicznej, podkreśla walory działalności logopedycznej80.

A. Stankowski stwierdza, iż „idea terapii pedagogicznej ziściła się w terapii logopedycznej. Logopedia, jako dyscyplina naukowa i dział pedagogiki specjalnej, już teraz jest przykładem czystej formy kompleksowo zorganizowanej terapii pedagogicznej. Gdybyśmy dysponowali umiejętnościami operacyjnymi w takim stopniu, w jakim dysponują nimi logopedzi w swoim warsztacie, to dynamika procesów, o jakich mowa, w sposób istotny przybrałaby na sile. Jednocześnie uważam, że organizacja warsztatu logopedycznego wraz z metodyką pracy logopedycznej, powinny stać się (przynajmniej w ogólnych zarysach) wzorem dla terapii pedagogicznej podejmowanej w działaniach pedagogiki specjalnej”.

Doniosłą rolę w popularyzowaniu wyników badań z zakresu patologii mowy, metod diagnozy i terapii, odgrywa powstałe w 1963 roku Polskie Towarzystwo Logopedyczne z siedzibą w Lublinie, które stawia sobie za cel:

– spopularyzowanie wyników badań z zakresu embriologii i patologii mowy oraz teorii językoznawczej,

– udzielanie pomocy w wykorzystaniu tych wyników w praktyce dla kształcenia mowy u dzieci nauczania mowy głuchych, usuwania wad mowy, pielęgnowania kultury słowa mówionego i śpiewanego.

Pierwszym przewodniczącym był profesor Leon Kaczmarek81. Zgodnie z zapisem w statucie „członkiem Polskiego Towarzystwa Logopedycznego może zostać każda pełnoletnia osoba, której na sercu leży kultura żywego języka polskiego, pielęgnowanie i krzewienie jej wśród dzieci i dorosłych”82.

Od 1991 roku (15 sierpnia) Polskie Towarzystwo Logopedyczne zostało przyjęte w poczet afiliowanych przy International Association of Logopedic & Phoniacticsn stowarzyszeń83. Z tego członkowstwa płyną istotne dla polskiej logopedii korzyści, między innymi:

− pełniejsza integracja krajowej logopedii z logopedią na świecie,

− możliwość uczestnictwa w międzynarodowych kongresach IALP,

− wymiana doświadczeń z badaczami problematyki komunikacji językowej na świecie,

− możliwość publikowania prac w czasopiśmie „Phoniatrica”.

Kolejnym niezwykle ważnym wydarzeniem dla członków PTL był fakt umieszczenia zawodu logopedy w Klasyfikacji Zawodów i Specjalności. Po wieloletnich staraniach PTL, w 1995 roku pod numer 24406 wpisano zawód logopedy wraz z jego specjalnościami. Polskie Towarzystwo Logopedyczne organizuje zjazdy (pierwszy odbył się w 1966 roku) o problematyce logopedycznej, na których swe referaty wygłaszają znane postacie świata nauki.

PTL współpracuje z organizacjami społecznymi i Towarzystwami działającymi na rzecz środowiska, w zakresie pomocy i opieki nad osobami niesłyszącymi i słabo słyszącymi. Taką współpracę podejmuje z Polskim Komitetem Audiofonologii. Organizacja ta została powołana w 1982 roku, afiliowana przy Międzynarodowym Biurze Audiofonologii. Zajmuje się inicjowaniem i koordynowaniem różnych prac badawczych, a także działań praktycznych na rzecz osób głuchych i niedosłyszących. Wydaje książki polskich i zagranicznych autorów, jak również cieszące się dużym uznaniem logopedów i nie tylko czasopismo „Audiofonologia”84.

Osoby z wadami słuchu (niesłyszące, słabosłyszące, z rozlicznymi w związku z tym zaburzeniami komunikacyjnymi, specjalistyczną pomoc mogą uzyskać w Poradniach Rehabilitacyjnych dla Dzieci i Młodzieży z Wadami Słuchu, które funkcjonują pod patronatem Polskiego Związku Głuchych i resortu zdrowia. Polski Związek głuchych odgrywa istotną rolę w rewalidacji osób głuchych i słabo słyszących, jego głównym celem jest wspieranie, reprezentowanie indywidualnych interesów niepełnosprawnych wobec władz oświatowych i państwowych.

Popularyzację wiedzy i doświadczeń naukowych podejmuje od 1997 roku prężnie działająca Sekcja Logopedyczna Towarzystwa Kultury Języka, której przewodniczy prof. dr hab. Halina Mierzejewska. Sekcja ta zrzesza logopedów i pracowników naukowych wielu ośrodków akademickich polski zainteresowanych działalnością naukowo-badawczą oraz problematyką kształcenia logopedów85. Podobną problematyką zajmuje się także Towarzystwo Naukowe Zaburzeń Słuchu, Głosu i Komunikacji Językowej. Obszar zainteresowań stanowią również zagadnienia związane z doskonaleniem zawodowym i problemami kształcenia logopedycznego. Naukowcy działający w Towarzystwie (powołane w 1996 roku) rozstrzygali między innymi problemy dotyczące klasyfikacji zaburzeń mowy, starali się określić niezbędne minimum programowe studiów logopedycznych, tak by możliwe było budowanie porównywalnych modeli kształcenia kadry logopedycznej86.

Interesującą inicjatywę podjęła prof. dr hab. Marta Bogdanowicz, inspiratorka i założycielka Polskiego Towarzystwa Dysleksji. Wychodząc naprzeciw problemom osób z zaburzeniami dyslektycznymi od 1986 roku organizowane są pod patronatem M. Bogdanowicz samodzielne konferencje naukowe tzw. Ogólnopolskie Kolokwia Gdańskie na temat „Trudności w czytaniu i pisaniu dzieci”. Spotkania te skupiają profesjonalistów nie tylko polskich, ale i zagranicznych, cieszą się wysoką oceną, pozwalają na wypracowanie ulepszonego, wieloaspektowego spojrzenia na dysleksję87.

Zbigniew Tarkowski był założycielem i pierwszym prezesem powołanej w 1991 roku w Lublinie Polskiej Fundacji Zaburzeń Mowy. Fundacja ta oprócz logopedów skupia również lekarzy i psychologów, rodziców i opiekunów oraz wiele innych osób, których łączy zainteresowanie problematyką zaburzeń mowy. Zasadniczym celem Fundacji jest opracowywanie nowych metod diagnozy i terapii osób z zaburzeniami mowy oraz rozwijanie różnych form opieki nad tymi osobami. Cele powyższe realizowane są poprzez:

− prowadzenie badań naukowych i wdrożeniowych,

− opracowywanie testów logopedycznych i psychologicznych, ich produkowanie i rozpowszechnianie,

− organizowanie i prowadzenie konferencji i sesji naukowych, organizowanie konkursów i odczytów,

− powoływanie i prowadzenie poradni dla osób z zaburzeniami mowy itd.

Fundacja konsekwentnie realizuje swoje założenia, ma na swoim koncie kilkanaście liczących się w gronie logopedów, publikacji, w tym testy, programy terapeutyczne, poradniki itp88. Wymienione wyżej towarzystwa, sekcje, fundacje organizują zjazdy naukowe, często połączone z warsztatami metodycznymi pozwalającymi na prezentację osiągnięć teoretycznych i praktycznych. Prezentowane są wówczas nowości techniczne i wydawnicze, które są przydatne zarówno w pracach naukowo-badawczych jak i w praktyce logopedycznej.

Te rozważania prowadzą do znanej tezy, na którą powoływał się także L. Kaczmarek, iż tylko wspólne działania instytucji świadczących opiekę logopedyczną, rodziny, szkoły, przedszkola (grupy rówieśniczej), bądź ewentualnie miejsca pracy, mogą efektywnie wpływać na harmonijne kształtowanie mowy osób z jej zaburzeniami i cech ich osobowości. W tak pojmowanym środowisku językowym umiejętności językowe zostaną utrwalone bądź zmarnowane.