Читать книгу Bloedgrond - Malene Breytenbach - Страница 8

Sylvia MacFarlane haal haar pos af by die poskantoor op Ermelo en sien die geregistreerde kennisgewing van die Grondeisekommissaris soos ’n slang in haar hand. Sy word yskoud, vries eintlik van kop tot tone van skrik. Sy gaan staan in ’n hoek van die poskantoor, maak dit oop en kyk. Wie op aarde eis wat? Sy sien dis die Malaza Family Trust and Land Claims Committee. Wat? Kon die Malazas sowaar saamgesweer het, en nou eis hulle Annendale, háár erfplaas? Binne net dertig dae moet sy iets doen om dit te keer. Die brief is ’n bliksemslag uit ’n blou hemel.

Verslae en bewend staan sy met die kennisgewing in haar hande, haar knieë so lam dat sy van die poskantoor na die naaste kafee moet strompel en soet tee bestel. Daar lees sy die kennisgewing oor en oor, probeer om dit klein te kry. Sy weet nie wanneer sy laas so geskok was nie. Dis vermetel verby, en verregaande, en soos iets uit ’n nagmerrie, maar dáár is dit – swart op wit en heeltemal amptelik. Iewers in staatskantore sit gesiglose, genadelose beamptes en werk gevoelloos met mense se hele bestaan, asof hulle net syfers is en nie wesens van vlees en bloed wat hartaanvalle en beroerte kan kry van skok nie. Asof hulle nie onlosmaaklik verbind is aan hul bodem nie.

Nadat Sylvia haar tee gedrink het, gaan sy na die dameskleedkamer om haar gesig met koue water af te spoel. ’n Doodsbleek vrou kyk na haar terug uit die spieël. Met bewende hande haal sy haar pakkie sigarette uit en steek een aan. Sy trek die rook diep in haar longe in. Emfiseem is haar voorland, dit weet sy, maar ’n sigaret kalmeer haar. Sy druk die sigaret in die wasbak dood, spoel dit skoon en gooi die stompie in die drommetjie.

Net daarna bel sy haar seun, Mac, en vertel hom die ontstellende nuus.

“Kom so gou jy kan plaas toe dat ons dit kan bespreek.”

“Ma, dit klink nou baie erg,” kom sy besorgde en ontstelde stem oor die selfoon. “Maar ek sal Saterdag afvlieg, en Ma moenie worry nie, ons sal dit hanteer.”

Dit is een van die swartste dae in haar lewe.

“Annendale is my erfgrond. My familie, my ouers, het al die jare op Annendale geboer en gewoon. En die Buchanans ná hulle. Andrew woon nou daar. Ek kan dit mos nooit verkoop nie. Is dit nie verregaande dat die klomp Malazas dit nou eis nie?”

Mac kyk met begrip en deernis na haar. “Ek kan verstaan dat Ma dit nie wil verkoop nie, al is daar nou skielik die grondeis. Maar is dit nie vir Ma ’n swaar las om na Annendale én Lothian om te sien nie? Ek is net ’n deeltydse boer. Ma moet na alles kyk en ons weet tog dat Ewan nie gaan boer as hy dan nou medies wil swot nie.”

“Met Andrew se hulp kan ek maklik al twee plase aan die gang hou,” stry Sylvia. “Hy is ’n baie goeie plaasbestuurder. En buitendien, ek het vir hom daardie huis op Annendale gebou. Dit het baie goeie sekuriteit en die radiobeheer sodat hy ons contact tussen die boere en die polisie kan wees. Hy help om ons veilig te hou. As daar enige misdaad hier rond gebeur, is dit meesal hy wat die boere en polisie oor die radio waarsku. Dit het alles geld gekos, maar die plantasies is nou net só dat dit ’n goeie inkomste behoort in te bring.”

“Ja, goed, Andrew is nuttig as plaasbestuurder, maar wat ek nie kan kleinkry nie, is hoekom die vee-, voertuig- en koperdiefstal wat nou so erg is, nie minder word as hy dan so help met veiligheid nie.”

“Die veiligheid van die distrik hang nie net van hom af nie, Mac. Hy kan net so goed wees soos samewerking met die polisie hom toelaat, en dit sukkel maar deesdae.”

“Ma is tog so partydig vir hom. Altyd aan sy kant.”

“Ek is nie net partydig nie, Mac. Ek sal moeilik sonder hom klaarkom.”

Sylvia weet Mac dink sy hou Andrew aan en beskerm hom oor die tragedie van sy gesin. Sy wonder of Mac nie jaloers is omdat Andrew hom byna soos haar eie seun gedra nie. Ten minste is Andrew altyd naby, terwyl Mac in Pretoria praktiseer. Geliefd maar meesal afwesig. Andrew en Mac verskil hemelsbreed en hulle kom eintlik net ter wille van haar oor die weg.

“Weet Andrew al dat daar ’n grondeis op Annendale is?” vra Mac.

“Nee, ek het nog uitgestel om hom te vertel. Hy sal net so geskok wees om te hoor dat dit juis die Malazas is.”

“Ja, ek kan my net indink hoe kwaad dit hom gaan maak.”

Sy sit met die kennisgewing van die grondeis in haar hand, stokstyf van wrewel. Hoe durf die Malazas aanspraak maak op ’n plaas wat al van lank voor die Anglo-Boereoorlog in haar familie se besit is?

“Moenie worry nie, Ma,” troos Mac weer. “Ons gaan dit beveg, prokureurs, advokate en wie ook al nodig is, kry om ons te help.”

“Ja, met alles wat ons het. Ek gaan waaragtig nie sommer boedel oorgee nie. Bob het my gesê dat hy dadelik vir Erin laat weet het. Haar Ferdie is mos ’n advokaat en hy kan ons help. Bob sê hulle twee kom dié naweek kuier en dan kan ons almal koppe bymekaarsit.”

Sy smag na ’n sigaret, maar waag dit nie om voor haar geneesheer-seun te rook nie.

Mac, Sylvia en Andrew sit later die naweek op die stoep van Lothian en praat oor die grondeise.

“Mac dink ons kan ons suksesvol teen die eis verdedig,” sê Sylvia vir Andrew, en buk af om te speel met die ore van haar Skotse terriër Wallace, wat by haar voete lê. Die ander honde lê ’n entjie weg en hou haar oor hul pote dop.

“Ek sou so dink!” sê Andrew hoogs verontwaardig. “Hierdie regering moenie dink hulle kan hier doen wat die fokken Zimbabwiese regering met sý mense doen nie, die beste plase eenvoudig van die wit boere afvat. Dis ’n donnerse skande hoe dit daar gaan. Ons ou plaas behoort lankal aan ’n Zanu-politikus. Moet ons nou hier dieselfde paadjie loop?”

Sy uitdrukking is kwaai en bitter, en Sylvia verstaan dit. Hy het sy geboorteland verloor en nou is hy bang die geskiedenis herhaal hom. Hy wil nie van Annendale afgegooi word nie. Ongelukkig dat dit op Annendale is waar hy moet bly, en ewig aan die tragedie van die moord op sy gesin herinner word. Hy het egter nie geprotesteer toe hy die pos as plaasbestuurder daar kry nie, en hy was dankbaar dat sy vir hom ’n nuwe huis op die plaas laat oprig het.

“Ek wil ook nie hê jy moet jou nuwe tuiste verloor nie, Andrew,” sê sy. “Dit was ingesluit in ons dienskontrak.”

“Nee jissis, dit sal ’n gatslag wees. Ek is ook nie meer vandag se kind nie, Sylvia. Ek is al in die veertig. Ek betaal nog onderhoud vir my kind en vandag is ek ’n arm man. Nes my pa moes ek als verloor en weer oorbegin. Ek sien nie kans om gou weer te trek nie.”

Sylvia voel geweldige deernis vir hom. Sy lewe is in haar hande. Mac sit en tuur net in die verte en neem nie aan die gesprek deel nie.

Andrew kyk na Sylvia met sy ysblou oë, sy pa se oë. “Die denneplantasie op Annendale is reg vir kap. Dit behoort vir jou ’n pot geld in te bring.”

“Ons kan nie kap as daar ’n grondeis teen ons ingestel word nie, Andrew. Dan gaan staan alles mos stil.”

“Die fokken Malazas is ook oral – op Misty, Annendale, ander plase. Hulle verbeel hulle nou hulle kan die grond afvat net oor hulle jare lank daar geplak het. Miskien moes jy en Bob Bell nie vir hulle sulke mooi huise gebou het nie. Hulle bly gans te lekker. Nou wil hulle sommer alles vat.”

Mac staan op. “Verskoon my, ek wil net ’n paar oproepe gaan maak.”

Nadat hy weg is, sug Sylvia. Andrew kan Mac tog so irriteer wanneer hy stry oor die regte van werkers en of ’n mens hul lewens moet probeer verbeter. Andrew dink ná Zimbabwe se debakel net in terme van grondonteiening en onwettige plakkery. Hy sien gevaar om elke hoek en draai. Maar vandag kan sy nie help om te dink hy het ’n punt beet nie. Sy voel net so bedreig, verontreg en bekommerd.

“Jy weet, ek het altyd gedink julle moet my veras as ek doodgaan en my as strooi oor Annendale,” sê sy. “Ek kan netsowel doodgaan as ek die grond moet verloor.”

Hy frons. “Moenie praat van doodgaan nie, Sylvia. Jy gaan nog lank lewe. Al moet ek daarvoor sorg.”

Sy glimlag. “Hoe gaan jy daarvoor sorg, Andrew?”

“Ek gaan jou oppas.”

Nadat Andrew weg is, gaan Sylvia na haar slaapkamer in die groot huis en die honde tou agterna. Hulle los haar nooit alleen nie. Sy gaan sit voor die spieëltafel en kyk na haarself. Nou is haar eens dik, donker krulhare grys en haar bruin oë het lagrimpels aan die kante. Die spore van die jare sit daar, die myle wat almal kry. Maar sy hou darem nog goed. Sy wil nie soos haar oorlede man in siekte en ellende vergaan nie.

Op haar dag was sy baie mooi, dit het mense vir haar gesê. Toe haar Ewan terminaal was met kanker het sy gehoor mense spekuleer, nie óf sy weer gaan trou nie, maar wánneer.

Net toe kom die Buchanans uit Zimbabwe en sy raak verlore. Dat sy so desperaat lief sou word vir iemand wat vir haar verbode was, was nie iets wat sy ooit kon voorsien het nie. Haar gemoedstoestand het gewissel van ekstatiese hoogtes tot dieptes van ellende. Dit het haar met skuldgevoelens gelaat wat tot vandag nog voortduur.

Nou het sy net haar herinneringe en die verlange, nostalgie, melankolie en skuldige gewete van daardie onstuimige tyd oor. Ook die afgryse, die nagmerries en die eensaamheid wat haar soms beetpak en maak dat sy vriende gaan opsoek. Andrew kom kuier gereeld, maar hy is baie besig en nie haar portuur nie. Mac kom net naweke, en nie elke naweek nie. Sy praktyk in Pretoria hou hom besig en hy het darem daar ’n sosiale lewe ook. Veral nou ná die egskeiding. En natuurlik is klein Ewan by hom, besig met matriek, en hy het ook sý sosiale dinge, sport en alles.

Sy kuier ook nie so graag in die stad nie, al nooi Mac haar gedurig en het hy ’n lekker huis in Lynnwood. Die verkeer in Pretoria is te erg; dis erger as ’n miernes. Om by Mac te wees gee haar plesier, maar sy voel veel meer tuis op die plaas en verkies dat hy en Ewan hierheen kom. Sy word nou oud en verplaas nie meer so maklik nie.

Hoe groot is dié huis op Lothian nie. Mac het dit laat oorbou en heelwat vergroot. Luuks gemeubileer, een van die mooistes in die omgewing, maar leeg en vol eggo’s as Mac en haar kleinseun nie hier is nie. Sy geniet dit altyd om haar huishulpe in die kombuis of aan die skoonmaak te hoor gesels en lag. Dit bring lewe. Sy laat die radio blêr en in die aande raas die TV ook hard. Sy kuier en nooi gaste om die stilte te verdryf. Sy onthaal die mense wat op die gasteplaas kom wegbreek uit hul saai of besige lewens. Ongelukkig is dit baie stil in die winter en het Lothian nie tans baie gaste wat vrolikheid bring nie.

Elke dag loop sy na die kampe waar die paar brahmane is. Dit is altyd vir haar lekker om na dié pragtige beeste met hul groot skowwe en hangore te gaan kyk. Hulle is vir haar byna soos troeteldiere en sy gee hulle in die stilligheid name. Die bul heet Brutus en hy staan in sy eie afskorting – ’n reusedier. Sy gaan kyk gereeld of hulle goed versorg word. Dan is daar die drie lieflike arabierperde, Mac se trots. En haar swane, eende, ganse en hoenders. Sy kry rus in haar gemoed as sy na die diere op Lothian omsien. Hulle hou haar besig. Hoe kan sy dit alles prysgee?

Haar eie pa het nie met beeste geboer nie, maar met skape. Hulle het net enkele melkkoeie en een of twee bulle aangehou. Haar man het ook met skape geboer, maar ná die Buchanans se dood het sy al die skape wat op Annendale was, aan die bure, die Bells, verkoop.

Op Annendale is daar deesdae net boomplantasies. Silas Malaza, wat getroud is met die suster van John Mthembu, Lothian se voorman, het oorgebly op Annendale. Daar was eens baie werkers, toe die vee nog daar was. Ná die moord op die Buchanans het die meeste sommer self padgegee, maar van die Malazas raak jy nie ontslae nie. Hulle is te diep ingeburger. Die Mthembu’s is ook al baie lank in haar diens, en van haar man en sy voorgeslagte.

Sy het altyd al wat ’n blomsoort was wat in Matotoland wou aard, hier in Lothian se groot tuin geplant – rose, sweetpeas, Namakwalandse daisies, gesiggies, daglelies, salvias, plate kannas van alle kleure. Yslike potplante met varings en delicious monsters en olifantore het sy oral staangemaak. Die Hoëveldse winters is te kwaai vir blomme en alles ryp dood, dan begin sy elke lente weer van voor af saai en sit klein plantjies en bolle in. Deesdae is die tuin funksioneel en minder vol geplant, met standhoudende, meerjarige goed, meer grasperk en rotstuin as blomtuin, hoewel sy nog haar paar beddings het wat die blomme moet verskaf wat sy in potte in die huis rangskik. Die groot witstinkhoute en ouhout en die wilge by die water is inheems, maar die sederbome en sipresse, denne en bloekoms op en om die plaaswerwe het sy en haar man se voorgeslagte aangeplant. Hulle almal is nou reusagtig – ’n teken dat hulle, die bome én die mense, al diep wortelgeskiet het.

Dank vader daar is nie ’n eis op Lothian ook nie!

Sandy Buchanan het altyd gesê dit maak nie saak hoeveel geslagte lank jy geboer het en hoe goed jy die wildernis tem nie, as die politiek teen jou draai en mense die mag en brutaliteit het om jou van jou grond af te jaag, dan doen hulle dit.

Sê nou net dit gebeur hier? Dit voel regtig asof die regstelsel waarop mense hulle beroep, besig is om ook hier in duie te stort.

Sy sug en kam haar hare, staan weer op. Sy sal vir haar en Mac lekker tee gaan maak, met koekies, en daarna kan hulle saam na die brahmane gaan kyk. Dalk voel sy dan ’n bietjie beter.