Читать книгу Największa klęska polskiego wywiadu - Marek Świerczek - Страница 10

¹ W opisywanym okresie używano wyłącznie pojęcia kontrwywiad zaczepny, obecnie określa się go mianem ofensywnego.

² Por. L. Mleczin, Istorija wnieszniej razwiedki. Kariery i sud’by, Moskwa 2011, s. 16.

³ R.T. Kronebitter, Paris Okhrana – odtajniony materiał CIA, https://www.cia.gov/library/center-for-the-study-of-intelligence/kent-csi/vol10no3/pdf/v10i3a06p.pdf [dostęp 7.03.2016 r.]. Dobitnym przykładem tego stanu rzeczy może być liczba pracowników Ochrany w aktywnym rewolucyjnie Petersburgu, wynosząca w 1880 r. 12 funkcjonariuszy. W 1903 r. liczba ta została zwiększona do 15 – L.W. Uljanowa, Socjalno-profesjonalnyj portriet politiczeskoj policji rossijskoj impierii 1880-1905, „Wiestnik Piermskogo Uniwiersitieta” 1992, nr 2 (9) s. 92 – wersja online: http://www.histvestnik.psu.ru/PDF/20092/02.pdf [dostęp: 7.03.2016 r.]

⁴ Już w 1920 – w świetle ogromnej skali powstań chłopskich oraz strajków w miastach – stało się jasnym, że bolszewicy nie dysponują legitymacją społeczną do sprawowania władzy. Nawet w pomniejszających znaczenie zjawiska raportach CzeKi mówiło się o 118 buntach chłopskich w jednym tylko 1921 r., zaś w czasie X zjazdu RKP(b) otwarcie mówiono o braku poparcia wśród klasy robotniczej; R. Pipes, Rosja bolszewików, Warszawa 2013, s. 375–377.

⁵ Rzecz jasna, carska Ochrana spełniała podobną funkcję w imperium rosyjskim, jednakże CzeKa – czerpiąc pełnymi garściami z jej doświadczeń – zarówno co do skali możliwości, jak i nowatorstwa działań, zdecydowanie przerosła poprzedniczkę.

⁶ W grudniu 1921 r. CzeKa liczyła 143 tys. funkcjonariuszy, nie licząc wojsk wewnętrznych i ochrony pogranicza; R. Pipes, Rosja bolszewików.., s. 403.

⁷ Por. [...] diplomacy at the highest level became often inextricably enmeshed with the crudest forms of espionage, subversion, police provocation and plain terrorism; G. Bailey, The Conspirators.., s. IX.

⁸ A.J. Kuk, Kanwa wywiadu agenturalnego, Warszawa 1994, s. 16. Warto przy tym zauważyć, że do 1921 r. CzeKa na początku funkcjonowania nie dysponowała wywiadem sensu stricto, nie stawiając działalności operacyjnej sztucznych barier w postaci granic państwowych; L. Mleczin, dz. cyt., s. 6.

⁹ Z tego zresztą powodu, Ochranie nie udało się ani powstrzymać, ani nawet skanalizować rewolucji 1905 r. a w 1917 – mimo posiadania agentury w bezpośrednim otoczeniu Lenina – nie była w stanie zapobiec przewrotowi dokonanemu przez bolszewików.

¹⁰ Taką strategię wybrała Armia Czerwona w Afganistanie, a wcześniej Brytyjczycy w Afganistanie, Francuzi w Indochinach, czy Amerykanie w Wietnamie itd.

¹¹ Por. H. Lewandowski, dz. cyt., s. 67.

¹² Tamże, s. 67–68.

¹³ Dla przykładu, dezinformacyjna operacja Kama, zrealizowana przez służby niemieckie przeciwko ZSRR, która w dużym stopniu miała przyczynić się do tzw. wielkiej czystki z lat 1938–1939, wynikała ze znanej Niemcom niechęci Józefa Stalina do Michaiła Tuchaczewskiego oraz starszego korpusu oficerskiego Armii Czerwonej, mogącego zagrozić pozycji jedynowładcy. Kalkulowano więc, że coraz silniej zaznaczająca się paranoidalna podejrzliwość – m.in. w postaci stawianych NKWD zadań – będzie transmitowana na niższe szczeble biurokracji sowieckiej; E.J. Epstein, dz. cyt., s. 149–152. Szerzej: R. Conquest, Wielki terror, Warszawa 1997; P. Wieczorkiewicz, Sprawa Tuchaczewskiego, Warszawa 1994; M. Tumszys, A. Papczinskij, 1937: Balszaja czistka. NKWD protiw CzK, Moskwa 2009.

¹⁴ Por. L. Farago, Wojna mózgów, Warszawa 1955, s. 90–97.

¹⁵ Por.: H. Lewandowski, dz. cyt., s. 69

¹⁶ Tamże.

¹⁷ Tamże, s. 71.

¹⁸ Tamże, s. 72.

¹⁹ Tamże, s. 72.

²⁰ Ponieważ w wypadku podejmowania decyzji na podstawie fałszywych przesłanek – zgodnie z zasadami dedukcji – wynik musi być błędny, można zdać się wyłącznie na krety, jednakże agent wpływu jest zabezpieczeniem przed sytuacją, gdy na gruncie błędnych założeń, ktoś podejmuje decyzje przypadkowo trafne, gdyż należy też brać pod uwagę fakt, że sporo ludzi nie rozumie w pełni otrzymywanych komunikatów, a co za tym idzie, istnieje ryzyko, że nie pojmą implikacji podsuniętej im dezinformacji, w związku z czym będą decydować na oślep. Ponieważ decyzja losowa, zgodnie z zasadami statystyki, daje 50 proc. szans na poprawną odpowiedź, agent wpływu może zablokować takie przypadkowo dobre rozwiązanie.

²¹ Taką sytuacją była działalność The Double Cross Committee. Brytyjczycy – nie dysponowali agenturą w niemieckich służbach wywiadowczych, jednakże dzięki całkowitemu opanowaniu WSZYSTKICH kanałów informacji przeciwnika, radiogrom prowadzonym przez odwróconych agentów oraz pełnej kontroli komunikacji tajnej przeciwnika w ramach operacji ULTRA – byli w stanie przeprowadzić wiele niezwykle skutecznych operacji dezinformacyjnych – por. Masterman, dz. cyt.

²² H. Lewandowski, dz. cyt., s. 74

²³ E.J. Epstein, dz. cyt., s. 111–115.

²⁴ Dla ilustracji zjawiska warto przeczytać charakterystykę urzędników polskiego MSZ w ZSRR przed wrześniem 1939 r. sporządzoną przez mjr. dypl. Rafała Protassowickiego. Problem w wychwyceniu tego typu działań leży w trudności oceny, czy takie zjawiska są skutkiem li tylko nepotyzmu i kumoterstwa, czy też zamierzonym działaniem; por. Rozpoznanie zagrożenia Rzeczypospolitej ze strony ZSRR – relacja mjr. dypl. Rafała Protassowickiego, oprac. W. Włodarkiewicz, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 2001, nr 2 (187).

²⁵ H. Lewandowski, dz. cyt., s. 79.

²⁶ Por.: T.H. Bagley, dz. cyt., s. 75, 130, 166 i in.

²⁷ W wypadku operacji MOCR-Trust „palenie” źródeł przez bolszewików miało nieco bardziej skomplikowany charakter, gdyż „zdradzano” także agenturę aktywną i perspektywiczną. Mechanizm takiego działania zostanie wyjaśniony w dalszej części pracy.

²⁸ Może najlepiej zbadaną ilustracją takiego procesu jest proces uwiarygodniania J. Nosenki przez KGB, m.in. poprzez użycie innego podwójnego agenta już pracującego dla FBI; T.H. Bagley, dz. cyt., s. 192–199.

²⁹ Ciekawe jest porównanie ekonomiczności operacji XX Committee i MOCR-Trust. Bolszewicy zdołali osiągnąć te same strategiczne cele, co Anglosasi podczas II wojny światowej, bez pomocy kosztownych działań maskujących, opierając się zasadniczo na źródłach osobowych, agenturze wpływu i źródłach otwartych. Będzie to omówione w dalszej części pracy.

³⁰ H. Lewandowski, dz. cyt., s. 86–107.

³¹ Dla ilustracji warto zapoznać się z metodami użytymi przez KGB w celu odwrócenia uwagi CIA i FBI od Aldricha Amesa – szerzej: D. Wise, Kryptonim Nightmover, Warszawa 1997.

³² J. Rusbridger, Gra wywiadów: iluzje i pozory szpiegostwa międzynarodowego, Warszawa 1993, s. 66.

³³ Por.: A. Dulles, The Craft of Intelligence. America’s legendary spy master on the fundamentals of intelligence gathering for a free world, The Lyons Press, Guilford 2006, s. 119; M. Herman, Intelligence power in peace and war, Cambridge University Press 1996, s. 174; A.C. Wasemiller, The Anatomy of Counterintelligence, „Studies in Intelligence” 1969, t. 13, nr 1, s. 10; C. Felix, A Short Course in the Secret War, Madison Books, Lanham 2001, s. 120; W.R. Johnson, Thwarting enemies at home and abroad. How to be a counterintelligence officer, Georgetown University Press, Washington 2005, s. 112; A.B. Matschulat, Coordination and Cooperation in Counterintelligence, „Studies in Intelligence” 1969, t. 13, nr 2, s. 26.

³⁴ J.M. Olson, The Ten Commandments of Counter-Intelligence, „Studies of Intelligence” 2001, t. 45, nr 5, s. 83.

³⁵ A. Dulles, The Craft of Intelligence. America’s legendary spy master on the fundamentals of intelligence gathering for a free world, The Lyons Press, Guilford 2006, s. 119.

³⁶ B. Piasecki, Kontrwywiad ofensywny wobec wyzwań stojących przed polskimi służbami specjalnymi, Warszawa 2014, s. 12 (raport Narodowego Centrum Studiów Strategicznych).

³⁷ Tamże, s. 12–13.

³⁸ Ta cecha kontrwywiadu ofensywnego zostanie omówiona podczas analizy Trustu, ale należy dodać, że identyczne cechy wykazuje większość operacji typu dezinformacyjnego realizowanych przez sowieckie służby specjalne. Operacje prowadzone przez zachodnie służby specjalne posługiwały się także szerokim zapleczem technicznym jako wzmocnieniem faktora ludzkiego – szerzej: E.S. Tavares, Operation Fortitude: The Closed Loop D-Day Deception Plan, Maxwell Air Force Base, Alabama, 2001, wersja online: https://www2.warwick.ac.uk/fac/soc/pais/people/aldrich/vigilant/tavares_fortitude.pdf, [dostęp: 27.04.2016]

³⁹ Szerzej: I. Jones, The Human Factor. Inside the CIA’s dysfunctional intelligence culture, Encounter Books, Nowy Jork 2013.

⁴⁰ B. Piasecki, dz. cyt., s. 7.

⁴¹ Por. F.M. Begoum, Observation on the Double Agent, „Studies in Intelligence” 1962, t. 6, nr 1, s. 57–72.

⁴² Ze 160 przypadków agentów i funkcjonariuszy służb sowieckich i rosyjskich w USA ujawnionych w latach 1945–2013, aż 50 proc. (62 proc. nie licząc spraw, w których brak jest wystarczających danych) zostało ujawnionych dzięki informacji pozyskanych z wrogiej organizacji (czyli od agentury w jej szeregach). W tym samym okresie czasu ponad 92 proc. nielegałów zostało wykrytych dzięki metodom ofensywnym: B. Piasecki, dz. cyt., s. 13–14.

⁴³ M. Begoum, dz. cyt., s. 58–59.

⁴⁴ Por. J. Larecki, Wielki leksykon służb specjalnych świata: organizacje wywiadu, kontrwywiadu i policji politycznych świata, terminologia profesjonalna i żargon operacyjny, Warszawa 2007, s. 460.

⁴⁵ Por.: I.A. Serov, Work With Walk-ins, „Studies in intelligence” 1964, t. 8, nr 1, s. 33.

⁴⁶ Por.: KUBARK Counterintelligence Interrogation Manual, BN Publishing 2012, s. 106.

⁴⁷ I.A. Serov, dz. cyt., s. 20–21.

⁴⁸ Szerzej: Masterman, dz. cyt.

⁴⁹ Jest to tzw. wabik, który musi dysponować dwiema cechami: atrakcyjnością dla obcego wywiadu oraz naturalnym dojściem do przedstawicieli wrogiego wywiadu.

⁵⁰ M. Begoum, dz. cyt., s. 70–71.

⁵¹ Najlepszą ilustracją takiej praktyki są tzw. szpiedzy na pożarcie, czyli agentura, której przekazuje się świadomie fałszywe informacje w nadziei, że zostanie ujawniona i albo zostanie odwrócona, albo wyjawi spreparowaną prawdę pod wpływem tortur. Taki modus operandi stosowała MI6 przed inwazją w Normandii, informując fałszywie o miejscu lądowania członków francuskiego ruchu oporu.

⁵² Por. M. Begoum, dz. cyt., s. 71.

⁵³ Przy definiowaniu pojęcia wykorzystane zostały następujące definicje spotykane w literaturze: […] wyjątkowo złożona metoda pracy operacyjnej, będąca sposobem oddziaływania na aktualnego czy potencjalnego przeciwnika, wrogą służbę specjalną bądź określone grupy czy warstwy społeczne w innym, ale niekiedy też i własnym kraju. Termin wymyślony przez niemieckie służby specjalne w czasie I wojny światowej; przy sztabie armii niemieckiej do końca działań wojennych istniała komórka dezinformacyjna sterowana przez wojskową służbę wywiadowczą. Później służby specjalne innych państw wprowadziły tę formę działania jako metodologiczny sposób oddziaływania na przeciwnika, podejmowany z zamiarem wykreowania celowego, ukierunkowanego wpływu na kształtowanie opinii i bieg możliwych do przewidzenia zdarzeń. Dezinformacja to zaplanowane według jednolitej koncepcji tajne działanie polegające na przygotowaniu, opracowaniu i w konsekwencji podsunięciu/podrzuceniu/przekazaniu przeciwnikowi (jego służbie specjalnej) lub jawnym rozpowszechnianiu, ale z ukrytymi celami, w społeczeństwie kraju przeciwnika częściowo lub całkowicie fałszywych informacji, dokumentów (pism, listów, publikacji, rękopisów itp.), zdjęć lub w innej formie spreparowanych danych, mających wytworzyć pozornie prawdziwy obraz lub pogląd i kształtować opinię o osobie, zdarzeniu czy zjawisku zgodnie z operacyjnymi interesami służby specjalnej podejmującej działania dezinformacyjne lub/i politycznymi państwa, w interesie którego dana służba je realizuje, na ogół dla spowodowania bezpośredniej lub pośredniej szkody dla bieżących lub przyszłych interesów przeciwnika. Efektem takich działań jest wpływanie na procesy decyzyjne rozważane przez gremia innego państwa (rząd, parlament, organy gospodarcze), które mogą wykorzystywać takie informacje dla podejmowania decyzji szkodzących żywotnym interesom tego kraju; J. Larecki, dz. cyt., s. 159–160; Celowo fałszywa informacja, która ma wpłynąć na określoną grupę ludzi lub całą populację. Jest to jedna z podstawowych metod pracy operacyjnej wywiadu, służąca wpłynięciu na postępowanie przeciwnika, by zachował się korzystnie dla służby wywiadowczej. (Przeciwnikiem może być wrogi wywiad lub inna organizacja lub osoba, przeciwko której skierowane są działania służby). Dezinformacje dzieli się na strategiczne, o długoterminowych planach i zamierzeniach oraz dezinformacje operatywne, które tworzy się w zależności od chwilowej sytuacji. Dezinformacja pod względem formy może być językowa, obrazowa lub demonstracyjna (prezentacja obiektów fizycznych); Encyklopedia szpiegostwa, Warszawa 1993, s. 72–73; Tworzenie i rozprzestrzenianie mylącej lub fałszywej informacji w celu zniekształcenia obrazu przeciwnika; N. Polmar, T.B. Allen, Księga szpiegów. Encyklopedia szpiegostwa, Warszawa 2000, s. 151; Dezinformacja […] jest celowym przekazywaniem przeciwnikowi, za pomocą środków i metod pracy operacyjnej, nieprawdziwych informacji w celu wprowadzenia go w błąd i uzyskania zaplanowanych rezultatów; H. Lewandowski, dz. cyt., s. 81–82; […] istotą dezinformacji jest prowokacja, a nie kłamstwo […] państwa używają swych wywiadów do malowania obrazu prowokującego przeciwnika do podejmowania błędnych ocen; E.J. Epstein, dz. cyt., s. 31; […] dezinformacja stawia sobie za cel realizację konsekwentnego programu zmierzającego do zastąpienia w świadomości, a przede wszystkim podświadomości mas będących przedmiotem tych działań, poglądów uznanych za niekorzystne dla dezinformatora takimi, które uważa on za korzystne dla siebie; Dezinformacja oręż wojny, oprac. V. Volkoff; Warszawa 1990, s. 8; Termin ten oznacza systematyczne wysiłki zmierzające do rozprzestrzenienia nieprawdziwych informacji i do zafałszowania lub zablokowania informacji dotyczących rzeczywistej sytuacji i polityki świata komunistycznego. W konsekwencji praktyki dezinformacyjne miały doprowadzić do zmylenia, wprowadzenia w błąd i wpływania tendencyjnie na świat niekomunistyczny, do podważania jego polityki oraz do skłonienia przeciwnika z Zachodu do nieświadomego przyczyniania się do realizacji celów komunizmu; A. Golicyn, Nowe kłamstwa w miejsce starych, Warszawa 2007, s. 6; Disinformation actually is a special type of „black“ propaganda which hinges on absolute secrecy and which is usually supported by false documents; V. Marchetti, J.D. Marks, The CIA and the Cult of Intelligence, New York 1974, s. 173.

⁵⁴ E.J. Epstein, dz. cyt. s. 112. Pętla składała się z dwóch linii przekazu informacji, które łączyły ze sobą dwie rywalizujące ze sobą służby wywiadowcze – jedną, stosującą oszustwo, i drugą, będącą jej ofiarą. Oszukujący używa jednej linii do przekazywania wiadomości przeciwnikowi. W praktyce oznacza to, że jego wywiad musi ustalić kanały informacyjne […] które połączyłyby go ze służbą wywiadowczą przeciwnika. Powinny to być kanały, z których ofiara czerpie tajne informacje […] Drugiej linii oszukujący używa w celu uzyskania informacji na temat reakcji ofiary na podawane jej wiadomości. Por.: E.S. Tavares, Operation Fortitude: The Closed Loop D-Day Deception Plan, Maxwell Air Force Base, Alabama, 2001, wersja online: www.dtic.mil/cgi-bin/GetTRDoc?AD=ADA407763 [dostęp: 27.04.2016]

⁵⁵ Por.: Kłamanie [to] intencjonalne wprowadzenie w błąd drugiej osoby, bez uprzedzania jej o zamiarze takiego zachowania; P. Ekman, Kłamstwo i jego wykrywanie w biznesie, polityce i małżeństwie, Warszawa 2003, s. 40; Kłamstwo to świadome wprowadzenie kogoś w błąd; W. Chudy, Filozofia kłamstwa. Kłamstwo jako fenomen zła w świecie osób i społeczeństwa, Warszawa 2003, s. 110; […] kłamstwo jest rzeczywistym działaniem mownym, mającym na celu intencjonalne oszukanie kogoś lub zatajenie czegoś; J. Antas, O kłamstwie i kłamaniu. Studium semantyczno-pragmatyczne, Kraków 2000, s. 7; Okłamywanie, czyli umiejętność wprowadzania w błąd, słowami lub bez ich użycia, a nawet za pomocą prawdy; S. Dietzsch, Krótka historia kłamstwa, Warszawa 2000, s. 5; Kłamstwo można zdefiniować jako świadome nadawanie fałszywych informacji, które wysyłającemu przysparzają korzyści, a odbiorcy szkodzą; K. Lorenz, Regres człowieczeństwa, Warszawa 1986, s. 185–186.

⁵⁶ Znakomitym przykładem kłamstwa wyemitowanego bez możliwości korygowania go, jak i przewidywania jego skutków była publikacja przez Ochranę Protokołów mędrców Syjonu. Por. Ch.A. Ruud, E.A. Stiepanow, Strach. Tajna policja carów, Warszawa 2001, s. 281–312.

⁵⁷ Por.: Prowokacja […] działanie oceniane negatywnie, mające na celu wywołanie u kogoś spodziewanej reakcji, często zgubnej dla niego w następstwach; Słownik języka polskiego, Warszawa 2005, s. 765; Prowokacja 1. podstępne działanie mające na celu nakłonienie kogoś do określonego postępowania, zwykle zgubnego w skutkach dla tej osoby i osób z nią związanych. 2. podstępna działalność tajnych agentów w jakiejś organizacji; Słownik wyrazów obcych, Warszawa 1997, s. 913.

⁵⁸ K. Lorenz, dz. cyt., s. 185–186.

⁵⁹ Można prowokować do zwierzeń, awantury itp. – za: Słownik języka polskiego.., s. 765.

⁶⁰ Por.: Manipulację rozumiemy więc jako pewne sposoby oddziaływania na jednostkę lub grupę (nawet na całe społeczeństwo), zmieniające poglądy i postawy– i dokonywane poza świadomością tych jednostek czy grup; M. Iłowiecki, Krzywe zwierciadło. O manipulacji w mediach, Lublin 2003, s. 73; Manipulacja jest formą zamierzonego wywierania wpływu na drugą osobę czy grupę w taki sposób, aby podejmowała ona – nie zdając sobie z tego sprawy – działania zaspokajające potrzeby manipulatora. Manipulować można treścią i sposobem przekazywania informacji; T. Maruszewski, E. Ścigała, Nasze wyprane mózgi łowców, „Charaktery” 1999, nr 7, s. 6; Manipulation, das ist die Steureung von Menschen mit Mitteln, die ihnen nicht bewusst sind, zu Zwecken, die nicht die ihren sind, aber ihnen als die ihrigen erscheinen wollen. Manipulation ist insofern eine hohere Form der Lüge, die der Manipulierte – wie oft auch der Betrogene– dem Lügner noch die Hand reichen muss, um übervorteilt zu werden; A. Plack, Ohne Lüge Leben. Zur Situation des Einzelnen in der Gesselschatf, Deutsche Verlags – Anstalt GmBH, E.C. Baumann KG Kulombach 1976, s. 107.

⁶¹ Por.: Błąd […] mylne mniemanie, niezgodność z istotnym stanem rzeczy; Słownik języka polskiego, PWN, Warszawa 2005, s. 57; Oszustwo […] świadome wprowadzenie kogoś w błąd lub wyzyskanie czyjegoś błędu dla własnej korzyści; tamże, s. 623.